Tíminn - 13.04.1980, Blaðsíða 6

6

Sunnudagur 13. aprll 1980
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson, Jón Helgason og Jón SigurOsson. Ritstjórnarfull-
trúi: Oddur ólafsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gfslason.
Ritstjórnarskrifstofur, framkvæmdastjórn og auglýsingar Slöu-
múla 15. Simi 86300. — Kvöldslmar blaðamanna: 86562, 86495.
Eftir kl. 20.00: 86387. Verð I lausasölu kr. 230.- Askriftargjald kr.:
4.500 á mánuði.
V.
Blaðaprent.
J
Lýðræðið til umræðu
Að undanfömu hafa nokkrar umræður orðið i
Timanum um málefni samvinnuhreyfingarinnar,
enda er blaðið eðlilegur vettvangur skoðanaskipta
um þau efni. Dr. Eysteinn Sigurðsson ritstjóri fjall-
aði um þessar umræður i athyglisverðri grein sl.
fimmtudag. í greininni segir hann m.a. um gagn-
rýnina á samvinnuhreyfinguna:
,,Til þessa hafa slikar aðdróttanir fyrst og
fremst komið frá þeim mönnum sem vildu kaupfé-
lögin feig. Slikur málflutningur hefur hingað til
komið frá einkarekstrarsinnum eða þjóðnýting-
arsinnum, það er mönnum sem annaðhvort hafa
trúað þvi að óheftur einkarekstur væri það sem
koma skyldi, eða þá á hinn bóginn að rikisvaldið
ætti að sjá um og hafa i höndum sem mest af at-
vinnurekstri og viðskiptum I landinu.
Þessum áróðri hafa forsvarsmenn samvinnufé-
laganna jafnan svarað með þvi að benda á hina lýð-
ræðislegu uppbyggingu þeirra. Þar þarf hver ráð-
inn stjórnandi reglulega að standa skil á gerðum
sinum gagnvart lýðræðislega kjörinni stjóm, og
aðalfundir, sem á sama hátt eru myndaðir sam-
kvæmt venjulegum leikreglum lýðræðisins, eru þeir
aðilar sem fara með æðsta valdið”.
í framhaldi af þessu fjallar dr. Eysteinn um þá
gagnrýni sem fram hefur komið að valdið innan
samvinnuhreyfingarinnar sé komið i of fáar hend-
ur. Hann segir m.a.:
,,Allir þessir menn þurfa að standa kjörnum
stjórnunaraðilum skil gerða sinna, og verði ein-
hverjum þeirra það á að misbeita áhrifum sinum
eða að vanrækja að gæta hagsmuna félagsmanna,
þá getur sá hinn sami ekki vænst þess að fá að
kemba hærurnar i starfinu. Ráðnir stjórnendur
kaupfélaganna, Sambandsins og samstarfsfyrir-
tækjanna sitja ekki i stólum sinum I krafti per-
sónulegrar hlutabréfaeignar!’
Dr. Eysteinn Sigurðsson bendir sérstaklega á það
i grein sinni að gagnrýni á stjómun samvinnuhreyf-
ingarinnar er þannig aðdróttun að þeim fulltrúum
sem hafa verið lýðræðislega kjömir fulltrúar á
aðalfundi kaupfélaga eða Sambandsins. Um aðal-
fund og hlutverk hans segir dr. Eysteinn m.a.:
„Það er nefnilega þessi aðalfundur sem kýs
stjórn Sambandsins, og það er hann sem fer með
æðsta vald I öllum málefnum þess. Það er verkefni
fulltrúanna á þessum fundi að velja menn til að sitja
i Sambandsstjórn, og það em þeir sem hafa valið
þessa margumræddu kaupféíagsstjóra til að
gegna þessum trúnaðarstörfum.... Og þannig á það
einmitt að vera. Við eigum að beygja okkur fyrir
lýðræðislega teknum ákvörðunum.”
Megineinkenni samvinnuhreyfingarinnar er
að hún er frjáls almannasamtök. í einstökum und-
antekningaratvikum getur rikisrekstur átt rétt á
sér i atvinnulifi, en að öllum jafnaði leysa einstakl
ingar og samtök þeirra verkefnin betur á þvi sviði.
