Tíminn - 09.01.1980, Blaðsíða 8

8
Miðvikudagurinn 9. janúar 1980

SALVADOR
DALI

75 ára að aldri er hann enn að rc
hugsun, að í rauninni sé ég dáin]
Með aðeins þrjá aldarfjóröunga
að baki er Salvador Dali ekki
enn viss um, hvort hann er ó-
dauðlegur, þó að litill ágrein-
ingur sé um það með gagnrýn-
endum.
Efeinhvervafileikurá þvi, er
það sennilega vegna þess, að
tilþrifamikil framkoma hans
dregur athyglina frá hæfileikum
hans. Hann er hinn spænski E1
Cordobes strigans.kemur sifellt
á óvart,fer algerlega eigin leið
ir, fullur töfra og afþakkar
aldrei auðfengið fé.
Hann hefur ákaflega gaman
af þvi að láta á sér bera og hætt-
ir til að tala i gátum.
Setningarnar eru stuttar og
hnitmiðaöar óg röddin er hljóm
mikil. Þagnirnar eru þrungnar
af tilþrifum og hylja alltaf —
eða næstum alltaf — sannleik-
ann. Stundum er sá sannleikur,
sem hann ber á borð fyrir fólk,
eins og Afródita klædd striga-
serk, stundum likist hann eld-
gamalli konu, sem aöeins á eftir
tannbrodda, en er klædd satíni
og knipplingum.
Mjög sjaldgæft er, að hann
beri sannleikann umbúðalaust
fram fyrir fólk, en það var á
einu þessara sjaldbæfu augna-
blika, sem hann sýndi gæsahúð-
ina á sinni eigin sál i viðtali við
spænskan blaöamann. Þá var
hann staddur að heimili sinu i
Cadaques á Costa Brava á
Spáni.
'Odauöleiki Dalis
Dali útskýrði, hvers vegna
hann hefur farið þess á leit, að
likami hans verði geymdur i
frystihólfi eftir dauða hans.
Hann tók skýrt fram, að hann
gerði sér engar vonir um, að
læknavisindunum tækist að
lifga hann við i framtíðinni.
— Ég var beðinn um að koma
þvi á framfæri, að ég vildi leggj-
ast i dvala, og mér var sagt, að
ef ég gerði það, yrði mér komiö
i dvala i þakkaskyni fyrir aug-
lýsinguna. Ja, það er 8.000
dollara viröi, svo að ég sagði:
Leggið þið mig þá i dvala. Mér
fannst þetta góð viðskipti.
Aðspurður, hvort hann áliti
sjálfan sig ódauðlegan, svarar
Dali auðmjúkur: Ég geri mitt
besta visindalega til að sann-
færa sjálfan mig... En sannleik-
urinn er sá, að ég efa það.
Ódauðleiki i verkum hans, sá
ódauðleiki, sem hann kom á
framfæri með linum armbands-
úrum i málverki sinu frá 1931,
Stööugleiki minnisins, eða með
Krossfestingu sankti Jóhannes-
ar 20 árum siðar, er ekki nógu
magnaður fyrir hann. Hann
vildi gjarna komast aftur til
lifsins, en samkvæmt eigin skil-
málum.
— Ég vildi vera sá sami og ég
er að öllu leyti. Eitt er það, sem
mér virðist vafasamt og stund-
um forvitnilegt, og sem ég vildi
trúa á, það er upprisa holds-
ins... En aðeins meö fengna ,
reynslu, með sömu hárin i nef-
inu, allt þarf að vera eins, þvi að
ef svo væri ekki, væri eilifðin
einskis virði.
Um þessar mundir stendur
yfir yfirlitssýning á verkum
Dalis i Georges Pompidou-
safninu i Paris, og á hún að
standa i fjóra mánuði. Henni er
ekki einungis ætlað að vera til
minningar um 75 ára afmæli
Dalis, hún er einnig til minn-
ingar um fyrstu sýningu Dális i
Paris 1929, en þá var hann ung-
ur súrrealisti.
Ahrif frá súrrealismanum,
sem Dali varð fyrir ungur, hafa
alltaf loöað við hann þrátt fyrir
þá staðreynd, að honum var út-
skúfað úr hópi súrrealista i
Paris rét áður en hann hélt til
margra ára dvalar i Bandarikj-
unum, 1940.
Innblásturskerfi, sem hann
kallar „ofsóknarbrjálæðisgagn-
rýnis”aðferðina, leiddi til raun-
særrar útfærslu hans á fantasiu
og siðar til tækni, sem hann
kallar „handmálaða mynda-
töku á draumum,” sem gefur
hversdagslegasta myndefni
drama. Þekktasta dæmi þessa
er sennilega Siðasta kvöldmál-
tiöin, sem hann gerði 1955.
