Tíminn - 29.04.1980, Page 6

6
Þriðjudagur 29. april 1980

Ctgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson, Jón Helgason og Jón SigurOsson. Ritstjórnarfull-
trúi: Oddur ólafsson. Fréttastjóri: Eirfkur S. Eiriksson. Aug-
lýsingastjóri: Steingrimur Gislason.
Ritstjórnarskrifstofur, f ramkvæmdastjórn og auglýsingar
Sfóumúla 15. Sfmi 86300. — Kvöldsimar blaðamanna: 86562,
86495. Eftir kl. 20.00: 86387. Verð f lausasölu kr. 240.
-Askriftargjald kr. 4.800 ó mdnuði.___________Blaðaprent. y
Þórarínn Þórarínsson:
Erlent yflrlit
Vestur-Evrópa fylgir
Bandaríkjunum nauðug
Reynt að afstýra hernaðarlegum aðgerðum
Mistök Carters
Það er ótvlrætt, að Carter forseti hafði bæði laga-
legan og siðferðilegan rétt til að senda hersveit til
írans i þeim tilgangi að bjarga gislunum i banda-
riska sendiráðinu i Teheran. Rlkisstjórn írans hefur
veitt stúdentunum, sem hertóku sendiráðið og héldu
gislunum þar, svo mikinn óbeinan og beinan stuðn-
ing, að hún er sek um að hafa brotið sambúðarlög
þjóðanna á hinn augljósasta hátt. Hún viðurkennir
sjálf brot sitt með þvi að lýsa yfir að hún muni ekki
kæra þennan verknað fyrir öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna eða öðrum alþjóðlegum stofnunum. Slikt
hefði hún vafalaust gert, ef hún hefði talið sig hafa
hreinan skjöld.
Það er þvi ekki hægt i þessu sambandi að deila á
Carter forseta fyrir brot á lögum eða siðferðilegum
lögmálum. Það er einnig hægt að skilja áhuga hans
á þvi að reyna öll hugsanleg ráð til að frelsa gislana.
Bandariska þjóðin krefst þess af honum, að hann
láti ekkert ógert i þessum efnum, sem skynsamlegt
getur talizt. Hún getur jafnvel fyrirgefið honum,
þótt hann tefli á tæpasta vað.
Þrátt fyrir þetta allt, er erfitt að mæla bót þeirri
ofdirfskiríullu tilraun að reyna að frelsa gislana
með þvi að senda 90 manna vikingasveit til írans.
Frá skynsamlegu sjónarmiði virðist slik tilraun
hafa öll skilyrði til að misheppnast. Vafalitið hefur
það orðið Carter mikið happ, að hún misheppnaðist
i upphafi. Að öðrum kosti hefðu sennilega allir vik-
ingarnir verið drepnir og gislamir til viðbótar.
Areiðanlega hefðu viðbrögð ofsatrúarmannanna I
Teheran orðið hin grimmilegustu, ef horfur hefðu
verið á að tilraunin gæti heppnazt. Frá þessu sjón-
armiði var tilraunin eins óviturlegt flan og hugsazt
gat. Þess vegna vekur hún vantrú á, að full skyn-
semi ráði rikjum i Hvita húsinu um þessar mundir.
Upplýst er llka, að mikill ágreiningur hefur verið
um þetta hjá þeim þrönga hópi ráðamanna, sem um
þetta mál f jallaði áður en tilraunin var ákveðin. Sá
maður rikisstjórnarinnar, sem nýtur mests trausts
út á við, Vance utanrikisráðherra, baðst lausnar i
mótmælaskyni.
Sú spuming er nú vafalaust efst I hugum manna,
hvert áframhaldið verður. Lætur Carter verða
alvöru úr hótunum sinum um meiri hernaðarlega
valdbeitingu, ef viðskiptaþvinganir bera ekki tilætl-
aðan árangur? Geta afleiðingar slikrar valdbeiting-
ar orðið ný heimsstyrjöld?
