Tíminn - 10.04.1980, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 10. april 1980
9
Sumir hlutir eru þess eðlis, að
öll nauðsynleg framvinda verö-
ur að koma úr óvæntri átt. Um
það má nefna mörg dæmi.
Til að mynda tókst Baldvini
Jónssyni i Sylgju, þeim merka
ihönnuði, fyrstum manna að búa
til vél til að hreinsa dún, sem
variilt verk og seindrepandi. Þó
höfðu margir reynt þetta á und-
an honum, en honum einum
tókst þetta, aðaliega vegna þess
að hann vissi ekki hvernig átti
að hreinsa diin. Hafði ekki hug-
mynd um það. Hinir voru dún-
hreinsunarmenn með vitin full
af kuski og sálina af dún.
Þetta kom 1 huga mér þegar
Indriði G. Þorsteinsson, rithöf-
undur skrifaði grein um hina
háskalegu sjómennsku sem
stunduð er hér viö land, og legg-
ur til aö ekki verði aðeins mein-
uð sjósókn til þess að vernda
fiskistofna, heldur aö einnig
verði, undir vissum kringum-
stæðum, bannað aö róa I mann-
drápsveðrum, til þess aö vernda
mannslffin.
Vill hann gefa Veöurstofunni
vissar heimildir til að banna
róðra.
Þarna er tæpt á mjög merki-
legu máli, og raunar athyglis-
vert aö upprekstrarmaður i
skagfirskum dölum og hrossa-
garri i þokkabót, skuli fyrstur
hreyfa svona mikilvægu máli I
sjósókn, þvi' satt aö segja þá of-
býður manni oröiö það mannfall
og drukknanir er verða á sjón-
um, þrátt fyrir betri skip (oft)
og aukna veöurþjónustu.
Það mun nú vera nær hálf
öldliðinsiðan veöurfregnir voru
fyrst sendar úti útvarpinu, fyrir
bændur og sjómenn og tuttugu
ár eru liðin siðan fyrsta gervi-
tunglið var sent á loft til aö sjá
veðurfyrir i nýju samhengi. En
samt veröa enn veðráttusjóslys,
er maöur hefur á tilfinningunni
að komast heföi mátt hjá, með
einhvers konar samvinnu veð-
urstofu og sjómanna, og öflugra
viðvörunarkerfi en við nú ráö-
um yfir.
Róið i opinn dauðann
Það er auðvelt aö gera sér
grein fyrir þeim annmörkum
sem þvi eru samfara, ef fræð-
ingar á veöurstofunni eiga al-
fariðað ráöa þvi hvort skip leysi
landfestar eða ekki. Þarna spil-
ar einnig inn metnaður og áræði
sjómanna almennt.
A hitt er einnig að lita, að oft
er um mikinn aðstöðumun að
ræöa hjá sjómönnum, þegar um
er að ræða hvort róiö sé þann
daginn eða ekki.
Mér er þaö t.d. minnisstætt
frá veru minni I Landhelgis-
gæslunni, er ég haföi náið sam-
band viö vertíðarformenn, að
svo virtist, aö þegar veðurútlit
var slæmt, næstum háskalegt,
þá fóru stóru bátarnir stundum
út, þvi þeir þoldu veður, og þá
var ekki aö sökum aö spyrja.
Minni bátar létu einnig úr höfn
og börðu hafsjóinn og ultu eins
og kefli. Ég sé enn fyrir mér
Keili frá Akranesi renna út i
ógnandi nóttina og hrlöina, ból-
mikiöskip, það var svarteins og
biskupskápa en rautt að ofan.
Það birtist eitt augnablik og
hvarf siðan i sortann, og innan
skamms komu hin veiku skip á
eftir þrátt fyrir slæma spá, þvi
nú var þaö metnaðurinn er fór á
sjó, en ekki vitiö.
Það urðu oft vond sjóslys á
þessum árum. Bátar hurfu með
manni og mús, og sorgin fór hús
úr húsi eins og kaldur vindurinn
og nepjan. En þessi sjávarháski
var á éinhvern sérstakan hátt
tengdur þessu veöurbarða fólki,
og þaö hefði veriö óðs manns
æðiaðorða róörabönn af veöur-
farsástæðum. Menn sigldu hik-
laust bátum sinum i brimlöðrið i
Grindavik, eftir að hafa haft
samband i talstöö viö hafnar-
vörð er lýsti aöstæöum, lifsvon
og dauða — og allt fór þetta vel
— oftast. Baráttan við náttúru-
öflin var nefnilega ekki aðeins
iþrótt, heldur lika nauösyn.
Þetta var baráttan um lifs-
björgina sjálfa.
Nú horfir aftur á móti dálitið
öðru vlsi við. Þjóöin ræður yfir
meiri skipastóli en fiski. Þannig
að það verður að takmarka alla
sókn. Þviþá ekki að fara að orö-
um hestamannsins úr Skaga-
fjarðardölum og slaka á sókn-
inni f manndrápsveörum?