Dæmigert fyrir löngun Dalis
til að láta á sér bera og þörf
hans til að gera það hversdags-
lega óvenjulegt er stórt mynd-
verk eftir Dali, sem leggur und-
ir sig stóran hluta af sýningar-
svæðinu i Pompidou-safninu.
Mest áberandi hluti myndar-
innar er 38 metra löng málm-
skeið, hönnuð af myndhöggvar-
anum Kim Hamisky, en á henni
má lika finna gamlan bil,
myndastyttu, nokkrar regnhlif-
ar og gervirigningu.
Dali skýrir þetta út fyrir
fréttamönnum á eftirfarandi
hátt: Ég vildi fá eitthvað risa-
stórt, tröllslegt, nokkurs konar
lifandi guðlega veru, sem fengi
fólk til að skilja strax hvers ég
ia—»11^—b—
Dagana 14. desember, siðast-
liðinn til 7. janúar næstkomandi,
stendur yfjr myndlistarsýning
þeirra Jóhönnu Bogadóttur og
Sigurðar Þóris Sigurðssonar á
Borgarspitalanum I Reykjavfk,
en það hefur færst f vöxt, að
iistamenn sýni myndir sínar á
sjúkrahúsum borgarinnar, og
spltalar úti á landi hafa einnig
fengið svipaða fyrirgreiðslu.
Lækna myndir fólk?
Nú er það svo, aö i Borgar-
sjúkrahúsinu eru varðveittar
ágætar myndir, sem eru I eigu
yfirvalda, en aðeins örfáar, og
hafa þvi engan veginn mátt lýsa
upp svona stórt hús i hvern krók
og kima, þannig að dregið sé
eitthvað úr dapurleika þessara
stofnana, sem er ærinn fyrir.
Að visu veit ég ekki hvort
myndir lækna fólk, en góðri
myndlist fylgir talsveröur
unaður, og frá þvi sjónarmiði
séö ættu þær aö greiða fyrir
bata fremur en hitt, þvi talið er
aö andlegt jafnvægi hafi áhrif á
sjúklinga og greiöi fyrir þeim
bata er kemur hægt og sigandi
eftir hina raunverulegu með-
ferö, eöa læknishjálp sjúkrahús-
anna.
Svo hagaöi til, aö ég kom
nokkrum sinnum á Borgar-
spitalann yfir hátiðarnar, og
gafst þá færi á að sjá húsið lýst
meö myndum þessara tveggja
listamanna er i upphafi voru
nefndir sem svo sannarlega
settu nýjan svip á þetta um-
hverfi. Aö visu sá ég sennilega
MYNDLIST
Bæði hafa þau náö góðu valdi
á tækni I' grafiskri vinnu.
Jónas Guðmundsson:
List við
sjúkrabeð
Borgarspitalinn
Fáein orð um
myndlistarsýningu á
Borgar-
spitalanum
ekki allar myndirnar, en á
tveim, eða þrem hæðum voru
myndir i forstofum, eða setu-
stofum, þar sem vinir og vanda-
mennhitta rólfæra sjúklinga, og
hinir síðarnefndu nota til aö
hvlla sig á rúmlegum, þegar
heilsan er að koma.
Alls eru sýndar 35 myndir.
Sigui ður Þórir sýnir 20, myndir,
grafik og málverk, en Jóhanna
Bogadóttir 15 myndir, lito-
grafiur, oliumálverk, og myndir
unnar með blandaðri tækni.
Maður hættir sér ekki út á þá
braut, hvort þarna séu sýndar
„réttar myndir” myndir til að
halda fólki á batavegi. Myndir
Siguröar Þóris, eru til dæmis
ekkert sérlega upplifgandi
mótif, þvíhann velur séroft við-
fangsefni er sýna kvöl og
grimmd þessa heims. Myndir
sem heita t.d. Hungur, Hvað
biður barnanna, Mengun II,
eftir loftárás og Fasismi eöa
borgaralegt lýðræöi, og I mynd-
um Jóhönnu Bogadóttur er oft
viss ógn llka, en nóg um það.
Sigurður Þórir og Jó-
hanna Bogadóttir
A sýningaskrá sjáum við, aö
Sigurður Þórir Sigurðsson er f.
31. 03. 48 í Rvk. Stundaði nám
við Myndlista- og Handiðaskóla
Islands á árunum 1968-1970. Hóf
siðan nám við konunglegu
Akademiuna i Kaupm. höfn 1974
og var þar við nám I rúm 4 ár.
