Tíminn - 10.04.1980, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 10. april 1980
7
Auðhringatal
af
N j áluslóðum
Viö tslendingar eigum marg-
ar merkilegar og góöar bækur.
Ein hin allra besta þeirra heitir
Brennu-Njáls saga. Hún á sér
sögusviö vitt um land, en aöal-
viöburöir hennar gerast á þeim
slóöum sem nú heitir Rangár-
vallasýsla. Þar hefur um aldir
veriö lifaö gróskumiklu og
gagnmerku mannlifi. Og héruö-
in þar sem Njála gerist eru enn I
dag fögur og búsældarleg eins
og þau voru á dögum Gunnars á
Hllöarenda. Þeir Rangæingar
hafa byggt myndarlega upp hjá
sér, og eitt af þvi sem þeir hafa
gert er aö þeir hafa komiö á fót
myndarlegu kaupfélagi. Þaö er
Kaupfélag Rangæinga sem hef-
ur aöalstöövar sinar á Hvols-
velli.
Trúlega eru þaö gömul og ný
kynni min af Njálfu sem ollu þvi
aö mér hálfbrá þegar ég las
Timann hinn 22. mars og sá þar
grein eftir einn af stjórnar-
mönnum Kaupfélags Rang-
æinga, Magnús Finnbogason
bónda á Lágafelli. Greininni var
aö visu ekki beinlinis beint gegn
mér persónulega, en tilefni
hennar var greinarstúfur sem
ég skrifaöi hér I blaöiö fyrr I
mánuöinum, og nafn mitt var
þar á allnokkrum stööum dregiö
inn I málflutninginn.
I greinarstúf minum fjallaöi
ég um þaö af gefnu tilefni hvort
rétt væri aö lita á samvinnu-
hreyfinguna hér á landi sem
auöhring og nefna hana þvl
nafni. Magnús fellst aö visu á öll
sjónarmiö mln I grein sinni I
oröi kveönu, en samt sem áöur
segist hann álita aö fólk telji
samvinnuhreyfinguna vera
auöhring. Get ég reyndar ekki
betur séö en hann telji sjálfur
svo vera, eftir þvi aö dæma
hvernig hann hagar málflutn-
ingi sinum I greininni, þótt hann
neiti þvi á yflrboröinu. Og
ástæöuna fyrir þvl aö sam-
vinnuhreyfingin sé auöhringur
telur hann vera þá hvaö þaö séu
margir kaupfélagsstjórar I
stjórn og varastjórn Sambands-
ins, og einnig hina hvaö margir
menn, sem gegni framkvæmda-
stjóra- eöa kaupfélagsstjóra-
störfum, hafi valist til þess aö
taka sæti I stjórnum samstarfs-
fyrirtækja Sambandsins.
Nánar til tekiö nefnir hann
þaö aö I stjórn og varastjórn
Sambandsins sitji ellefu menn,
þar af sjö kaupfélagsstjórar. I
stjórnum tlu samstarfsfyrir-.
tækja telst honum til aö sitji 46
menn. Þar af séu 20 núverandi
og fyrrverandi framkvæmda-
stjórar hjá Sambandinu, 6 sæti
séu skipuö af kaupfélagsstjór-
um, og af þeim 20 sem þá séu
eftir sýnist honum augljóst aö
a.m.k. 16-18 séu kosnir af sam-
eignaraöilum I þessum félögum.
Þetta viröist Magnús á Lága-
felli sem sé vilja meina aö valdi
þvl aö samvinnuhreyfingin sé
auöhringur og lúti þvi sem hann
nefnir forstjóraveldi.
Andstæðinga-
áróður
Ég skil satt best aö segja ekki
almennilega hvaö vakir fyrir
Magnúsi á Lágafelli meö þvi aö
vilja endilega draga mig per-
sónulega inn I þessa umræöu
slna. Grein mln hér I Timanum
fjallaöi um allt annaö efni og ég
get ekki séö aö hún hafi gefiö
honum tilefni til þess aö tönnlast
á nafni mlnu llkt og hann gerir I
grein sinni. Llka fer þvl fjarri aö
skipulag og framkvæmd sam-
vinnustefnunnar sé eitthvert
privatmál mitt persónulega.
