Tíminn - 30.04.1980, Blaðsíða 7

Miövikudagur 30. april 1980
7
Oðaverðbólga torveldar
framfarir og
bætt lífskjör
Stjórnleysi i marga
mánuði
A þessum vetri hefur starf Al-
þingis og rikisstiórnar veriö meö
óeölilegum og afbrigöilegum
hætti.
I byrjun októbermánaöar ósk-
aöi Alþýöuflokkurinn nánast fyr-
irvaralaust, aö draga sig út úr þá-
verandi rikisstjórn. Poppliöiö I
Alþýöuflokknum haföi náö yfir-
höndinni. Þetta var bæöi óvenju-
legt og óskynsamlegt, þegar af
þeirri ástæöu aö Alþingi var aö
koma saman og brýn nauösyn á
afgreiöslu margra stórmála, svo
sem fjárlaga, fjárfestingar- og
lánsfjáráætlunar og skattamála.
En þessi stórmál höföu veriö
undirbúin. Þáverandi forsætis-
ráöherra, Clafur Jóhannesson,
lagöi fram skýra efnahagsstefnu
á Alþingi i skýrslu um þjóöhags-
áætlun fyrir áriö 1980 og ég lagöi
fram fjárlagafrumvarp sem var
þáttur I þeirri stefnu. Meö stjórn-
arrofinu var ekki hugsaö um hag
lands og þjóöar heldur um aö
gera „kúpp” i pólitlskum popp-
stil.
Alþýöuflokkurinn og Sjálf-
stæöisflokkurinn bræddu sig síö-
an saman og kusu helstu embætt-
ismenn Alþingis sameiginlega og
svo var hraukaö upp starfsstjórn
Alþýöuflokksins og Alþingi rofiö.
í staö þess aö snúast gegn aö-
steöjandi vandamálum var þjóö-
inni att út i harövítuga kosninga-
baráttu, sem lauk meö kosning-
um i skammdeginu. Síöan var
stjórnarkreppa, þar til núverandi
rikisstjórn var mynduö 8. febrúar
sl. Segja má, aö landiö hafi veriö
stjórnlaust 4-5 mánuöi, einmitt á
venjulegum starfs- og annatima
rikisstjórnar og þó sérstaklega
Alþingis.
Erfið aðkoma
Núverandi rikisstjórn hóf þvi
störf viö þau skilyröi, aö fjárlög
rikisins voru óafgreidd, þótt liöiö
væri þegar nokkuö af árinu.
Skattamál I hreinum ólestri, þar
sem nýja skattalöggjöfin haföi
ekki veriö full frágengin, slitring-
ur af fjárfestingar- og lánsfjár-
áætlun lá niöri I skúffum stjórn-
arráösins og atvinnullfiö var I
andarslitrunum I hengingaról
starfsstjórnar Alþýöuflokksins.
Staða
útflutnings-
atvinnuveganna
Fulltrúar fiskvinnslunnar og
útflutningsiönaöarins gengu á
fund rikisstjórnarinnar nokkrum
dögum eftir aö hún var mynduö.
Staöa þessara atvinnugreina var
þá þannig aö stöövun var fyrir-
sjáanleg, ef ekki yröu geröar
gagnráöstafanir þegar I staö.
Akveöiö haföi veriö, áöur en nú-
verandi rikisstjórn kom til, aö
lækka afuröalán til atvinnuveg-
anna úr 75% niöur I 71 1/2%.
Lækkun, sem nam 1 1/2% haföi
þegar veriö gerö. Rikisstjórnin
blandaöi sér I máliö og lét breyta
þessu aftur I hiö fyrra horf. Þá
haföi jafnframt veriö ákveöiö aö
hækka vexti um 3-5% 1. mars sl.
Rikisstjórnin beitti sér fyrir þvl
aö þessu var breytt og hætt var
viö hækkunina aö sinni. Þá var
einnig augljóst aö óhjákvæmilegt
væri aö gengi krónunnar yröi lát-
iö siga nokkuö til þess aö tryggja
rekstrargrundvöll útflutningsat-
vinnuveganna. Eh gengi krón-
unnar haföi veriö haldiö litiö
breyttu þrátt fyrir 13% launa-
hækkanir 1. desember. Fleiri ráö-
stafana hefur rikisstjórnin gripiö
til til þess aö foröa rekstrarstööv-
un útflutningsatvinnuveganna.
