Tíminn - 16.01.1980, Blaðsíða 9

8
Miövikudagur 16. janúar 1980.
Miðvikudagur 16. janúar 1980.
9
Minning
Þórunn Hansdóttir Beck
Þórunn Hansdóttir Beck frá
Sómastööum i Reyðarfiröi er lát-
in. Hún fæddist á Sómastöðum þ.
12. desember 1884 og var þvi ný-
oröin 95 ára þegar hún dó þ. 8.
jahúars.l. Vist ber manni aö unna
þeim hvildar sem hafa lifað svo
langa og farsæla ævi sem Þórunn
en enginn getur þó meinaö manni
að sakna hennar, sem gengin er.
Minningarnar lifa jafnlengi og sá,
er man, og svo bjartar eru
minningarnar um þessa ömmu-
systur mfna, aö mig langar, bæöi
fyrir mig og aðra í fjölskyldu
minni, aö minnast hennar á þess-
um degi, er hún er borin til graf-
ar.
Þórunn var dóttir hjónanna
Steinunnar Pálsdóttur og Hans
Jakobs Beck, hreppstjóra og
bónda á Sómastööum i Reyðar-
firði. Hún var yngst ellefu barna
þeirra hjóna, þeirra er á legg
komust. Ein systirin i þessum
stóra systkinahópi var Sigriöur,
fööuramma min. Eftir andlát
Þórunnar er ekkert þessara syst-
kina lengur á llfi.
Þórunni, ömmusystur minni,
kynntist ég fyrst, er ég, tiu ára
gömul, fhittist meö foreldrum
minum heim til Islands frá
Kanada. Mynd hennar, þá er ég
sá hana fyrsta sinni, greyptist i
hug mér og hefur ekki breyst
siöan. Húnvarekki barafriö,hún
var falleg, ipeysufötum með gló-
bjartar fléttur og bjart brosið
ljómaði 1 augum. Og ef ég ætti aö
lýsa meö einu oröi fiessari ömmu-
systur minni, bæöi útliti, fasi og
innra manni, mundi ég segja: hún
var björt. Þaö sem einkenndi
hana var birtan. Minnisstæðar
eru mér heimsóknir hennar til
okkar þegar ég var barn. Þaö
birti i forstofunni, þegar hún kom
oghúnfaömaðifööurminnað sér,
og þótt hún umvefði okkur öll meö
kærleika, þá var milli þeirra,
fööur mins og hennar, kærleikur
sem var sérstaks eðlis og átti sér
sögu.
Þegar Þórunn var unglings-
stúlka, dvaldist hún um skeið á
heimiliömmu minnarog afa, Sig-
riöar, systur sinnar og séra Jóns
Finnssonar. Þau höfðu áöurmisst
frumburö sinn, nýfæddan. Nú var
komiö aö þvi að amma min fæddi
annaö barn, og hjúkraöi Þórunn
henni af mikilli alúö. En þá
geröist það,aö amma min ól son,
sem var aöeins sjö merkur aö
þyngd og þaö litla lif sem meö
honum bæröist, virtist ætla aö
fjara út. Þetta var á afskekktu
prestssetri i Álftafiröi, hávetur og
svo mikil blindhrið aö engin leiö
var aö ná til læknislærösfólks. Þá
sýndi Þórunn, unglingsstúlkan,
þann kjark sem i henni bjó. Hún
skipaði svo fyrir, að ker skyldi
fyllt af heitu vatni og i þaö dýföi
hún þessum sjömarka hvitvoð-
ungi. Svo vel dugöi barninu þetta
fyrsta baö aö þaö lifir enn og er
komiö á áttræöisaldur. Siöar,
þegar þetta bar á góma, sagðist
Þórunn hafa hugsað er hún fram-
kvæmdi þessa örlagariku athöfn:
„Hann er þá farinn hvort eö er”.
Þetta barn var faðir minn og alla
tiö einkenndist samband hans viö
þessa móöursystur sina af kær-
leikaog þakklæti fyrir þaö lif sem
hún bjargaði. Þennan kærleika til
Þórunnar var okkur, afkomend-
um hans, ljúft aö rækta.