Þvert á móti er þar um aö ræöa
sameiginlegt málefni þess
breiöa fjölda sem myndar sam-
vinnufélögin, og sama máli
gegnir um þaö hvaöa menn eru
valdir þar til forystu og ábyrgö-
arstarfa.
En fyrst Magnús á Lágafelli
er búinn aö kasta hanskanum til
min meö þessum hætti skal ég
meö mestu ánægju benda hon-
um á nokkur atriöi sem þetta
varöa. Þar á meöal er, aö þaö er
slöur en svo nokkuö nýtt aö
samvinnuhreyfingunni sé boriö
þaö á brýn aö hún sé auöhringur
og aö I henni sé rikjandi fá-
mennisstjórn og forstjóraveldi.
Sllkar aödróttanir hafa sam-
vinnumenn heyrt áöur og marg-
oft hrundiö þeim meö gildum
rökum.
En hitt er nýtt aö þessum aö-
dróttunum sé varpaö fram inn-
an eigin raöa samvinnuhreyf-
ingarinnar, og þaö af manni
sem sjálfur á sæti I stjórn kaup-
félags og á aö vera öllum knút-
um kunnugur og vita betur en
hann lætur. Til þessa hafa sllkar
aödróttanir fyrst og fremst
komiö frá þeim mönnum sem
vildu kaupfélögin feig. Slikur
málflutningur hefur hingaö
komiö frá einkarekstrarsinnum
eöa þjóönýtingarsinnum, þaö er
mönnum sem annaö hvort hafa
trúaö þvl aö óheftur einkarekst-
ur væri þaö sem koma skyldi,
eöa þá á hinn bóginn aö rlkis-
valdiö ætti aö sjá um og hafa I
höndum sem mest af atvinnu-
rekstri og viöskiptum i landinu.
Þessum áróöri hafa forsvars-
menn samvinnufélaganna jafn-
an svaraö meö þvl aö benda á
hina lýöræöislegu uppbyggingu
þeirra. Þar þarf hver ráöinn
stjórnandi reglulega aö standa
skil á geröum slnum gagnvart
lýöræöislega kjörinni stjórn, og
aöalfundir, sem á sama hátt eru
myndaöir samkvæmt venjuleg-
um leikreglum lýöræöisins, eru
þeir aöilar sem fara meö æösta
valdiö. Ég get naumast sagt aö
ég þekki Magnús á Lágafelli
persónulega, en grein hans ber
ekki annaö meö sér en hann sé
gegn og greindur maöur, svo aö
ég vil ekki trúa ööru en aö hann
skilji þetta.
Hverjum á
að treysta?
Þær upplýsingar, sem
Magnús á Lágafelli tilfærir I
grein sinni um þaö hverjir séu
stjórnarmenn i Sambandinu og
samstarfsfyrirtækjunum, eru
siöur en svo nokkur afhjúpun
eöa uppljóstrun. Þessar upplýs-
ingar liggja meðal annars opnar
fyrir hverjum manni I vasabók
þeirri sem Sambandiö gefur ár-
lega út. Þaö er þess vegna fjarri
þvl aö hann sé aö fletta hér ofan
af nokkru launungarmáli. Þaö
er á hinn bóginn nýtt hjá honum
aö halda þvi fram aö lifsstarf
þeirra manna sem skipa þessar
stjórnunarstööur val(h þvi aö
kalla eigi samvinnuhreyfinguna
auöhring.
