Tíminn - 02.11.1980, Blaðsíða 7

Sunnudagur 2. nóvember 1980
7
UililJ.il
Þórarinn Þórarinsson
Skynsamlegt að grípa til
aðgerða fyrir 1. desember
Hvað hefur
tafið
niðurtalninguna?
1 ræðu þeirri, sem Steingrim-
ur Hermannsson, formaður
Framsóknarflokksins, flutti i
útvarpsumræðunum um stefnu-
ræðu forsætisráðherra, vék
hann að þvi, að óþolinmæði
gætti vegna þess, að niður-
talningin sem Framsóknar-
flokkurinn hefði lofað fyrir
kosningarnar væri enn ekki
hafin.
Steingrlmi Hermannssyni
fórust siðan orð á þessa leið:
„Nú spyrja menn eðlilega:
Hvað liður þessari niður-
talningu? Svarið er einfalt.
Raunhæf niðurtalning, er ekki
hafin. Að visu hefur verið leitast
við eftir mætti að beita ströngu
aðhaldi á flestum sviðum, t.d. i
verðlagsmálum, þar sem há-
markshækkanir hafa verið
ákveðnar, en slikt ber aldrei til-
ætlaðan árangur, nema gert sé
á öllum sviðum.
A þessari staðreynd eru aug-
ljósar skyringar. Ætið hefur
verið undirstrikað að til þess að
niðurtalning verðbólgunnar
megi takast verða ýmsar for-
sendur að vera traustar.
I fyrsta lagi verður að rikja
friður á vinnumarkaðnum,
þannig að unnt sé að hafa
nauðsynleg samráð við aðila
vinnumarkaðarins um aðgerðir
i kjaramálum, eins og stjórnar-
sáttmálinn gerir ráð fyrir. Eins
og alþjóð veit, hafa samningar
allir verið lausir og þvi miður
hefur það tekið mikið lengri
tima en menn gerðu ráð fyrir,
að samningar næðust og er alls
ekki séð fyrir endann á þvi enn.
A meöan sú óvissa rlkir er ákaf-
lega erfitt aö fóta sig örugglega
I niöurtalningu verðbólgunnar.
t öðru lagi er ljóst, að atvinnu-
vegir landsmanna verða að
standa sæmilega traustum fót-
um, áður en raunhæf niöurtaln-
ing er hafin. A þá leggjast
byrðar, ekki siður en á laun-
þega, bændur og sjómenn og
þær verða þeir að geta borið,
annars er hætt við að komi til
stöðvunar og atvinnuleysis sem
eins og ég hef áður sagt, viö vilj-
um umfram allt forðast”.
Staða
atvinnu-
veganna
•Steingrimur Hermannsson
skýrði það svo nánara, að skil-
yröi fyrir niðurtalningunni
hefðu I upphafi stjórnarsam-
starfsins ekki verið fyrir hendi
hvað snerti atvinnuvegina.
Staða atvinnuveganna, eink-
um frystihúsanna, var örðugri,
þegar rikisstjórnin kom til
valda en menn höfðu almennt
gert sér grein fyrir. Stjórnin tók
við miklum geymdum vanda.
Steingrimur Hermannsson
nefnir það sem dæmi að i
stjórnartið Alþýöuflokksins, frá
október til febrúar sl., hafi
kostnaðarhækkanir hjá frysti-
húsunum oröið um 11-12% en
gengið aðeins sigið um 4%.
Þetta leiddi til skuldasöfnunar,
sem m.a. átti þátt i stöðvun
frystihúsanna siðastl. sumar.
Við þennan geymda vanda
hafi svo bætzt, að verðlag
ýmissa útflutningsvara hefði
staðið i stað eða lækkað meðan
innflutningsvörur hafi hækkað I
veröi og ýtt undir veröbólguna
og kauphækkanir i kjölfar þess.
Steingrfmur Hermannsson talar á Aiþingi. Timamynd Róbert.
Þetta hefur vitanlega aukið
erfiðleika atvinnuveganna.
Steingrimur Hermannsson
rakti siðan ýmsar stjórnarað-
gerðir, sem hefðu verið gerðar
til að styrkja hlut fram-
leiðslunnar, einkum út-
flutningsframleiðslunnar. Þær
hefðu boriö þann árangur að
staða sjávarútvegs og fisk-
iönaðar hefði batnað síðari
hluta ársins.
Staða atvinnuveganna væri
þvi þannig nú, að niðurtalning
ætti að geta hafizt, ef ekki kæmi
ný kostnaðarhækkun til sögunn-
ar.