Þórunn giftist 8. ágúst áriö 1915
Jóni Guömundssyni,hinum ágæt-
asta manni, ættuöum frá Horna-
firði. Hjónaband þeirra var far-
sælt og háaldraður sér hann nú á
bak sinni tryggu og góöu eigin-
konu. Fyrstu hjúskaparár sin
bjuggu þau á Höfn í Hornafirði,
en fluttust áriö 1936 i Fossvog og
gerðust þar frumbýlingar. Litla
og vinalega timburhúsið þeirra i
Fossvoginum, þar sem ég og
systkini mín vorum svo oft au-
fúsugestir þegar við vorum litil,
varð sfðar að vikja fyrir vaxandi
byggð og siöustu árin bjuggu þau
i Kópavogi i nábýli við börn sin.
Þórunn og Jón eignuðust fimm
börn. Tveir elstu drengir þeirra
dóu i frumbernsku en þrjú börn
þeirra komust upp, Steinunn Jó-
hanna gift Stefáni Björnssyni,
Ólafúr, sem fórst rúmlega tvitug-
ur i flugslysi og var ókvæntur, svo
og Þórólfur kvæntur Maríu
Einarsdóttur. Auk eigin barna ólu
þau upp Unnstein Beck, sem var
hálfbróðir Þórunnar, samfeöra.
Faöir þeirra, sem giftist aftur
eftir lát fyrri konu sinnar, dó frá
stórum hóp litilla barna og eldri
systkinahópurinn frá Sóma-
stöðum, tók aö sér fóstur og um-
sjá yngri systkinahópsins að und-
anskildum yngsta syninum, Arna
Beck, sem ólst alveg upp hjá
móður sinni. En þaö segir sig
sjálft, aö þegar þörf var á enn
einu kærleiksverki, lét Þórunn
sinn hlut ekki eftir liggja og var
samband þeirra Jóns og hennar
við fóstursoninn ekki siöur inni-
legt en viö hin börnin.
Mérhefur orðið tiörættum hina
björtugleöi ömmusystur minnar.
Siðar á æfinnihef ég þóst skilja aö
sá sem kann aö gleöjast jafn-
fölskvalaust og af slikri einlægni
sem Þórunn, kann heldur ekki að
vikja sér undan hinni dýpstu
þjáningu er sorgin knýr dyra.
Sem unglingur man ég, er leit
stóö yfir aö litilli flugvél. Tveir
ungir menn höföu fariö i æfinga-
flug og komu ekki fram. Brakiö
fannst i fjallshliö og voru báöir
látnir. Annar þessara ungu
manna var ólafur, sonur Þórunn-
ar og Jóns. En þaö hefur sannast I
lifi Þórunnar öllu, aö sá kjarkur
sem hún sýndi unglingsstúlka,
þegar þurfti aö bjarga lifi litils
barns var ekkert stundarfyrir-
brigöi, þvi sorgin gat ekki drepiö
kjarkinn né slegiö fölva i birtuna.
Ljómi var yfir henni til hinsta
dags.
Ég og fjölskylda min vottum
Jóni innilegustu samúö sem og
börnum þeirra og afkomendum
öllum. Blessuö sé minning Þór-
unnar.
Svava Jakobsdóttir
líííAWí: ::::::: IVÍAVÍÍ
!::SÍ:::SÍ:S ; Wí: ::::::::: ::::::
m
m
Enn eru til milljónamæringar
i Kina, fyrrverandi kapitalistar,
sem nú hafa fengið aftur það fé,
sém var af þeim tekið á meöan
menningarbyltingin stóð. Þeir
tala um menningarbyltinguna
og fjórmenningana af ærlegri og
tilfinningaheitari fyrirlitningu
en algengast er i Kina.
— Við vorum reknir frá
heimilum okkar. Hús okkar,
húsbúnaður og öll hlunnindi
vorufrá okkur tekin og við vor-
um dæmdir til að vinna i verk-
smiðjum og á verkstæöum.
Auðvitað styðjum við allir, aö
Huga Guofeng formaður og
miðstjórn kommúnistaflokksins
losuðu okkur við stjórn fjór-
menninganna.
Þetta segja tveir af fyrrum
kapitalistum i Shanghai, Liu
Jingji, 78 ára, og Chen Mings-
han, 65 ára. Nú eru þeirformað-
ur og varaformaður i iðnaöar-
og verslunarfélagi Shanghai, en
þessi félagsskapur telur 30.000
fyrrum kapitalista innan sinna
vébanda.
