Tíminn - 09.03.1980, Blaðsíða 15

14
Sunnudagur 9. mars 1980
Sunnudagur 9. mars 1980
19
UTAN VIÐ VENJUBUNDNA HUGSUN:
\
Rögnvaldur og Hallgrlmur á Vlöivöllum stinga fyrstu sköflustungurnar I fyrirhuguöum bændaskögi á Vföivöllum Vinnuflokkur Skógræktar rlkisins viö gróöursetningu á Víöivöilum 25. júní 1970. Ljósmynd: Halidór Sigurösson. Spildan, sem sett var i voriö 1970, eins og hún leit út eftir nfu sumur, i september 1978. Ljósmynd: Siguröur Blöndai.
voriö 1970. Ljósmynd: Halldór Sigurösson.
Bændaskógur sem aukabú-
grein á kjorsvæðum í landinu
Rætt við Sigurð Blöndal skógræktarstjóra og Hallgrím
Þórarinsson á Víðivöllum um bændaskógana í Fljótsdal
Bændurnir á Vföivöllum og Eirfkur Kérúlf, bóndi f Valiholti, sem stjórnaöi verki viö uppsetningu
giröingar. Rögnvaidur er til vinstri, Hallgrfmur tii hægri. Ljósmynd: Haildór Sigurösson
Meö skógrækt er stefnt aö
tvennu: Aö koma upp viöiendum
gagnviöarskógum, timburskóg-
um, og gera landiö i fylUngu
timans aö verulegu leyti sjálf-
byrgt aö algengum viöi tii notk-
unar heima fyrir og koma upp
skógi^öörum gróöri, byggö manna
og fénaöi til skóls og verndar,
hlfföar og frjóvgunar jarövegi
iandsins. Skógrækt rikisins hefur
unniö stórvirki, bæöi viö ræktun
barrviöarskóga og verndun birki-
gróöurs og uppgræösiu lands inn-
an giröinga sinna. Hún hefur
komiö upp meginhluta þeirra
gagnviöarskóga, sem I uppvexti
eru, og þar næst er framlag skóg-
ræktarfélaga, sem starfa I skjóii
hennar og f nánum tengslum viö
hana. Eölilega er þaö minna I
sniöum, er einstaklingar hafa
megnaö aö gera, þótt sumir hafi
veriö drjúgvirkir, þvf aö kostn-
aöur sá, sem lagt er i viö skóg-
rækt, kemur ekki til baka fyrr en
aö iöngum tfma liönum. Þess
vegna eru þeir ekki margir, sem
hafa bolmagn til þess aö rækta
stórar merkur á eigin spýtur.
Viö erum þar komin, aö fyrir
löngu er hafiö yfir allan efa, aö
gagnviöur getur vaxiö á nokkrum
stööum á landinu, þótt sums staö-
ar sé þess ekki kostur vegna hita-
fars og næöinga. Brautin er aö
fullu rudd og þekking tiltæk um
þaö, hvaöa trjátegundir henta
veöurlagi nyröra, syöra, eystra
og vestra, inn til dala og nær
sjávarslöu. Timburskógar eru
þegar vaxnir, þar sem bezt lætur
og fyrst voru stigin rétt spor, og
aörir nálgast þaö óöum aö geta
boriö slikt nafn. Slíkt er mikiö
fyrirheit á tiö, þegar timburverö
hækkar jafnt og þétt I veröldinni
og enginn forboöi sýnilegur um
annaö en svo veröi eftirleiöis eins
langt og okkur gefur sýn inn 1
framtiöina.
Lerkitré i skriöu I bændaskógi f Geitageröi I Fijótsdal sex árum eftir
gróöursetningu. Viö tréö standa Jón Loftsson, skógarvöröur á
Hallormsstaö, og Guttormur Þormar, bóndi I Geitageröi. —
Ljósmynd: Siguröur Blöndal.
Bændaskógar.