Geymdur,
uppsafnaður
verðlagsvandi
Óhjákvæmilegt hefir reynst aö
taka verölagsmál margra rikis-
stofnana og atvinnufyrirtækja til
gagngerörar endurskoöunar, ef
ekki átti aö koma til stöövun
starfseminnar. Ég nefni t.d. Sem-
entsverksmiöjuna. Þar blasti viö
stöövun og lokun. Þaö varö aö
heimilaverulegarveröhækkanir á
sementi sem námu 20-30% til aö
trygEÍa áframhaldandi starfsemi
verksmiöjunnar. Útvarp og sjón-
varp voru I dauöateygjunum. Þaö
varóhjákvæmilegtaöheimila allt
aö 23% hækkun afnotagjalda
þessara stofnana og hrekkur þaö
varla til. Enginn skal halda aö
slikt hafi veriö gert án rækilegrar
skoöunar gjaldskrárnefndar og
viökomandi ráöuneytis. Full rök,
sem ekki varö gengiö framhjá
leiddu til nauösynjar á þessum
miklu hækkunum. Þaö er svo allt
annaö mál, aö afnotagjöld út-
varps og sjónvarps eru sist hærri
en margt annaö sem bera má
saman viö þá starfsemi.
Þá var óhjákvæmilegt aö leyfa
margvlslegar hækkanir á veröi
Tómas Arnason.
vöru og ýmiss konar þjónustu.
Sennilega veröur ekki komist hjá
hækkun fargjalda meö strætis-
vögnum. Aö óbreyttu veröur halli
á Strætisvögnum Reykjavlkur
l. 500m.kr. á ári. 1 flestum tilfell-
um hafa slikar hækkanir veriö
leyfðar meö samhljóma sam-
þykki verölagsráös, en þar eiga
m. a. sæti fulltrúar helstu hags-
munasamtaka, eöa meö sam-
þykki gjaldskrárnefndar, sem
fjallar fyrst og fremst um verö á
opinberri þjónustu.
Þegar núverandi rlkisstjórn tók
viö i byrjun febrúar haföi þvi
safnast saman margra mánaöa
geymdur og leyndur vandi I verö-
lagskerfinu sem óhjákvæmilega
hlaut aö brjótast fram á yfir-
standandi visitölutimabili, þ.e. 1.
febrúar til 1. mai. Nú liggur t.d.
fyrir bunki óafgreiddra mála hjá
gjaldskrárnefnd. Samkvæmt
bráöabirgöaverölagsspá, sem
gerö var i byrjun yfirstandandi
vlsitölutimabils var áætlaö aö
veröhækkanir yröu rúmlega 10%
og þar af væri geymdur vandi
rúm 2%. Þessi geymdi vandi var
eins og áöur greinir fyrst og
fremst fólginn I þvi aö ekki höföu
veriö heimiiaöar eölilegar og ó-
hjákvæmilegar hækkanir á veröi
vöru og þjónustu, ekki sist opin-
berri, en einnig kom til gengis-
misræmi, geymdur vegaskattur,
geymt aö láta áfengi og tóbak
fylgja verðlagsþróun o.m.fl.
mætti telja.
Þaö er nú alveg ljóst, aö þessi
geymdi uppsafnaöi verölags-
vandi er allmiklu meiri en ráö var
fyrir gert. Þegar öll kurl eru
komin til grafar ætla ég aö hann
veröi a.m.k. 3-4 prósentustig I
framfærsluvisitölunni. Hann
skrifa ég á syndaregistur Alþýöu-
flokksins og formanns Sjálf-
stæöisflokksins og hans manna.
Þetta kann aö raska nokkuö á-
formum rikisstjórnarinnar I
verölagsmálum og niöurtalningu
veröbólgunnar en haggar ekki
langtima markmiöum um hjöön-
un veröbólgunnpr i áföngum.
Þetta kallar á aukiö aöhald næstu
mánuöi.
Efnahagsmálin
A aöalfundi miöstjórnar Fram-
sóknarflokksins, sem haldinn var
nú um helgina segir svo m.a. I
stjórnmálaályktun: „Efnahags-
málin eru megin viöfangsefni nú-
verandi rikisstjórnar. Stefnt er aö
niöurtalningu veröbólgunnar 1 á-
föngum. Markmiöiö er aö verö-
bólgan veröi áriö 1982 svipuö og i
helstu viöskiptalöndum Islend-
inga. Til þess aö ná þvl marki er
nauösynlegt aö beita aöhaldi I
rikisfjármálum, peningamálum,
fjárfestingu og gengisskráningu.