Nú eru þeir aftur orönir vel
metnir samborgarar i háum
stööum eftir aö hafa verið
hæddir, ofeóttir og þeim lýst
sem skrfmslum.
1 ársbyrjun fengu þeir Liu og
Chen, eins og flestir aörir fyrr-
um kapitalistar.aftur hús sinog
húsbúnað. Fjármuni sina, sem
höföu veriö geröir upptækir,
fengu þeir aftur með fullum
bankavöxtum yfir meira en tiu
ára timabil. Og nú fá þeir aftur
sin gömlu, háu laun, auk þess
launamissis, sem þeir urðu fyrir
i menningarbyltingunni, en þá
lækkuöu laun þeirra verulega.
Há laun
— A meöan valdatimabil fjór-
menninganna stóð, höföum við
lág laun. Ég fékk bara 100 yuan
á mánuöi, aörir ekki nema 40,
segir Chen Mingshan I
kvörtunartón.
100 yuan, sem samsvarar
u.þ.b. 22.000 isl. kr. er enn þann
dag i dag um tvöföld verka-
mannalaun i Kina. En fyrir
menningarbyltinguna höfðu
kapitalistarnir, og fá nú aftur,
tiu sinnum hærri laun.
mm

Chen Mingshan og Liu Jingji, fyrrverandi kapitalistar, lifa nú aftur góðu lifi. Eftir að hafa verið hundeltir og ofsóttir á timum menningarbvlt-
ingarinnar hafa þeir fengið uppreisn, endurheimt allar sinar eigur og fé — með vöxtum — og fengið mikilvæg verkefni i iðnaðaruppbygging
unni.
Eftir tíu ára öfsóknir
Kapítalistar í Kína
ríkir á ný
— En það mikilvægasta er, að
viö höfum' aftur fengið póliti'sk
réttindi okkar, segir Liu Jingji.
Sjálfur er hann i fastanefnd
pólitisku ráögefandi ráðstefnu
fólksins og i byltingamefnd
Shanghai, „stjórn” borgarinn-
ar.
Þá hafa stjórnin og
kommúnistaflokkurinn snúið
aftur til sömu stefnu gagnvart
kapitalistunum, sem fylgt var
fyrir menningarbyltinguna,
þeirrar stefnu að „kaupa þá.”
— Með þvi að kaupa þessa
stétt höfum við rænt hana sinum
pólitiska höfuðstól og fengið
hana til að halda sér saman,
sagði Mao Zedong, þegar hann
var að verja stefnu sina 1956.
Áriö 1956 var áriö, þegar allur
iðnaður var þjóðnýttur i Kina,
þegar stjórnin keypti kapitalist-
ana út úr eigin fyrirtækjum og
þeim, sem þeir áttu I samein-
ingu meðrikinu. Það var ákveð-
ið, aö kapitalistarnir skyldu fá
vexti af höfuðstól sinum.
— Þar að auki var þessi
höfuöstóll umreiknaður til
markaðsverös. Lyfjafram-
leiðslufyrirtæki mitt átti höfuð-
stól, sem nam þrem milljónum
yuan, þ.e.um 777 milljónum is-
lenskra króna. Viö hlutabréfa-
eigendur fengum þvi úthlutað
370.000 yuan, rúmum hundraö
milljónum króna, á ári. Þeir al-
rikustu gátu fengið allt að einni
milljón yuan, segir Chen Mings-
han.
Það var sem sagt þetta fé,
sem var gert upptækt á timum
menningarbyltingarinnar og er
nú endurgreitt.
Hvað kemur til, að nýju leiö-
togarnir ákváðu að endurgreiða
peningana, þrátt fyrir andstööu
viða? Blað alþýöunnar, mál-
gagn flokksins, hefur m.a. gefið
þetta svar:
— Við veröum aö sameinast
öllum þeim öflum, sem geta
komið sér saman, þ.m.t.
borgarastéttinni i' landinu, i
baráttunni við fjandmenn bæði
innanlands og utan. Efnahags-
lega hefur land okkar dregist
mikið aftur úr. Við þörfnumst
enn og áfram frumkvæðis
einkakapitalismans. Borgara-
stéttin i landinu hefur yfir að
ráða talsverðri nútimaþekkingu
i visindum og menningu. Við
þurfum á allri þeirra tæknilegu
sérkunnáttu og viðskipta-
reynslu að halda til að byggja
upp sósialismann.