Ef vikiö er að rækjubátum og
vertiöarbátum sérstaklega, þá
ætti róðrabann aö miðast við
bátastærö, eöa gæti gjört það,
eri það sem mest riöur á er að
Veðurstofan, samtök sjómanna
og Utgeröarmanna, og svo auö-
vitað með stjórnvöld við hliö
sér, endurskipuleggi vetrar-
veiöarnar, þannig að öryggi
megi auka. Beinllnis meö þvi að
halda bátum i landi, þegar
stormar æða um höfin.
Veðurstofunni er vandi á
höndum. Hún hefur oft veik spil.
Veðurskip vantar til að
mynda vestan viö landið, og
hann getur þvl skolliö á meö litl-
um fyrirvara. Það er þvi hugs-
anlegt aö nokkrir einkennilegir
dagar komi i sjávarplássum, að
flotinn liggi I róörarbanni I höfn,
enbliöasé.eöa a.m.k.slarkfært
úti á miðunum. En einn, eöa
tveir svoleiðis dagar eru betri
en þeir sem við fengum i vetur
og í fyrravetur.
Þjóðin má ekki gleyma þeirri
sorg ieinu vetfangi, ergeymist I
augum hinna fáu svo lengi,
þeirra er uröu fyrir barðinu á
veðurfarsslysum á sjó.
Viöhöfum i sögunni dæmi um
hömlur á sjósókn að vetrarlagi.
Fyrir aldamót fengust fiski-
skúturnar ekki tryggðar á sjó
fyrr en eftir 1. mars, og þá fyrst
byrjuöu úthöldin.
Mörgum útgeröarmanni og
sjómanni þótti þá súrt I broti ef
veður voru góð, en án efa hefur
þessi fyrirvari tryggingafélag-
anna bjargað mörgum skipum
og mörgum mannslifum lika.
Voru þó ærnar sorgir fyrir og
slysfarir á sjó.
Sigursælir Japanir
A. Zich: Sókn Japana. Heims-
styrjöldin 1939-1945. 4. bindi.
Almenna Bókafélagið 1980
Björn Bjarnason þýddi.
208 bls.
Eins og heiti þessarar bókar
bendir til fjallar hún um upphaf
og fyrsta þátt þess hluta heims-
styrjaldarinnar siöari, sem
háður var á Kyrrahafi og i Asiu.
Bókinni er skipt i sex megin-
kafla. Sá fyrsti nefnist: Dregur
aö styrjöld og fjallar um að-
draganda árásar Japana á
Pearl Harbour. Þar Jýsir höf-
undur I mjög stórum dráttum
þróun japanskra stjórnmála á
fjórða áratugnum, segir frá þvi
hvernig hernaðarsinnar komust
til áhrifa, lýsir innrásinni i
Mansjúriu, ógnaröld, sem rikti
i Tokió um eitt skeið, greinir frá
„samningatilraunum” Banda-
rikjamanna og Japana, þar sem
enginn virðist hafa unniö af
heilindum nema þá helst banda-
riski sendiherrann I Japan, og
loks segir frá undirbúningi
Japana að árásinni á banda-
risku flotastööina i Pearl
Harbour.
1 öðrum kafla, sem nefnist:
Skyndiárásin segir frá loftárás-
inni á Pearl Harbour. Þar er
árásinni og afleiöingum hennar
lýst nákvæmlega, og kemur
glöggt fram, hve óvænt árásin
var og jafnframt aö Banda-
rikjamenn áttu fyrst og fremst
við sjálfa sig að sakast.
Sofandaháttur þeirra og kæru-
leysi var með eindæmum. Jafn-
vel siöasta hálftfmann eða svo,
áður en árásin dundi yfir, fylgd-
ust þeir meö árásarvélurium á
ratsjá, en datt ekki ihug að gera
minnstu varúðarráöstafanir.
Þriöji kaflinn nefnist: Útvirki
beitt ofurefli, og er það I sjálfu
sér bráðskondin fyrirsögn, en
kaflinn fjallar um sigra Japana
á Guam eyju og siöan um fall
Fillipseyja.
Fjóröi kafli heitir: Sóknin til
suðurs og segir þar frá innrás
Japana i nýlenduveldi Breta
falli Singapore og hollensku eyj-
anna, baráttunni um Burma
og loks frá falli Thailands i
hendur Japönum. 1 þessum
kafla er hernaöaraöferðum
Japana i frumskóginum lýst
greinilega, sagt er frá þvi er
bresku herskipunum Repulse og
Prince of Wales var sökkt, en
sá atbuiogrvarþungtáfall fyrir
Breta. t þessum kaíla kemur vel
fram, hve illa Evrópumenn
voru búnir undir það að verja
nýlendur sinar i Asi'u.