A einkarekstri og samvinnustarfi er einmitt þessi
munur sem felst i því eðli samvinnufélaga að þau
eru opin almannasamtök og lúta lýðræðislega kjör-
inni stjórn. Einkareksturinn á vissulega fullan rétt
á sér og leysir margvisleg verkefni best af hendi,
eins og landbúnaðurinn i höndum sjálfstæðra bænda
sýnir best. Samvinnuhreyfingin hefur einmitt lagt
áherslu á það, að mismunandi rekstrarform starfi
hlið við hlið á jafnréttisgrundvelli og reynslan sýni
þannig hver leysir hvaða verkefni best af hendi.
En gagnrýni á samvinnuhreyfinguna getur varla
beinst að lýðræðislegu stjórnskipulagi hennar. Slikt
er árás á lýðræðið sjálft.
JS
Erlent yfirlit
Kjartan Jónasson:
Brzezinski um vanda-
mál Carters
Héri'Erlendu yfirliti og i fleiri
fjölmiölum hefur á siðustu vik-
um verið gerð nokkur grein
fyrir vaxandi vantrausti sem
stjórn Carters hefur átt að
mæta. Slöustu atburðir hafa
vakið enn eina spurninguna:
Hvers vegna gat Carter viður-
kennt mistök I atkvæðagreiöslu
hjá Sameinuöu þjóöunum aö-
eins tveimur sólarhringum eftir
aðatkvæði voru greidd, enhann
gat ekki keypt frelsí gfslanna f
tran með þvi að viöurkenna
mistök Bandaríkjanna er þau
skipuöu málum svo I tran 1953
aö keisarinn komst aftur til
valdaeftiraöhonum hafði verið
steypt?
Þetta er aöeins ein spurning
af mörgum sem utanrikismála-
stefna Carters hefur vakið. Við
höfum áður gert grein fyrir
fleiri spurningum og gagnrýni
bandamanna á stefnu Carter-
stjórnarinnar. Hér á eftir
verður hins vegar stiklaö á
stóru I viðtali sem New York
Times birti nýlega við
Brzezinski öryggismálafulltrua
Carters. I viðtali þessu svarar
hann sumum þessum spurning-
um og varpar nýju ljósi á aðrar,
en aö áliti þess sem þetta ritar
tekst honum þó ekki aö treysta
imynd Carters sem farsæls og
traustvekjandi forseta.
Svar Brzezinski við þeirri
spurningu hvort rétt sé að utan-
rikisstefna Bandarikjanna
undanfarin ár hafi veriö ósam-
kvæm sjálfri sér og breytileg
dag frá degi, er á þá leið að
stefnan hafi verið i samræmi
viö flókið ástand heimsmála.
Realpolitik Nbcons og Kiss-
ingers, segir hann aö hafi leitt
til einangrunar Bandarikjanna
með því aö stefna þeirra var
einhliöa og stranglega form-
bundin. Stefnan I tið Carters
hafi hins vegar verið aö eignast
fleiri vini meöal þjóðanna og
reyna aö leggja meira af mörk-
um til jákvæðrar þróunar
heimsmála. Þetta hafi óneitan-
lega verið erfitt i framkvæmd
og ekki sist að samræma það
þeirri stefnu sem fylgt hafi
veriö jafnhliöa — að treysta
hernaðarstöðu Bandarikjanna
gagnvart Sovétrikjunum. Enn-
fremur minnir hann á aö mik-
ilvægum árangri hafi verið náð
i samningum við Kina, Mið-
Austurlönd og Sovétrikin og aö
þau vandamál, sem Bandarikin
standa nú frammi fyrir, gefi
ekki rétta mynd af stjórnartiö
Carters. (Spurning . sem
Brzezinski svarar ekki er,
hvortvandamál Bandarikjanna
i dag stafi ekki fyrst og fremst
af mistökum í framkvæmd
þeirrar stefnu sem Brzezinski
lýsir hér að framan.)
Brzezinski gengst hins vegar
við ákveönum veikleika sem sé
aö finna i utanríkisstefnu
Bandarikjanna i stjórnartið
Carters, en leggur jafnframt á-
Amerlska þrenningin: Carter, Brzezinski og Vance.
