Tíminn - 17.07.1980, Side 7

Fimmtudagur 17. júll 1980
7
Bjarni Guðmundsson kennari, Hvanneyri:
Lítil ábending
til bænda
við heyskap
Þaö er fátt ömurlegra en aö
horfa upp á stóran heyflekk
liggja undir þykkum himni, sem
vindur Ur sér vætuna. Meö
hverjum deginum, sem liöur,
gulnar heyiö og spillist, jafn-
framt þvi sem þaö, er óslegiö
kann aö vera, leggst undan
regnþunganum og rotnar i rót.
A hinn bóginn þykir ýmsum
þaö notaleg tilfinning aö leggj-
ast til hvildar eftir langa hirö-
ingarskorpu og heyra létta
dropa falla á gluggann, vitandi
af ilmgrænni tööu undir öruggu
þaki. En ekki er allt sem sýnist,
og margt getur gerst 1 heyinu,
þótt komiö sé heim í hlööu. Um
þaö á eftirfarandi pistill aö
fjalla.
Hin hljóða hersveit.
1 heyi lifir og tímgast urmull
gerla og sveppa, sem meö
hljóöu starfi sinu getur ráöiö þvi
fullkomlega, hvernig heyiö
nýtist aö lokum. Þessar örsmáu
lifverur geta m.a. valdiö fóöur-
tjdni.sem bæta veröur meö aö-
fengnu fóöri, — þær geta leikiö
heyiö svo, aö þaö ést illa og jafn-
vel ekki, — og þær geta myndaö
efni, sem eru skaöleg heilsu
manna og dýra. Hve langt
þessir litlu spellvirkjar ná meö
hernaöi sinum, fer eingöngu
eftir þvi, hvaöa skilyröi þeim
eru sköpuö viö hiröingu heysins
og geymsiu þess i hlööunum.
Þessa dagana er mikluheyi ekiö
heim I hlööur. Um leiö eru lifs-
skilyröi smáveranna mörkuö,
og ilrslit hernaöar þeirra ráöin i
helstu atriöum. Þetta er tilefni
pistilsins.
Þurrheyið — myglan.
Alkunna er, aö ylur hleypur
fljótt i hey, sem hirt er áöur en
þaö er fullþurrt oröiö. Ylurinn
stafaraf tvennu: Fyrst þvi, aö
heyiö er enn lifandi, þaö andar.
I ööru lagi veldur starf gerla og
sveppa drjúgum hluta af þess-
um y 1, einkum þegar lengra
dregur. Ylurinn er aöeins
áþreifanlegt merki um fóöur,
sem var i heyinu, en er nú
brunniö.Þetta er gömul saga og
kunn, en hún endurtekur sig þó
of oft. Meö nægu lofti frá sUg-
þurrkunarblásaranum halda
bændur hitanum niöri, veita
smáveruhernum öflugt viönám.
Fóöurtjón þeirra veröur meö
eölilegu lagi innan viö 5-10% frá
Bjarni Guömundsson.
hiröingu til gjafa, og Ut kemur
þung, ilmgræn taöa, sem minnir
á sólrikan sumardag. Mistakist
viönámsaögeröir, eykst smá-
verunum ásmegin, hitinn
hleypur upp, þvi eldsneytiö
(fóöurefni heysins) skortir
ekki(—hitinn i heyinu er þannig
hliöstæöa veröbólgunnar I efna-
hagskerfinu). Heyiö tapar 10,20,
30% af fóöurgildi sinu, e.t.v.
meiru, bara I hlööunni. Þetta
kemur viö pyngjuna, en þó er
eitt ónefnt enn. Þaö er myglan.
Hún fylgir hitanum i þurrheyinu
eins og skuggi.Þaö er grátlegt
aö sjá hana breyta þvl, er eitt
sinn var grængresi i gráloðna
fruggu, sem búféö étur meö ó-
lund. Þótt slikt hey kunni aö
hafa einhverja næringu I sér,
nýtist hUn illa, þvi gripirnir fást
ekki til aö eta þaö eins og þeir
ella mundu. Hæfni þeirra til
heyáts nýtist ekki, og þrautar-
lendingin veröur sU aö bæta
ruddann upp meö ööru fóöri —
oftast aökeyptu kjarnafóöri.