Viö höfum hér i opnugreinum
I sunnudagsblaöinu rætt
viö menn; sem hafa nýmæli
fram aö færa — Ama Pétursson
ráöunaut, sem hefur lagt niöur
fyrir sér, hvernig tiltækilegast
geti veriö aö koma viö fullnýtingu
rekaviöar, sem berst aö strönd-
um landsins, og Teit Arnlaugsson
fiskifræöing, sem vinnur aö þvi,
aö ár ofan ófiskgengra fossa veröi
notaöar til uppeldis laxaseiöa
áöur en þau ganga i sjó, til aukn-
ingar laxagöngunum, sem koma
úr hafi.
Aö þessu sinni veröur vikiö aö
sérstakri framkvæmd skógrækt-
ar, aö visu ekki alveg nýrri af nál-
inni,enþó dtkireyndar enn nema
I einni sveit landsins. Þaö eru hin-
ir svonefndu bændaskógar, þar
sem Skógrækt rikisins og landeig-
endur mætast og vinna saman.
Hugsanir og orö eru til alls
fyrst. Kveikjan aö þvl, sem
seinna formaöist I hugmyndinni
um bændaskógana, er líklega
framt að þvi tuttugu árá gömul.
Miklu eldri voru þó hugmyndir
um svokallaöa bæjarskóga eða
heimaskóga, orönar til áöur en
rafmagn var I augsýn I sveitum
eöa reynsla komin á ræktun barr-
viöa, enda áttu bæjarskógarnir
fyrst og fremst aö vera birki-
spildur, sem gæfu af sér eldiviö.
1 Vestur-Noregi vissu menn, aö
rikiö borgaöi 75% kostnaöar viö
nýja skóga bænda. Annars var
upphafiö aö hugmyndinni um
bændaskógana lfklega tillaga,
sem kom fram I Skógræktarfélagi
Austurlands um ræktun barr-
skógar til framleiöslu á
giröingarstaurum. Seinna form-
aöi Einar G. E. Sæmundsen hug-
myndina um bændaskógana eins
og hiln varö, þegar aö þvl kom aö
fá henni hrundið I framkvæmd.
Framkvæmd i Fljótsdal
Bændaskógunum varð ekki
komiö niöur á jöröina meö berum
höndunum einum. Til þess þurfti
nokkur fjárráð. Jónasi Péturs-
syni á Skriöuklaustri, sem þá var
alþingismaður, má öörum fremur
þakka, þótt margir aörir legöust
fram af alefli, bæöi forsjármenn
skdgræktarinnar I landinu og aör-
ir fleiri, aö fjárveiting fékkst til
bændaskóganna á alþingi 1969.
Aö henni fenginni var ekki
beöiö boöanna. Samningar voru
geröir viö bændur I Fljótsdal, er
offra vildu landi I þessu skyni, og
fyrstu plönturnar I fyrirhuguöum
bændaskógi voru gróðursettar aö
Víöivöllum ytri voriö 1970. Nú eru
sllkir skógar 1 uppvexti I girðing-
um hjá fimm bændum I Fljótsdal,
land innan þeirra samtals 120
hektarar. 1 undirbúningi eru
giröingar á þremur bæjum til viö-
bótar — Víðivallageröi, Vallholti
hjá Hrafnkelsstööum og
Skriöuklaustri, þar sem giröing
um á aö gizka tvö hundruð
hektara land er meira en hálfnuð.
Alls hafa verið gróöursettar um
þrjú hundruö og fimmtán þúsund
skdgarplöntur i bændaskógana i
Fljótsdalá þessum tlu árum, sem
liöin eru slöan framkvæmd gat
hafizt nær einvöröungu lerki, sem
dafnar meö sérstökum ágætum á
þeim slóöum, en einniglltiö eitt af
birki, aöallega til skrauts og
upplifgana .