Þaö sem Magnús hins vegar
vanrækir aö geta um, þó aö hon-
um hljóti aö vera þaö fullkunn-
ugt, er þaö aö I allar þessar
stööur er skipaö eftir lýöræöis-
legum leikreglum. Allir þessir
menn, sem hann er hér aö tala
um, þurfa aö standa kjörnum
stjórnunaraöilum skil geröa
sinna, og veröi einhverjum
þeirra þaö á aö misbeita áhrif-
um sinum eöa aö vanrækja aö
gæta hagsmuna félagsmann-
anna, þá getur sá hinn sami ekki
vænst þess aö fá aö kemba hær-
urnar i starfinu. Ráönir stjór-
endur kaupfélaganna, Sam-
bandsins og samstarfsfyrir-
tækjanna sitja ekki I stólum sln-
um I krafti persónulegrar hluta-
bréfaeignar. Þeir sitja þar I
krafti þess aö lýöræöislega
kjörnir stjórnendur hafa ákveö-
iö aö sýna þeim traust. Og mis-
fari þeir meö þaö traust sem
þeim hefur veriö sýnt, þá er
þaö hlutverk manna eins og
Magnúsar á Lágafelli, sem á
sæti I kaupfélagsstjórn og er þar
meö einn af hinum lýöræðislega
kjörnu stjórnendum samvinnu-
hreyfingarinnar, aö skipta um
menn.
Hitt er annaö mál aö þaö má
endalaust deila um þaö hversu
langt eigi aö ganga i þvi aö fela
einstökum mönnum stjórnunar-
verkefni og hvaöa verkefni eigi
aö fela hverjum manni. Magnús
deilir á þaö aö sjö af ellefu
mönnum I stjórn og varastjórn
Sambandsins séu starfandi
kaupfélagsstjórar. Ég reikna
meö aö Magnús geri sér grein
fyrir þvi aö meö þessu er hann
aö beina geiri sinum gegn aöal-
fundi Sambandsins, og þá meöal
annars aö þeim fulltrúum sem
hans eigið félag, Kaupfélag
Rangæinga, sendir þangaö. Þaö
er nefnilega þessi aöalfundur
sem kýs stjórn Sambandsins, og
þaö er hann sem fer meö æösta
vald I öllum málefnum þess.
Þaö er verkefni fulltrúanna á
þessum fundi aö velja menn til
aö sitja I Sambandsstjórn, og
þaö eru þeir sem hafa valiö
þessa margumræddu kaup-
félagsstjóra til aö gegna þessum
trúnaöarstörfum. Um þetta
ræöur hvorugur okkar Magnús-
ar nokkru fram yfir þaö sem viö
getum haftáhrif meö atkvæöum
okkar og málflutningi á fundum
kaupfélaganna á Hvolsvelli og 1
Reykjavik. Og þannig á þaö ein-
mitt aö vera, eins og ég veit aö
Magnús skilur. Viö eigum aö
beygja okkur fyrir lýöræöislega
teknum ákvöröunum.
Leitað til
atviimumanna
Nú er þaö reyndar sannast
sagna, aö ég lft svo á aö þaö sé I
rauninni ekki mitt, eöa okkar,
sem fyllum hóp Sambands-
starfsmanna, aö segja til um
þaö sem slikir hvaöa einstakl-
ingar eigi aö sitja I stjórn Sam-
bandsins. Þaö eru nefnilega
þessir menn sem stjórna störf-
um okkar, hinna ráönu starfs-
manna. En mér sýnist þaö þó
liggja I augum uppi aö ástæö-
urnar aö baki þessu vali séu þær
aö þar hafi veriö leitaö aö þeim
mönnum sem liklegastir væru
til þess aö hafa starfsreynslu og
sérþekkingu á þeim sviöum sem
stjórnin þarf aö fjalla um. Þaö
sýnist mér hafa verið gert meö
þvi aö leita til þeirra manna
sem eru atvinnumenn innan
samvinnuhreyfingarinnar á
sviöi fyrirtækjarekstrar. Ég
reikna meö aö Magnús geti
skiliöþaö, aöoftog tlöum hlýtur
að koma upp sú staöa I sam-
vinnuhreyfingunni aö rétt þyki
aö leita til þeirra manna, sem
hreyfingin hefur i þjónustu sinni
og hafa sérþekkingu og reynslu 1
fyrirtækjarekstri, til þess aö
taka aö sér einstök stjórnunar-
verkefni. Þaö er siöur en svo
nokkur ný bóla aö sllkt sé gert.