Beinar
ásakanir
Meðöðrum orðum er þörf fyr-
ir hina fyrrverandi kapitalista,
þegar Kina finnst sér ógnað af
Sovétrikjunum, þegar Taiwan
eraðkomaundirsigfótunum að
nýju, og þegar Kina leggur
mikla áherslu á landbúnað og
iðnað.
Oft gerist það, ekki sist i
Shanghai, að bornar eru fram
beiskar ásakanir vegna
lifnaðarhátta gömlu kapitalist-
anna. Þeir eyða fé sinu i það að
lifa i munaði, þeir borða á dýr-
ustu veitingahúsunum, börn
þeirra eru klædd nýjustu tisku,
og þeir hafa endurheimt
iburðarmikil hibýli sin með
þjónustuliði og öllum hlunnind-
um.
Þó eru hömlur á munaðarlifi
þeirra, t.d. geta þeir ekki keypt
bila, þar sem einkaaðilum er
það ekki leyfilegt. Þeir voldug-
ustu hafa reyndar til afnota bila
i eigu fyrirtækjanna og einka-
bilstjóra, eins og allir pótintátar
i Kina.
— Og þar að auki fara þeir
með leigubil, ef þeir fara út úr
húsi, segir enn óánægður
Shanghaibúi.
Enn sem komið ér hafa þeir
ekki fengið að nota fé sitt i við-
skiptalifinu, nema i litlum mæli.
Þó er verið að hefja fjárfesting-
ar. Bæði i Shanghai og Kanton
hafa kapitalistar fengið leyfi til
að opna skiptiverslun við önnur
lönd. 1 Shanghai hafa nokkrir
þeirra myndað byggingafyrir-
tæki.Liu Jingji er forstjóri þess.
— Við höfum tekið hluta af
sparifé okkar, sem við ætlum að
nota til að fjárfesta i háhýsum
og minni ibúðarhúsum. Skrif-
stofurnar og ibúðirnar i há-
hýsunum höfum við hugsað okk-
ur aðselja Kinverjum, sem búa
erlendis, sérstaklega i Hong
Kong.
— En við höfum ekki hugsað
okkur að hirða neinn ágóða,
bara bankavexti af eigin fé. Við
erum engir kapitalistar, segir
Liu Jingji.
Hann dregur þó enga dul á
það, að hann þurfti langan tima
til að taka ákvörðun um það,
hvort hann ætti aö vera um
kyrrt i Kina eftir byltinguna og
hafa samvinnu við kommúnist-
ana.
— Nú hef ég unnið i vefnaðar-
iðnaðinum i' 60 ár, 30 ár fyrir
byltinguna og 30 ár eftir. Það
eru mjög ólfk timabil, segir
hann og leggur áherslu á að nú
sé gæði og úrval miklu meira.
Erfiðara áður
— Fyrir byltinguna fólust
okkar aðalerfiðleikar i þvi að
halda okkur gangandi. Nánast
allt hráefni, t.d. 90% af bómull-
inni, kom frá útlöndum. Banda-
rikin undirbuðu bómullarverð-
ið, svo að það borgaði sig ekki
fyrir kinverska bændur að
rækta bómuil. Þar með neydd-
umst við til að kaupa bómull frá
Bandarikjunum fyrir gjaldeyri.
Og til að verða okkur úti um
gjaldeyri, urðum við að flytja út
okkar vörur. Það þýddi þaö, að
við framleiddum ekki fyrir ki'n-
verska markaðinn.
Ég ákvað að flytja til Hong
Kong. Sumpart var þaö vegna
þess, hvað það var erfitt aö
komast af hér og sumpart var
það vegna þess, að ég var
hræddur við kommúnistana,
sem voru á góðri leið meö að
leggja allt Kina undir sig. En
þegar til Hong Kong kom, sann-
færðu vinir minir þar mig um.
að kommúnistarnir hefðu rétta
stefnu gagnvart innlendum iön-
aði. Svo að ég sneri aftur og var
hér á meðan á frelsuninni stóö.