Samningarnir við
bændur
Samningar þeir, sem geröir
voru viö landeigendur um bænda-
skógana, eru i stuttu máli þeir, aö
Skdgrækt rlkisins greiöir stofn-
kostnaö allan, giröingarnar,
plöntur og gróöursetningu. Bænd-
urnir leggja til landiö, hafa
eftirlit meö giröingunum og ann-
ast þær viögeröir á þeim, sem
þörf kann aö vera á til viöhalds ár
hvert. Þeim er einnig tryggöur
forgangsréttur að vinnu við
skógana, eftir þvl sem veröur
komiö og þeir sjálfir vilja notfæra
sér.
Land þaö, sem Fljótsdalsbænd-
ur lögðu til, var berangur, þar
sem ekki óx kjarr, en lerkiö sættir
sig þó viö.
Þegar afuröir fara aö falla til úr
bændaskógunum, fær Skógrækt
rikisins til endurgreiöslu á til-
kostnaði slnum 10% af brúttó-
verömæti þeirra. Til þess hefur
ekki enn komið I Fljótsdal, þar
sem aldur bændaskóganna er
ekki oröinn nógur til þess. En I
kring um 1990 fara elztu hlutar
þeirra aö skila giröingarstaurum
viö grisjun, og upp úr næstu alda-
mótum má fara aö vænta borö-
viöar. Jólatré koma ekki viö sögu,
þar eð þetta eru lerkiteigar.
Skógræktarsveit.
— Ég held, að enginn beri
brigöur á, aö bændaskógarnir I
Fljótsdal lofa góöu, sagöi Sig-
uröur Blöndal skógræktarstjóri,
sem sjálfur hefur aliö nær allan
aldur sinn á Hallormsstaö, I
næstu sveit viö Fljótsdal, og haft
forsögn I stööu skógarvaröar um
framkvæmdina. Þess vegna er
lika veriö aö færa út kvlarnar og
koma þar upp nýjum bændaskóg-
um. Fljótsdalur er á góöum vegi
aö veröa skógræktarsveit aö
hluta til, og þaö er sögulegt spor,
sem þar hefur veriö stigiö.
Þótt land þaö, sem bænda-
skógarnir eru á, sé yfirleitt
fjarskalega magurt, nema þá á
Víðivöllum, hefur lerkiö spjaraö
sig meö ágætum, og þegar árin
llða, breytist jarövegurinn smám
saman og batnar og trén fá skjól
hvert af öðru.
Á Vlöivöllum, þar sem byrjaö
var, eru vöxtulegustu lerkitrén á
elztu skákunum, oröin á fjóröa
metra á hæö, aö minnsta kosti, og
það er ekki slakur vöxtur á svo
stuttum tima, • sem þeim hefur
enn gefizt til þroskunar. Samstarf
Skdgræktar rlkisins og bænda
hefur boriö þann árangur, sem
allir geta veriö ánægöir meö.
Dóraur skógar-
bændanna.
Viö snerum okkur til eins
skógarbóndans fljótdælska,
Hallgrims Þórarinssonar á Vföi-
völlum ytri, sem var annar
þeirra, er fyrstur reiö á vaöiö, I
samlögum viö sambýlismann
sinn, Rögnvald Erlingsson. Þeir
sömdu með sér, að Hallgrlmur
legöi til að landið fyrir báöa, svo
aö samfelldri girðingu yröi komiö
viö, en fékk 1 staöinn skák úr landi
Rögnvalds upp I hluta hans I hin-
um fyrihugaöa bændaskógi.
— Þaö voru um sextiu hektarar
lands, sem viö létum I þetta, sagöi
Hallgrimur, og ég get með sanni
sagt, aö ég sé ekki eftir þeirri
ákvöröun. Páll Sigbjörnsson, sem
þá var héraösráöunautur, bar
þetta fyrst I tal viö mig, og ég tók
strax liklega undir þær tillögur,
sem hann reifaði. Ég var hlynnt-
ur þessari nýbreytni frá upphafi,
og ég hef ekki oröið fyrir von-
brigöum, ég þarf einskis aö
iörast. Ég finn ekki til þess, aö
þaö hafi bagaö venjulegan
búskap, þótt þetta land væri látiö
til skógræktarinnar og þaö er
allra dómur, sem til þekkja, aö
árangur hafi oröiö góður, skógin-
um fariö vel fram. Þetta var þó
bert land, ekkert kjarr til skjóls
fyrir ungviðiö.