Heymæði.
Heymæöi er mjög algengur
atvinnusjUkdómur meöal
bænda hérlendis. Orsök hey-
mæöi mun vera ofnæmi fyrir
sérstakri tegund myglu, sem
þrffst i illa verkuöu heyi. Sér-
lega er það hey talið varhuga-
vert aö þessu leyti, sem haldiö
hefur 50-60 stiga hita. Skaösemi
myglunnar nær ekki siöur til
heilsufars bUfjárins (t.d. melt-
ingartruflanirogfósturlát). Þaö
veröur þó ekki tiundaö hér —
aöeins undirstrikaö, aö hver
ástæöa, sem hér hefur verið
nefnd, nægir ein sértil þess aö
réttlæta fyrirhöfn, sem kemur I
veg fyrir hitamyndun og mygl-
un heysins. Þarna dugar best
öflug sUgþurrkun, meö nægu
lofti, sem iátiö er streyma jaft
og vel um heyiö, svo til dag og
nótt, uns heyiö er fuilþurrt. Sé
ekki völ á slfkri aöstööu, er af
tvennu illu betra að velta heyinu
lengur á vellinum. Þá eru meiri
likur til þess aö vinna megi
striöiö viö smáverurnar og hit-
ann, er heyið kemur I hlööu. Hér
segir heyhitamælir þaö, sem
segja þarf: 25-30 stiga hita má
lfta á sem alvarlega viðvörun,
en 45-50 stiga hita sem hættu-
merki.
Votheysgerð — mark-
viss ræktun gerla.
Ósmár er hlutur smáveranna
viö verkun votheys. Kunnugir
vita, aö votheysgerö byggist
eiginlega á ræktun réttra gerla,
og er þvi aö ýmsu leyti hliö-
stæöa ónefnds smáiönaöar. Meö
einfölduöum hætti má segja, að
viö votheysverkun takist á tveir
hópar gerla, æskilegir og óæski-
iegir. Til þeirra æskilegu teljast
m jólkursýrugerlarnir, en
smjörsýrugerlarnir til hinna
óæskilegu. Aö visu kysum viö
helst aö vera án allra gerla, þvi
að viö votheysgerjunina taka
þeir sinn toll af fóörinu, mis-
munandi mikinn eftir tegund-
um.
Vel heppnuð votheysgerö
byggisteinkum á þvi, aö hernaöi
hinna óæskilegu gerla er haldiö
niöri. En hvernig? Tvennt
virðist áhrifarikast: — 1 fyrsta
lagi þaö, aö losa fóöriö skil-
yröislaust viö ágang iofts, kæfa
heyiö strax og stööva frekara
aöstreymi súrefnis. Prófstein á
þetta eigum viö ágætan: Ylur i
votheysgryfjunni dagana eftir
hiröingu segir okkur aö heyiö
lifi enn, aö betur megi gera til
þess aö kæfa þaö (þéttir veggir,
jafna, troöa, breiöa yfir). Ylur-
inn kemur óæskilegu gerlunum
þvi miöur of vel. 1 ööru lagi
fellur óvininum, smjörsýrugerl-
unum, vel bleyta i heyinu. Sé
heyiö laust viö dögg, þegar hirt
er, á hann erfiðara uppdráttar.
Þvi er þaö neyöarbrauð, aö
þurfa aö aka blautu fóðri I vot-
heysgryfju. I rigningartiö mætti
e.t.v. hjálpa þar upp á sakir
meö þvi aö kasta smávegis af
myglulausu þurrheyi, ef til er
(fymingum), meö I gryfjuna.
Skilyrðin tvö.
Þetta tvennt, súrefnisleysiö
og þurrlegt (grasþurrt) fóöur,
hjálpar mjólkursýrugerlunum
mjög viðaö vinna verkiðsitt: aö
sýra fóöriö hratt og vel til þess
aö þaö veröi geymsluhæft.
Aörar votheysgeröarreglur
mætti til nefna, en tefjum ekki
timann meö þvi þær eru raunar
flestar rökréttar afleiöslur af
framansögöu.