Þau ummæli eru höfð eftir Helmut Schmidt
kanslara Vestur-Þýzkalands, að ástand alþjóða-
mála sé nú álika tvisýnt og óráðið og 1914. Það er
ekki ósennilegt, að kanslarinn hafi þá i huga, að
ýms tilfinnlngakennd og óhugsuð viðbrögð Carters
forseta minni á Vilhjálm keisara.
Það eykur t.d. ugg bandalagsþjóða Bandarikj-
anna, að Carter hefur engin samráð haft við stjómir
þeirra áður en hann tekur tilviljunarkenndar á-
kvarðanir slnar, heldur ætlast til að þær fylgi sér.
Afleiðing þessara vinnubragða er sú, að fylgi
Iransstjórnar virðist fara vaxandi meðal þjóða
múhameðstrúarmanna. Þá bendir flest til, að þetta
geti mjög styrkt áhrif og aðstöðu Rússa I þessum
heimshluta og jafnvel fært þeim íran á silfurfati.
Vissulega ber að gera allt, sem skynsamlegt er,
til að reyna að frelsa bandarisku gislana. Vænleg-
asta leiðin til þess er að vinna þeim málstað sem
mesta og viðtækasta samúð og beita íransstjórn
þrýstingi á þann hátt. Sllk vinnubrögð geta kostað
þolinmæði og tima, en þau ein em vænleg til far-
sællar og friðsamlegrar lausnar. Þ.Þ.
MANUDAG og þri&judag i
siðastl. viku héldu utanrikisráð-
herrar Efnahagsbandalagsins
fund i Luxemborg til að ræða
um þá kröfu Carters forseta, að
riki Efnahagsbandalagsins
gripi til hliðstæðra þvingunar-
aðgerða til að knýja fram frels-
un bandarisku gislanna i Teher-
an og Carter hafði boðað af
hálfu Bandarikjanna. Af hálfu
Bandarikjamanna hafði verið
gefið i skyn, að það gæti haft al-
varleg áhrif á samstarfið innan
Atlantshafsbandalagsins, ef að-
gerðir Carters fengju ekki já-
kvæðan stuðning.
Ráðstafanir þær, sem Carter
hafði gripið til eða boðað voru
þriþættar. 1 fyrsta lagi var
stjórnmálasambandinu við Iran
slitið. I öðru lagi var lagt bann á
öll vöruskipti við tran, að
undanskildum matvælum og
sjúkravörum. t þriðja lagi var
gefið til kynna, að siðar yrði
gripið til hernaðarlegra að-
gerða, ef viðskiptabannið bæri
ekki árangur. Látið hefur verið i
veðri vaka, að hernaðarlegar
aðgerðir gætu hafizt upp úr
miðjum maimánuði.
Það kom fram á fundinum i
Luxemborg, að þessar ráðstaf-
anir Carters væru umdeilanleg-
ar og full andstaða rikti gegn
þvi, að gripið væri til hernaðar-
legra aðgerða. Þær gætu leitt til
ófyrirsjáanlegra afleiðinga.
Liklegt væri, að þær myndu
þrýsta rikjum múhameðstrúar-
manna saman gegn vestrænum
þjóðum. Þær- gætu einnig oröið
Rússum til ómetanlegs ávinn-
ings. Hæglega gæti svo farið, aö
þær leiddu til heimsstyrjaldar,
þótt allir vildu helzt forðast það.
SAMKVÆMT frásögnum frétta-
skýrenda, sem fylgjast vel með
þessum málum, var sú skoðun
rikjandi á fundinum, að nauð-
synlegt væri vegna samstarfs-
ins innan Atlantshafsbanda-
lagsins að koma eins mikið til
móts við Carter og hægt væri.
M.a. bæri að reyna á þann hátt
að koma i veg fyrir hernaðar-
legar aðgerðir af hálfu Banda-
rikjanna en allir ráðherrarnir
munu hafa veriðþeim mótfallnir.