Viö niöurtalninguna leggur
Framsóknarflokkurinn rika
áherslu á samræmi verðlags og
launa. Framsóknarflokkurinn
telur aö árangri I kjara-og launa-
málum veröi best náö meö sam-
starfi viö launþega I landinu. A
sllkt samstarf og ýmsar félags-
legar umbætur launþegum til
handa ber þvi aö leggja höfuö á-
herslu”.
Atvinnumálin
1 kosningabaráttunni lagöi
Framsóknarflokkurinn áherslu á
aukna framleiöslu og framleiöni.
Þaö markmið er Itarlega undir-
strikaö I stjórnarsáttmálanum.
Hjöönun veröbólgunnar er hins
vegar forsenda þess aö góöur ár-
angur náist I þessu efni. Þaö er
vafasamt aö þjóöinni takist til
lengdar aö halda hinum góöu llfs-
kjörum, hvaö þá aö bæta þau,
með áframhaldandi óöaverö-
bólgu og upplausn I efnahagsmál-
um.
A sviöi sjávarútvegs og fisk-
vinnslu eru mikilvæg verkefni
framundan. Framsóknarflokkur-
inn leggur áherslu á aö skapa sjó-
mönnum, útvegsmönnum og fisk-
vinnslunni öryggi og svigrúm til
athafna innan ramma, sem rikis-
valdiö setur um hámarksveiöar
og nýtingu aflans, meö þaö I huga
aö sem hagkvæmast veröi þjóö-
arbúinu hverju sinni. Þetta er
flókiö mál sem leysa ber I sam-
ráöi viö hagsmunaaöila. t land-
búnaöarmálum hefir ríkisstjórn-
in þegar gert ráöstafanir til aö
tryggja bændum óverötryggöan
útflutning landbúnaöarvara frá
seinasta verölagsári meö útvegun
3.000 m.kr.
Framsóknarflokkurinn telur
hagsmuni bænda og neytenda
best tryggöa meö aölögun land-
búnaöarframleiöslunnar aö þeim
mörkuöum sem viöunandi gefast
og aö framleiösla sauöfjár og
mjólkurafuröa veröi sem næst
neysluþörfum þjóöarinnar og
þörfum iönaöarins.
Þess ber aö gæta að óumflýjan-
legur samdráttur bitni sem
minnst á tekjumöguleikum
bænda og valdi ekki röskun
byggöar. Markvisst veröi aö þvi
unniö aö koma á fjölbreyttara at-
vinnulifi i sveitum til þess aö
tryggja þar eölilega byggö og
mannlif.
Iönaöurinn hlýtur aö taka viö
mestum hluta þess vinnuafls sem
bætist á vinnumarkaöinn á næstu
árum. Mikla áherslu veröur þvi
aö leggja á eflingu hans, fram-
leiðni og bætta samkeppnisaö-
stööu viö erlendan iönaö. Leggja
ber sérstaka rækt viö úrvinnslu
og þjónustuiönaö sem byggir á
innlendri orku og hráefnum.
Um verslunina vil ég aöeins
segja þaö hér, aö hún er einn af
mikilvægustu atvinnuvegum
þjóöarinnar. Góö verslunarþjón-
usta I nútima þjóöfélagi er ein af
undirstööum almennrar vel-
feröar. Ég er þeirrar skoöunar aö
frjáls samkeppni samvinnuversl-
unar og einkaverslunar tryggi
þegar til lengdar lætur best eöli
lega verslunarálagningu og hag-
stæö innkaup til landsins.
A veröbólgutimum, og e.t.v.
öllum tlmum, er sterkt og virkt
verölagseftirlit nauösynlegt. Þá
vil ég undirstrika þaö ákvæöi
stjórnarsáttmálans, aö efla beri
samtök neytenda til þess aö þau
geti gengt þvi mikilvæga verkefni
aö gera verölagseftirlit neytend-
anna sjálfra sem virkast.
Tíu ritgerðir um Spánverja og frelsisstríð
Niðurlendinga á 16. og 17. öld
Geoffrey Parker:
Spain and the Nether-
lands 1559-1659. Ten
Studies.