Spjöllin, sem smáverurnar
valda viö votheysverkun, lýsa
sér I tapi fóðurefna og óhollu og
ólystugu fóöri. Ef fóöriö súrnar
ekki nóg, getur .t.d. smáveran,
sem veldur votheysveiki, þotiö
upp og leitt til skepnumissis.
Hitamælirinn hjálpar okkur
enn. Fari votheyshitinn ekki
yfir 25-30 stig, er von um gæöa-
fóöur, en langvarandi hiti kring-
um 40 stig boöar lélegt vothey
og erfiðleika viö fóörun.
Lok.
Hér var fariö hratt yfir sögu.
Minnt var á þátt smáveranna
við verkun og varöveislu heys-
ins. Smáverur þessar þurfa,
eins og annaö kvikt, vatn, súr-
efni, yl og næringu. Viljum viö
hafa áhrif á starf smáveranna,
veröur þaö best gert meö réttri
stjórn lifsskilyrða þeirra.
Aö endingu skal aöeins minnt
á hreinl æti viö meöferð heys-
ins. Meö vel þrifnum hey-
geymslum, sem eru lausar við
heyrusl og leifar búfjárvistar,
svo og meö þvl aö foröast
moldariblöndun i heyiö, einkum
votheyiö, er mjög dregiö úr
styrk hins herskáa flokks smá-
veranna. Meö ósk um aö sem
flestum takist aö beygja þær til
hlýöni —
Eigum við að
skattleggja ellina?
Vegna bættrar heilsugæslu og
sjálfsagt af ýmsum fleiri ástæö-
um fer hópur aldraðra hlutfalls-
lega stækkandi i þjóöfélagi
okkar, til dæmis þeirra sem
komast yfir sjötugsaldurinn.
Þessi staöreynd hefur oröiö
tilefni til meiri umræöu en áöur
var um kjör aldraöra og ýmis
vandamál þessa aldurshóps.
Einkumhefur sú umræöa beinst
aö aöbúö og heilsugæslu þessa
fólks þegar eigin forsjá þrýtur.
1 tilefni af þessari umræöu
langar mig til aö vekja athygli á
einu atriöi sem snertir þennan
aldurshóp sérstaklega en lltið
hefur boriö á góma.
Frá þvi er sagt I Sambands-
fréttum fyrir stuttu aö á aöal-
fundi Félags llfeyrisþega sam-
vinnufélaganna hafi komiö
fram ákveönar óánægjuraddir
meö þaö fyrirkomulag sem nú
gildir að riki og sveitarfélög
leggja skatta á llfeyri og trygg-
ingabætur sem aldraðir njóta.
Hér er átt viö ellillfeyrisgreiösl-
ur lifeyrissjóös og ellilifeyri frá
Tryggingastofnun rikisins.
Rökin fyrir þvi aö ekki sé rétt-
látt aö leggja þetta aö jöfnu viö
almennarvinnutekjureru ósköp
einföld:
Báöir þessir tekjustofnar
hvort sem er frá viökomandi lif-
eyrissjóöi eöa Tryggingastofn-
un rikisins eiga uppruna sinn aö
rekja frá sjóöum sem viðkom-
andi hefur á langri ævi byggt
upp persónulega til nota á þeim
lokakafla ævinnar þegar starfs-
kraftar eru á þrotum og meöal
annars i þeim tilgangi aö valda
samferöafólkinu sem minnstum
ál gum þeirra vegna. Af þess-
um ástæðum jaörar þaö við siö-
leysi, aö margra dómi, að elta
þessar endurgreiöslur meö
sköttum fram I rauöan dauöann.
Þaö skal aö visu játaö aö
nokkrar undantekningar munu
vera frá þessari reglu, hvaö út-
svör varöar, og þá liklega helst
hjá nokkrum hinna minni
sveitarfélaga.
Ekki er mér meö öllu grun-
laust um að þessi skattastefna
sem ber meö sér nöturlegan blæ
löngu liðins tima, eigi meöal
annars rætur slnar i hugsunar-
leysi manna og vegna þess aö
þeir gera sér ekki ljóst aö ellilif-
eyririnn er ekki framlag liöandi
stundar, heldur geymslufé
þeirrar kynslóðar sem er aö
ganga úr leik.
Gunnar
Grimsson