Liu Jingji var þó lengi efins.
Það var ekki fyrr en Mao Ze-
dong hafði hvatt hann, að hann
ákvað að gerast algerlega sam-
vinnuþýður við kommúnista-
flokkinn. Hann segir sig aldrei
hafa iðrast þess og heldur þvi
fram, að jafnvel meðan menn-
ingarbyltingin stóð yfir, hafi
hann verið hliöhollur flokknum.
— Við gerðum okkur jú grein
fyrir, að fjórmenningarnir voru
ekki neinir raunverulegir
kommúnistar og aö með timan-
um myndi flokkurinn aftur taka
upprétta stefnu gagnvart okkur
fyrrverandi kapitalistum, segir
hann.
Grænlensk list
Þessa dimmu, en sumpart
mildu vetrardaga, stendur yfir i
Norræna húsinu sýning á mynd-
listarverkum og fornum trúar-
gripum Grænlendinga, undir
heitinu Inuit Nunaat.
Þetta er i leiðinni kynning á
myndlistarlegum menningar-
arfi Grænlcndinga og mun
danski listmálarinn Bodil Kaa-
lund halda erindi um græn-
lenska list og menningu en hún
hefur lengi verið oröuð við
grænlenska menningu og græn-
lenska listakonan Aka Höegh
mun verða gestum til leiðbein-
ingar, en sýningin veröur opin á
safntima (14.00-19.00) til 28.
janúar, næstkomandi.
Þetta er farandsýning, sem
mun fara viöar, en verður sem
sé á islandi þessa daga.
Jónas Guðmundsson
MYNDLIST
List og
lífs-
barátta
Á sýningunni eru fjöldi gripa
og þeir elstu eru meira en aldar
gamlir þ.e. meira en hundrað ár
eru liðin frá þvi að þeir komust i
eigu Evrópubúa.
Alls eru tæplega 200 gripir á
sýningunni, en auk þess hafa
hjónin Herdis Vigfúsdóttir og
Valtýr Pétursson, listmálari
lánað 20-30 gripi úr einkasafni
sinu af grænlenskri list, en þau
hjón hafa bæöi lengi látið sér
annt um grænlenska menningu
og þjóðlif og satt að segja skilur
maður ekki hvernig sýningunni
er ætlað að ferðast áfram án
þessara merku gripa.
En hvað um það, þarna eru
alls konar listmunir, skornir i
tré, tálgaðir i stein og tennur,
gripir úr skinni, kajakmodel og
fatnaður, en skip Grænlendinga
voru liffæri og listaverk ekki
siður en atvinnutæki, og það
sama má segja um fatnaðinn
lika.
Þá er þarná mikið af
teiknuöum og máluöum mynd-
um.
Eskimóar eru miklir lista-
menn og þar fyrir utan ein-
hverjir einkennilegustu lifsbar-
áttumenn sem fyrirfinnast i
viðri veröid.
Þeir liföu auðveldlega af
harðindakafla sem urðu nor-
rænni vikingamenningu að
aldurtila samanber islensku ný-
lenduna i Grænlandi sem leið
undir lok. Grænlenska eöa Eski-
móamenningin, hefur lagað sig
aðsvo ótrúlega höröum kjörum,
að sambærilegt finnst hvergi i
öðrum heimshlutum.
Þeir gátu svo dæmi séu nefnd
drepið 100 tonna hvali með
verkfærum úr beini og öðrum
liffærum spendýra, gátu
saumað vatnsheldan saum i
skinn með beinnálum og smiðað
haffær skip. Allt á isnum og á
kaldri klöppinni þar sem lifið
faðmaði kalt grjótið.
En þrátt fyrir allt unnu þeir
fegurð gerðu listræn leikföng
handa börnum (ómeðvitað) og
atvinnutæki og trúaráhöld voru
listaverk lika i höndum þessa
vinnusama fólks, sem bjó við
örðugri skilyr,ði en allt annaö
fólk i heiminum.
Að skilja
og
skilgreina
Að njóta grænlenskrar listar
er mjög auðvelt, en að skilja
hana og skilgreina er örðugra.
Einkum þar eð hún virðist að-
skilja sig að flestu leyti frá list-
sköpun annarra þjóða á syöri
breiddargráðum og á öðrum
lengdum lika.