Niðurstaða fundarins var sú^
að fyrir 17. mai yrði aflað heim-
ilda þjóðþinga aðildarrikja
Efnahagsbandalagsins til að
setja viðskiptabann á tran, en
matvæli og sjúkravörur yrðu þó
undanþegnar banninu. Bannið
skyldi ákveðið i samræmi við
tillögu þá, sem mikill meirihluti
fulltrúa i öryggisráði Samein-
uðu þjóðanna hafði lýst fylgi við
á fundi þess 10. janúar siðastl.,
Carrington lávarður er talinn hafa ráðið mestu um ályktun Luxem-
borgarfundarins.
en samþykkt hennar strandaði á
neitunarvaldi Sovétrikjanna.
Miðað var við dagsetninguna
17. mai af tveimur ástæðum.
Lokaþáttur þingkosninganna i
tran fer fram 9. mai, en af hálfu
íransstjórnar hefur verið lýst
yfir þvi, að þingið verði látið á-
kveða endanlega, hvernig mál
gislanna skuli leitt til lykta.
Hinn 17. mai halda utanrikis-
ráðherrar Efnahagsbandalags-
ins aftur fund. Hafi ekkert gerzt
i máli gislanna fyrir þann fund,
er honum ætlað að taka ákvörð-
un um, að viðskiptabann komi
til framkvæmda.
Engin ákvörðun var tekin um
það á þessum fundi, hvort
stjórnmálasambandinu við tran
skyldi slitið, en hins vegar á-
kveðið að sendiráðsmönnum
þar yrði fækkað og einnig yrði
tran látið fækka sendiráðs-
mönnum sinum i aðildarrikjum
Efnahagsbandalagsins.
Akveðið var að senda sendi-
herra rikjanna i Teheran þang-
Saburo Oklta utanrtkisráðherra Japana var I Luxemborg og fylgd-
ist með utanrlkisráðherrafundinum þar. Hér sést hann ræöa við
Hans Dietrich Genscher utanrtkisráðherra Vestur-Þýzkalands.
að aftur, en þeir höfðu verið
kvaddir heim til skrafs og ráða-
gerða. Ákvörðun þessi var
byggð á þvi, að sendiherrarnir
myndu skýra transstjórn nánar
frá viðhorfi rikja Efnahags-
bandalagsins.
Enginn stuðningur var látinn i
ljós við hernaðarlegar aðgerðir.
Hins vegar mun hafa verið á-
kveðið að vara við þeim. Jafn-
framt hafi áherzla verið lögð á
það, að Bandarikjastjórn gripi
ekki til einhliða aðgerða, án vit-
undar rikisstjórna Efnahags-
bandalagslandanna.
Samþykkt var að skora á önn-
ur riki að gripa til hliðstæðra
viðskiptaþvingana og Efna-
hagsbandalagsrikin, ef gislarn-
ir yrðu ekki látnir lausir.
ÞVI mun fara fjarri, að Carter
hafi verið að öllu leyti ánægður
með þessa afstöðu Luxemborg-
arfundarins. Hann fékk aöeins
nokkurn hluta þess, sem hann
bað um. Af hálfu hans var þetta
þó látið gott heita að sinni.
Það hefur hins vegar komið
fram, að flestar eða allar rikis-
stjórnir Efnahagsbandalags-
rikjanna telja sig hafa gengið
eins langt og framast var hægt
og raunar hafi þær gert þetta
nauðugarvegna sambúðarinnar
við Bandarikin. Mjög hæpið sé,
að þessar ráöstafanir stuðli að
frelsun gislanna, heldur geti
þær haft öfug áhrif. Hættan sé
sú, að samúð múhameðstrúar-
manna með tran aukist og
Rússar styrki aðstöðu sina i
þessum hluta heims.
Athyglisvert er, að Asghar
Khan, leiðtogi eins helzta
stjórnarandstöðuflokksins i
Pakistan, hefur hvatt til að tekið
verði upp samstarf við stjórnina
i Afganistan og hætt öllum
stuðningi við uppreisnarmenn
þar. Kona og dóttir Bhuttos eru
sagðar á sama máli. Zia ein-
ræðisherra hefur lýst yfir þvi,
að Pakistan muni styðja tran, ef
reynt verði að beita tran hern-
aðarlegum þvingunum. Þetta
gefur glöggt til kynna, hvernig
viðhorfið er i löndum múham-
eðstrúarmanna.