Hefur haldið fjölda einkasýn-
inga hér heima og erlendis auk
samsýninga.
Jóhanna Bogadóttir er fædd
árið 1944 og hefur stundað nám I
Frakklandi og Sviþjóð. Hún
hefur haldið margar einkasýn-
ingar, bæði hér á landi og er-
lendis, og auk þess hefur hún
tekið þátt I fjölda samsýninga
viða um heim.
Þetta er þvi ekki sýning byrj-
enda, ööru nær.
Það skal aö visu viöurkennt
að hér er rituð grein fremur til
þess að vekja athygli á kær-
leiksverki, en til þess að fjalla
um myndlist þessara ung-
menna, sérstaklega, og sem
áður sagöi, sá ég liklega ekki
allar myndirnar.
Mér virðist Siguröur Þórir nú
vera þroskaður myndlistar-
maður, tæknilega séð, en við-
fangsefni hans eru ekki
persónuleg, heldur sporganga.
Sumar myndirnar eru dálítiö i
anda Kathe Kollwitz (1867-
, 1945), en þaö er örðug spor-
ganga og ótryggt vinnusvæöi
Frá mörgu að segja
Gylfi Gröndal.
Læknir i þrem löndum.
Endurminriingar dr. med. Frið-
riks Einarssonar.
Setberg.
Gylfi Gröndal kann mörgum
betur til verka við aö skrifaeftir
mönnum. Finnur vel hvað er
frásagnarvert og varast óþarfa
mælgi og vaöal.
Friörik Einarsson hefur frá
mörgu aö segja. Fyrst er
bernskan og uppvöxturinn aust-
ur við Reyðarfjörö, skólaár á
Akureyri og Reykjavik og svo
starfsár læknisins. Hann minn-
ist kennara sinna með viröingu
og þakklæti og það viöhorf er
raunar ráöandi til þeirra sam-
feröarmanna sem hann vill
einkum minnast.
Dr. Friðrik dvaldi i Dan-
mörku öll striðsárin. Frásögn
hans af þeim er gott lestrarefni
til glöggvunar á þeim timum
hörmunga og skelfinga. Hér
finnst mér öllu lýst sem mestu
máli skiptir og kemur greini-
lega fram hvilikar mann-
skemmdir og skelfingar fylgja
ógnarstjórn og mannfyrirlitn-
ingu.
Um starfsár Friðriks hér
heima er farið fljótt yfir sögu en
þó er gertyfirlit um þróun heil-
brigðismála, — einkum sjúkra-
húsmála. Þar er vitnaö i greinar
sem hann hefur skrifaö
um ófremdarástand sem honum
þótti vera iþeimefnum. Sumt af
þvi kallar hann stóryrði, en þau
eiga enn viö. Nú er talaö um að
lækka útgjöld rikissjóðs og
draga úr opinberum fram-
kvæmdum. Það virðist ekki
vera mögulegt að draga neitt úr
eyðslualmennt. Auövitað er það
til skammar þessari þjóð að
geta ekki komið t.d. geðdeild
bókmenntir
Landsspitalans i notkun annaö
eins og fer f ráðlausa eyðslu.
Meðferö opinbers fjár er alls
ekki verrien meðferö okkar á fé
til einkaneylsuupp og ofan. Um
þetta mætti langt mál skrifa.
Gaman er aö því að fá þarna
kafla um Björn Pálsson og
sjúkraflug hans. Það er ekki of-
sögum sagt af þekkingu Björns
álandinu. Ég var einu sinni far-
þegi hans frá Hólmavik til Isa
fjarðar og sat við hlið hans. Ég
held hann hafi þekkt langflest
ömefni á þeirri leið. Þaö var
með miklum ólíkindum að mér
fannst, þar sem hann gerði
miklu meira en að þekkja alla
bæi.
Svo koma súkraflugin til
Grænlands og upp úr þvi fer dr.
Friðrik aö gegna læknisþjón-
ustu á Grænlandi að sumarlagi.
Þaðer út af fyrir sig forvitnileg-
ur kafli.
Eftirtektarverö eru orð dr.
Friöriks þar sem hann metur
mest allra visinda „lækniklist-
Gylfi Gröndal.
ina, sem að minum dómi felst i
þvi að kunna að umgangast
sjúklinga eins og lifandi verur.
Læknir skyldi ævinlega hafa
hugfast að hann er ekki að
lækna sjúkdóm eingöngu, held-
ur manneskju, sem hefur til-
finningar og sál.”