Fontana/Collins 1979.
288 bls.
A þvi timabili, sem hér er
fjallaö um, var Spánn auöug-
asta og voldugasta riki I Vestur-
Evrópu. Spánn laut Habsborg-
urum og réöu þeir yfir nýlend-
unum I rómönsku Ameriku og I
Evrópu náöu yfirráö þeirra yfir
Portúgal, mestan hluta Suöur-
Italiu og Niöurlönd.
Niöurlöndin (núverandi Hol-
landog Belgla) uröu Akkillesar-
hæll spænska veldisins. Frelsis-
strlö Niöurlendinga stóö um
áttatiu ára skeiö og kostaöi
Spánverja ógrynni fjár. Þegar
þvl lauk haföi norðurhluti Niö-
urlanda (núverandi Holland)
gengiö Spánverjum úr greipum,
Af bókum
en syöri hlutanum (núverandi
Belgfu) tókst þeim aö halda.
Geoffrey Parker er einn
fremsti fræöimaöur okkar tlma
I sögu Spánarveldisins á 16. og
17. öld og hefur áöur ritaö tvær
bækur um samskipti Spánverja
og Niðurlendinga, auk þess sem
hann hefur samiö ævisögu
Fillipusar II. Spánarkonungs.
Þessi bók er safn tlu ritgerða
Parkers um Spánverja og Niö-
urlendinga. Allar snerta ritgerfr
irnar frelsisstrlö Niöurlendinga
og allar hafa þar birst áöur I
tlmaritum. Höfundur skiptir
bókinni I þrjá meginhluta, eftir
efni ritgeröanna. I fyrsta hluta
eru ritgeröir, sem fjalla um
frelsisstrlö Niöurlendinga I
ljósi evrópskra stjórnmála sam
tlmans. Fyrsta ritgeröin I þeim
hluta er um Spán og óvini Spán-
verja á árunum 1559-1648, auk
þess sem rakin er uppreisn Niö-
urlendinga og barátta þeirra á
þessu árabili. 1 annarri ritgerö-
inni reynir höfundur aö svara
þeirri spurningu, hvers vegna
frelsisstrlö Niöurlendinga hafi
staöiö svo lengi sem raun ber
vitni, og I hinni þriöju ræöir
hann áhrif frelsisstrlösins á al-
þjóöapólitík þessa tlma.
1 öörum hluta bókarinnar eru
ritgeröir hernaöarsögulegs
eölis. A meöal efnis, sem þar er
fjallaö um má nefna: Uppreisn-
ir og óánægju I spænska hernum
á Flandri á síöasta hluta 16. ald-
ar og I upphafi hinnar 17., kostn-
aö Spánverja af sigrinum yfir
Tyrkjum I sjóorrustunni viö
Lepanto, 1571, en þaö var I eina
skiptiö sem kristnir menn sigr-
uöu Múslimi 1 sjóorrustu. Loks
skal nefnd stórskemmtileg rit-
gerö, sem nefnist: „If the Ar-
mada had Landed”, og fjallar
um, hvaö heföi aö llkindum
gerst ef flotinn ósigrandi heföi
náö landi á Bretlandseyjum.
í slöasta hlutanum eru rit-
geröir um stjórn Spánverja á
Niöurlöndum. Hin fyrsta fjallar
um spillingu og valdbeitingu
Spánverja þar, önnur um þaö,
hvernig staöiö var aö ákvarö-
anatöku I suöurhluta Niöur-
landa á árunum 1596-1621, en þá
fóru svonefndir erkihertogar
meö stjórn þess landssvæöis I
umboöi Spánarkonungs. Siöust
er afar fróöleg ritgerö um þann
kostnaö, sem Spánverjar höföu
af hinu langvinna frelsisstrlöi
Niöurlendinga.
I bókarlok eru ágætar skrár
um tilvitnaöar heimildir og
nöfn.
Þetta er fróölegt og gagnlegt
rit, ekki slst fyrir þá sök aö höf-
undur fjallar ekki um frelsis-
strlö Niöurlendinga sem ein-
angraö fyrirbæri heldur gerir
hann sér far um aö tengja þaö
spænska veldinu sem heild og
skoba þaö I ljósi evrópskra
stjórnmála samtlmans.
Jón Þ. Þór.