Þvert á móti veit ég ekki betur
en þaö hafi tiðkast átölulaust
hjá kaupfélögunum og Sam-
bandinu allar götur frá fyrstu
tlð, er þau fóru aö taka þátt I
fyrirtækjum meö öörum, aö
kaupfélagsstjórum og fram-
kvæmdastjórum þeirra væri
faliö aö gegna.stjórnunarstörfum
I sllkum fyrirtækjum jafnframt
sinum daglegú verkefnum.
Hitt er svo annað mál aö þaö
er langt frá þvl aö þaö komi
greinilega fram I grein
Magnúsar hverju hann vilji
breyta. Vill hann láta vikja ein-
hverjum stjórnarmönnum I
samstarfsfyrirtækjunum frá?
Ef hann vill þaö, hverjum vill
hann þá vikja I burtu? Hvaö
hafa þeir menn brotiö af sér aö
mati Magnúsar sem réttlæti
brottvikningu þeirra? Og hverja
vill hann fá I staðinn? Vill hann
gera kerfisbreytingu á stjórnun
I samvinnuhreyfingunni, og þá
hverja? Ég leitaöi árangurs-
laust aö svörum viö þessum
spurningum I grein hans. Meöan
hann kemur ekki meö ákveönari
hugmyndir en þetta og færir
ekki veigameiri rök fyrir máli
sinu, þá sýnist mér málflutn-
ingur hans svifa I lausu lofti og
ómögulegt aö taka hann alvar-
lega sem tillögur til umbóta á
skipulagi og rekstri samvinnu-
hreyfingarinnar. Nýjar hug-
myndir um skipulagsbreytingar
I samvinnuhreyfingunni eiga
fortakslaust aö ræöast, en áöur
er þó nauösynlegt aö þær séu
dregnar niöur á jöröina og
settar fram þannig aö þær séu
skiljanlegar.
„Óþrifa-
bletturinn”
Llka vikur Magnús á Lága-
felli aö starfsmannaverslun
Sambandsins I Holtagöröum og
kemst svo smekklega aö oröi aö
kalla hana „óþrifablett” á Sam-
bandinu. Þaö er nú reyndar á
mörkunum aö ég hafi löngun til
þess aö standa I þvl aö skattyrö-
ast viö menn á prenti.út af þessu
máli, svo mikiö sem búiö er aö
ritaum þaö I blöö á siöustu
misserum. Þaö á sér allt eöli-
legar skýringar, sem ég held
reyndar aö Magnúsi á Lágafelli
hljóti aö vera fullkunnugt um,
þótt hann láti ööruvfsi. Máliö er
þaö aö starfsmenn Sambands-
ins hafa I áratugi haft þau
hlunnindi aö mega kaupa vörur
beint út úr heildsölu þess, á
sama hátt og starfsmenn
margra annarra heildsölufyrir-
tækja hér I Reykjavlk. Þetta
viögekkst til skamms tlma
átölulaust og án þess aö nokkr-
um Magnúsi á Lágafelli dytti I
hug aö fetta fingur út I þennan
„óþrifablett”. Þaö var ekki fyrr
en tekiö var upp nýtt fyrirkomu-
lag á þessari starfsemi og opnuö
sérstök afgreiösla I þessu skyni
inni i Holtagöröum, aö óánægju-
raddir fóru aö heyrast. Siöustu
misserin hafa þessar óánægju-
raddir magnast heldur, en Sam-
bandsstarfsmenn eru þó eins og
gefur aö skilja ekki tilbúnir til
aö láta fyrirvaralaust af hendi
heföbundin hlunnindi, sem I
reynd myndi jafngilda af-
dráttarlausri launalækkun.