Fimmti kafli nefnist: Undir
stjórn sigurvegaranna. Þar
segir frá stjórn Japana á
hernumdum löndum og frá
þeim viötökum, sem þeir fengu.
Ibúar nýlendnanna tóku þeim
vel i fyrstu og litu gjarnan á þá
sem frelsara. En þaö virðhorf
breyttist skjótt, er menn fundu
að hinir nýju herrar voru sist
betri en þeir gömlu. Hér segir
einnig frá þvi hvernig Japanir
fóru meö striðsfanga, aðrir
beittu skefjalausri grimmd.
Sjötti og siöasti kaflinn nefn-
ist: Midway: Taflið snýst. I
þessum kafla segir frá orrust-
unni viö Midway eyju, en þar
Af
bókum
höfðu Bandarikjamenn i fyrsta
skipti betur gegn Japönum og
hefur þessi orrusta oft veriö
talin hafa haft viölika áhrif i
Kyrrahafsstriöinu og orrustan
um Stalingrad i Evrópu.
Þegar á heildina er litiö
verður aö segja eins og er aö
þetta bindier hvergi nærri nógu
vel unniö. Fræðilega stenst það
engan veginn samjöfnuö við 2.
og 3. bindi bókaflokksins, en þau
stóðu bæði vel fyrir sinu. Megin-
galli þessa bindis er sá, að það
er skrifaö i lélegum blaða-
mennskustil, frásögnin er yfir-
borðskennd og á köflum
glamursleg. Einnig gerir höf-
undur sig sekan um þá skyssu
aö geta litt, og mjög ónákvæmt
um mikilvæg atriði. Þetta á
einkum við um fyrstu tvo kafl-
ana. t þeim fyrsta er sagt frá
aðdraganda styrjaldarinnar.
Þar er greint allltarlega frá
þvi, hvernig hernaöarsinnar
náöu völdum I Japan og siöan
gengur nær öll frásögnin út á
það að lýsa þvi' hvemig þetta
voöafólk hafi markvisst undir-
búið styrjöld. Nú er þaö fjarri
mér að ætla að bera á móti eða
draga úr þeim þætti, sem striös-
æsingamenn japanskir áttu i þvi
að styrjöldin braust út. En hinu
má ekki gléýma, að Banda-
rikjamenn höföu enfahagslegt
kverkatak á Japönum. Og þaö
var þetta tak, sem olli þvi ööru
fremur að strlðsæsinga-
mennimir fengu svo mikinn
hljómgrunn i Japan sem raun
bar vitni. Allar samningavið-
ræður fóru út um þúfur, og það
var ekki slður að kenna óbilgirni
Bandarlkjamanna og Hollend-
inga i Austur - Indium en Japön-
um. Vissulega getur höfundur
þessara atriða, en hvergi nærri
nógu itarlega.
t öörum kaflanum, um árás-
ina á PearlHarbour, dvelst höf-
undur aftur á móti um of við
smáatriöi og fer út i lýsingar á
atburöum, sem litlu eða engu
máli skipta fyrir heildar-
frásögnina. Sfðari kaflar bókar-
innar eru mun betur unnir, en
þó þykir mér sem meiri áherslu
hefði þurft að leggja á barátt-
una um Burma. Stríðið i Burma
var ef til vill mikilvægasti
þáttur styrjaldarinnar i Asfu,
frá Burma gátu Japanir ógnað
Indlandi og heföu þeir náö fót-
festu þar heföu þeir trúlega
orðið ósigrandi i Asiu.
Eins og ifyrri bindum er þetta
prýtt miklum fjölda ágætra
mynda, en þær og skýringatext-
ar með þeim eru að minum
dómi besti hluti bókarinnar.
Björn Bjarnason hefur þýtt bók-
ina á islensku og viröist mér
honum hafa vel tekist. Að visu
hef ég ekki enska textann til
hliðsjónar, en þýðingin er á
góðri islensku og lipurlega rit-
uð.
t bókarlok eru skrár um
heimildir, aðrar bækur um
sama efni, eigendur mynda,
nöfn og atriðisorð.
Jón Þ.Þór.
rMwtaiiiiu* »a. tcbr. !•»*
asins
i íjórum þýð-
ilgror Japann
Kyrrab»l»»tyr|»ldta v«rður lungvlun
surwtu uðintUn * wm< ttf-fwn m matwium. t,n (
jn tru htnli mtrlu !»■*»< lanrtvliinim,:. m.. •
ivígrsr l*< »r ha<« ii48 .ntUvkaft, *»
j«!it« Miilajn-útagattuni * » M«< h , '
tfI_ nlc («|| -11 m eru < Jtattn vi'gtmi ; aldarlnnnr tnimu i - ■
liim oc sciii.. ______„.ivi,. »i«t!i •—-“<•" »><•<«•