Schmidt og Carter.
herslu á að sá veikleiki hafi
jafnframt reynst uþpbyggjandi.
Þessi veikleiki er, segir Brzez-
inski, að Carter leitast við aö
hlusta á og taka mið af sem
flestum sjónarmiðum. En þessi
var llka háttur Roosevelts,
Kennedys, og Trumans, bætir
hann við.
Þau vandamál sem Bandarik-
in standa frammi fyrir i dag i
Iran, Mið-Austurlöndum og
Afganistan vill Brzezinski rekja
til þess, hversu nýlega þessi
svæöi hafi öðlast hemaöarlegt
mikilvægi fyrir Bandarikin
(hæpin skýring það). Hann
bendir á mikilvægi þess fyrir
Bandarlkin, að hernaöarstaöa
þeirra i þessum heimshluta sé
tryggð, en segir jafnframt, aö
ekkiþurfiaðóttast—og fremur
að örva — endurreisnina hjá
Múhameðstrúarrikjum. Banda-
rikin þurfi ekki að óttast þó
samstaöa þeirra með þessum
rikjum verði ekki jafn náin og
með Vesturlöndum og Japan, að
þvi tilskyldu að þau sjálf tryggi
öryggi sitt og sjálfstæði.
Um friöargeröina i Miö-
austurlöndum hefur Brzezinski
það aö segja., að öryggishags-
munum Bandarikjanna sé best
þjónað með sterku Israel og
sterku Egyptalandi og þau sem
slik mundu stuöla að jafnvægi i
heimshlutanum. Annað skilyrði
friöar og jafnvægis i Miðaustur-
löndum sé svipuð breyting i
/djúpum þjóöarsáinanna og átt
hefur sér staö I samskiptum
Þýskalands og Frakklands eftir
strið. Slik breyting taki sinn
tima, en hún ein geti jafnframt
leyst vanda Palestinuaraba.
Með þetta markmið i huga hafi
Bandarikin reynt að stuðla að
nánari samskiptum og aö rutt
yrði úr vegi nokkrum á-
greiningsatriöum i einu. A á-
kveðnu stigi þessarar þróunar
sé rétti timinn til að bjóöa
Palestinumönnum til sam-
starfsins og þegar hafi raunar
orðiö gagngerð breyting i við-
horfum ísraelsmanna og Pale-
stinumanna hvor til annars.
En hvað réð gerðum Banda-
rikjanna er Sovétmenn fóru inn
iAfganistan? Eru þau tilbúin að
slita friðinn vegna Afganistan?
Svar Brzezinski er að orö séu
til alls fyrst. Aögeröir Sovét-
manna hafi ógnað friði I tveim-
urheimsálfum.á Vesturlöndum
og i Austurlöndum fjær. Þau
hafi fariö út á yztu nöf og hjá
þvi yrði ekki komist aö þau
fengju að vita þaö. Þessir at-
burðir hefðu ennfremur staðfest
nauðsyn þess, að hernaöar-
skipulag Bandarikjanna yrði
endurskoðað með meiri
sveigjanleika i huga. Bandarik-
in veröa að eiga fleiri kosta völ
en annaöhvort aö hafast ekkert
að eöa að hef ja kjarnorkustriö á
heimsmælikvarða.
Og loks svarar Brzezinski
þeirri spurningu, hvort þaö sé
rétt að Evrópurfki hafi ekki tek-
iö undir með Bandarikjunum I
hörkulegum viöbrögðum gegn
Sovétrikjunum vegna vantrúar
þeirra á trausta forystu Banda-
rikjanna og hagsmunatengsla
viö Sovétrikin. Svar Brzezinski
er á þá leiö, að hvort tveggja sé
að vissu marki rétt en að hans
mati sé aöeins um að ræða
timaspursmál og hik. Sovétrikin
eigaeftiraðkomastaöþvi, seg-
ir hann, að raunveruleg við-
brögð Evrópurikja veröa þeim
ekki eins hagstæð og ráða mætti
af ummælum þeirra. Sovét-
menn eigi I reynd eftir að læra
hvaö Afganistan var dýrt.