Magnús á Lágafelli yröi varla
hrifinn ef afurðaveröiö til hans
yröi skoriö niður um nokkrar
prósentur fyrirvaralaust, og á
sama hátt eru Sambandsstarfs-
menn ekki beinlinis ginnkeyptir
fyrir þvl aö láta taka af sér
hlunnindi sem þeir hafa notiö
lengi. En ég get minnt Magnús á
þaö, sem honum hlýtur aö vera
fullkunnugt um, aö þaö er veriö
aö vinna aö þvi aö finna ein-
hverja þá lausn á þessu máli
sem allir geti sætt sig viö. Þaö
er engin ástæöa til aö efast um
þaö fyrirfram aö hún finnist,
enda hefur samvinnuhreyfingin
leyst erfiöari vandamál en
þetta. Og á meöan þetta mál er
óleyst sé ég ekki aö neinn sé
bættari meö þvi aö talað sé um
þaö sem „óþrifablett”, þó aö
starfshópur sé ekki tilbúinn til
aö láta skeröa kjör sin.
Annaö lætur Magnús llka frá
sér fara I greininni sem kallar á
athugasemdir. Hann vitnar I 4.
grein Rochdale-reglnanna þar
sem segir: „Hagnaður eöa upp-
'safnaö fjármagn — ef um slikt
er aö ræöa — sem til er oröiö I
rekstri samvinnufélags, til-
heyrir félagsmönnum I þvi
félagi, og skal sliku fé dreift á
einhvern þann hátt sem miöar
aö þvi aö koma I veg fyrir aö
nokkur félagsmaöur hagnist á
kostnaö annarra félagsmanna”.
i framhaldi af þvi spyr Magnús
hvernig rekstur starfsmanna-
verslunarinnar geti falliö aö
þessari grein I Rochdale-regl-
unum.
Ég vona satt aö segja aö þaö
sé ekki alfariö heimsku minni
aö kenna, en mér er llfsins
ómögulegt aö sjá samhengiö I
þessu hjá Magnúsi. Eins og
hann veit vel þá er rekstur þess-
arar verslunar kjarabót sem
Sambandsstarfsmenn njóta. Ef
af henni er kostnaður, þá er
hann sama eölis og venjulegur
launakostnaöur hjá fyrirtækj-
um. Og um laun og kjör er
samiö á milli vinnuseljenda og
vinnukaupenda hér á vinnu-
markaðinum. Er Magnús aö
halda þvi fram aö þaö sé and-
stætt Rochdale-reglunum aö
samvinnufélög greiöi starfsfólki
slnu umsamin laun? Ætlast
hann til þess aö Kaupfélag
Rangæinga hætti aö borga
ráönu starfsfólki sinu kaup af
þvl aö þaö skeröi tekjuafgang
sem félagsmennirnir eigi aö fá?
Spyr sá sem ekki veit.
Helst ekki
meira af
svo góðu
Magnús lætur þannig I grein
sinni aö hann ætli aö skýra þaö
fyrir mér aö samvinnuhreyfing-
in sé auðhringur. Þetta hefur
honum mistekist gjörsamlega,
enda er ég hvorki harður einka-
rekstrarsinni né þjóönýtingar-
sinni og tek meö fullum fyrir-
vara sérhverju þvi sem sllkir
menn segja um samvinnuhreyf-
inguna. Eins og ég sagöi I upp-
hafi, þá ber ég það mikla virö-
ingu fyrir Njáls sögu, aö þaö
kemur illa viö skapiö I mér ef
menn af söguslóöum hennar
setja á prent hugmyndir sem
mér þykja mjög ósamboönar
þeirri markvissu rökvisi sem er
allsráöandi hjá hinum forna
snillingi sem fyrir sjö hundruö
árum festi þaö mikla verk á
skinn. Eins og gefur aö skilja
get ég ekki veriö aö standa I þvl
aö segja Magnúsi á Lágafelli
fyrir verkum um þaö nvernig
hann eigi aö hugsa eba hvaöa
skoðanir hann eigi aö hafa. En
ef hann finnur hjá sér þörf fyrir
aö fylla dagblaöaslöur meö
hugsunum slnum og skoöunum,
þá biö ég hann þess lengstra
oröa aö halda mér utan við þaö.
Og lái mér þaö hver sem vill.