En svo mikill er frumkraptur-
inn að hann breytist ekki mjög
mikið, þótt Grænlendingar hafi
komist yfir járn, pappir og ann-
að listsköpunarefni Evrópubúa.
Hin evrópska menning með
listaskóla og pappir verður
strax undir þessari sterku
frumhvöt, er varðveitir þennan
kynstofn i lifsbaráttunni við
nyrsta vog. A sama hátt verður
þessi listsköpun heldur ekki
með neinu sýnilegu móti aðskil-
in frá lifsbaráttunni sjálfri.
Ég hefi ekki við höndina rit til
að fletta upp elstu myndlistar-
legum minjum frá þessu fólki,
en til munu smámunir sem ver-
ið geta nokkur þúsund ára
gamlir, helgimyndir, leikföng
og oddar. Þá eru til fornir Tupi-
lakar, en það er samheiti á
meinvættum, er tengjast göldr-
um.
Ýmsir hafa haldiö þvi fram að
Tupilakar hafi aðeins verið til i
hugum manna fyrst en eftir að
Gústaf Hólm kom til
Angmangssalik árið 1884,
langaði hann til að vita hvernig
þeir litu út. Að draga þá upp,
eða teikna var öröugt, sögðu
heimamenn en auövelt að skera
þá i mjúkan stein eða tré, sem
þeir gjörðu, en ýmsir telja að
þetta hafi orðið upphafið af
skúlptúrgerð kringum þetta
kvikindi sem breiddist smám
saman út um allt landið.
Annar flokkur eru skraut-
munir Grænlendinga, en þeir
skreyttu klæði sin og búsáhöld
og má sjá slika muni á söfnum
m.a. i Kaupmannahöfn, ásamt
skúlptúrum og öörum ristum.
Sýningin i Norræna-húsinu er
á hinn bóginn einkum sýning á
listaverkum, sem unnin eru
með evrópskum tólum, þótt
þetta séu vitaskuld fyrst og
fremst grænlensk verk og þarna
er aö finna verk eftir ýmsa
þekktustu myndlistarmenn
Grænlendinga á þessari öld.
Þetta er sem sé öðrum þræöi
samtimalist, grænlensk eins og
hún fléttast inn i atvinnulif og
þjóðhætti Grænlands.
Um frumlegt og sterkt form-
skyn Eskimóa var löngu vitaö
og ennfremur . -- bekktur
myndlistarlegur áhugi þeirra og
hæfni. Sumt af þessu gefur aö
lita á sýningunni i Norræna hús-
inu og það er svo sannarlega
þess virði að koma þarna, þvi
þetta er sérstakur hugarheimur
lika ekki siður en venjuleg
myndlistarsýning.
A erindi Bodil Kaalund hlýddi
ég ekki, en tek þó fram, aö þessi
list talar prýðilega fyrir sig
sjálf, og þarf engra skýringa við
i sjálfu sér, nema að auðvitað
verður tal sérfróðra manna oft
til að lyfta ýmsu, sem annars
vekur ekki sérstaka athygli.
Vönduð sýningarskrá er með
sýningunni, prýdd fjölda
mynda.
Maður gengur á brott á sér-
stakan hátt undir stjörnum og
norðurljósum, eftir að hafa
komið i þennan hugarheim, sem
vekur svo margar spurningar i
hlutfalli við svörin.
Okkur hér á Timanum tókst heldur óhönduglega meö myndaval I grein Guðjóns Jónssonar frá Fagur-
hólsmýri um Skaftfellingabúð, er birtist i Timanum i gær. Er Skaftfeliingaféiagið að festa kaup á hús-
næði að Laugavegi 178 og þar verður hin nýja Skaftfellingabúö, en með greininni birtist textalaus mynd
af hrörlegu húsi, torfklæddu austur i Hornafirði og stendur Hornafjörðurinn fyrir sinu þótt iitii prýði
væri að mannvirkinu sem athygiin beindist aö á myndinni. Gerum viö hér ofurlitla bragarbót og birtum
mynd af öræfajökli, sem ris tignarlega yfir skóginn I Skaftafelli, um leiö og við minnum á hið nýja
félagsheimili Skaftfellingafélagsins að Laugavegi 178.