Viö höfum hér fyrir augunum,
hvað unnt er aö gera á þess konar
landi. Jafnvel I fyrrasumar,
þegar veöurlagiö þótti kaldrana-
legt, varö vöxturinn sæmilegur.
Eina áfalliö, sem þessi nýi skógur
hjá okkur hefur oröiö fyrir, var
veturinn 1975. Þá uröu nokkrar
skemmdir vegna snjóþyngsla og
hreindýra, sem fóru inn í
giröinguna, þaö voru þar ein
fjörutiu dýr, þegar flest var.
En ég sé ekki betur en skógurinn
hafi jafnaö sig eftir þetta, náð sér
furöuvel og mér sýnist aö þetta
veröi fremur tlmabundinn hnekk-
ir heldur en bagi, sem hái skógin-
um til frambúöar.
Biðtiminn hálfnaður
Hallgrlmur sagði, aö þær
breytingar, sem fylgt hafa friðun
landsins, væru þær helztar, aö
grasvöxtur heföi stóraukizt og
gróöur fest rætur I skellum, sem
voru ógrónar. Snjór safnast oröið
talsvert fyrir I skóginum á vetr-
um, og fuglar hafa dregizt að hon-
um, enda skordýrallf sennilega
miklu meira I grasþófanum en
áöur var á beittu landi og afdrep
miklu betra fyrir unga þeirra.
— Skógargiröingin nær neöan
frá vegi, sgöi hann, og llklega
eina sex til sjö hundruö metra upp
I hliðina. Gróöursetningin hófst
neöst, og þar er skógurinn aö
sjálfsögöu þroskaöastur. Ofar var
gróöursett siöar, og þess vegna
veröur ekki sagt aö svo stöddu,
hvort vöxtur verður þar jafnör og
neöar. Gróöursetningu I landiö er
ekki lokiö, en á vænum spildum,
þar sem gróöursett var á fyrstu
árunum, eru trén mannhæöarhá
eöa meira en þaö.
Fyrsta eftirtekjan, sem viö
væntum af skóginum, veröur
girðingarstaurar. Þeir falla til viö
grisjun svona undir lok næsta
áratugar —• þaö er meö öörum
oröum hálfnaöur biötlminn.
Ávinningur einstaklinga
ogsamfélags
Bændaskógunum er ætlaö aö
veröa undirstaöa aukabúgreinar,
stoö ekki óáþekk þvl, sem aö jafn-
aði kallast hlunnindi. En skógar-
tré eru seinvaxin I samanburöi
viö annan jaröargróöa. Þess
vegna veröa bændur aö hafa
framfæri sitt aö öllu leyti af ööru
á meöan skógurinn er aö vaxa.
Þess vegna veröur llka aö koma
til stuöningur af almannafé, ef
koma á upp bændaskógum, svo aö
verulegu nemi. Slik tillög eru
hliöstæö öðrum fjárveitingum af
almannafé , er aö þvl miða aö
gera landiö betra og byggilegra
og fjölga úrræöum I lífs-
baráttunni.
Með bændaskógunum renna
eigendur þeirra nýrri stoö undir
búsetu slna og eru óháðari gengi
annarra búgreina en áöur, og
almannasjóöur, sem lét fé af
hendi rakna I stofnkostnaðinn,
fær endurgreiöslu, þegar skógur-
inn fer aö skila afuröum. Loks er
svo ávinningur þjóöfélagsins, að
viöarinnflutningur getur dregizt
Framhald á bls. :31
Stærsta sjáifsáöa lerkið viö Guttormslund á Hallormsstaö. Hjá því
stendur skógarvöröurinn. Yfir hundraö sjálfsáöar plöntur hafa fundist
viö lundinn. Ljósmynd: Siguröur Blöndal