Kjaramálin
Annar undirstöðuþáttur
niðurtalningar, þ.e. ákveðnir
kjarasamningar, hefur ekki
verið fyrir hendi þann tima,
sem núverandi rikisstjórn hefur
fariö með völd.
Allir kjarasamningar voru
lausir þegar rikisstjórnin kom
til valda, en viðræöur um nýja
kjarasamninga rétthafnar. Þær
hafa staðið yfir látlaust siðan og
stóðu enn yfir, þegar útvarps-
umræðan um stefnuræðu for-
sætisráðherra fór fram. Um
þetta efni fórust Steingrimi
Hermannssyni svo orð:
„Til þess að niðurtalningin
megi hefjast af fullum krafti er
þvi fyrst og fremst nauösynlegt
nú, aö samningar takist á
vinnumarkaöi. Þar eru hins
vegar miklar blikur á lofti. Eðli-
legt er, að menn spyrji, hvaða
vit er I þvi að semja um hækkað
grunnkaup á sama tíma og
þjóöartekjur dragast saman
eins og fram kemur I gögnum
Þjóðhagsstofnunar? Hvar á að
taka slfka fjármuni? Við þessar
aðstæður sé ég aðeins eitt sem
réttlætir samninga um hækkun
grunnkaups. Slikir samningar
verða að leiöa til aukins launa-
jöfnuðar. Eins og fram kemur i
stjórnarsáttmála, er það mark-
mið rikisstjórnarinnar að bæta
kjör þeirra lægst launuðu.
Þvi miður sýnist mér, hins
vegar, ab þeir kjarasamningar
sem nú liggja i loftinu að með-
töldu tilboöi vinnuveitenda um
kjarasamning. sem leiðir til
verulegrar hækkunar yfir mest
alla linuna.séu töluvert umfram
það sem réttlæta má meölauna-
jöfnuði. Sáttatillaga sú sem
fram hefur verið lögð felur I sér
um a.m.k. 10-11 af hundraði
launahækkun 1. desember n.k.
hækka verðbætur á laun aö öll-
um likindum um álika upphæð,
ef ekkerter að gert. Þá eiga sjó-
menn og bændur eftir að fá
svipaöar hækkanir. Varla geta
menn búizt viö þvi aö hringdans
verðbólgunnar stöövist, þegar
að þeim aðilum kemur”.
Ráðstafanir
fyrir
1. desember
Steingrimur Hermannsson
vék þessu næst að þeim erfið-
menn og málefni
leikum, sem koma myndu til
sögu, ef kauphækkanir yrðu
verulegar. Hann sagði:
„Ég sagði áöur, að grundvöll-
ur atvinnuveganna er, að mati
Þjóöhagsstofnunar, jákvæöur
nú. Þaö er hins vegar skamm-
góður vermir, ef miklar launa-
hækkanir eru á næsta leiti. t
frystingunni a.m.k. er ekkert
svigrúm til umtalsverðra hækk-
ana. Ég leyfi mér að fullyrða, aö
þessar greinar munu stöövast
fljótlega, ef þær fá ekki
kostnaðarhækkanir bættar.
Sára litlar likur eru til þess, að
það gerist meb verðhækkun á
erlendum mörkuðum, alveg á
næstunni. Þá er ekkert eftir
annað en gamla ihaldsúrræðið,
gengisfelling.
Er mönnum ekki að veröa
ljóst, hve gagnslaus þessi visi-
töluleikur er og reyndar skað-
legur? Hver er bættari eftir?
Ef svo fer um næstu áramót,
sem ég hef nú rakið, verður að
sjálfsögðu að skapa að nýja
traustan grundvöll fyrir at-
vinnuvegina áöur en niðurtaln-
ing verðbólgunnar getur hafizt
af nokkurri alvöru. Þessu verða
menn að gera sér grein fyrir.
Það getur orðið erfiður biti að
kyngja. Þvi er nauðsynlegt og
skynsamlegt ab gripa til að-
gerða fyrir 1. desember, sem
draga úr þeirri hækkun, sem þá
veröur aö öðrum kosti, þannig
að leiðrétting sú á stöðu at-
vinnuveganna sem á eftir fylgir
geti orðið sem minnst”.
90% verðbólga
Það hefur gerzt siöan Stein-
grimur Hermannssbn flutti um-
rædda ræðu sina að samkomu-
lag hefur náðst milli Alþýðu-
sambands íslands og Vinnuveit-
endasambands islands um nýja
kjarasamninga. Sennilega
veröur almenn kauphækkun
samkvæmt þeim 10-11%.
Þótt þessi kauphækkun sé
mun minni en þær hækkanir
sem voru knúðar fram með
febrúarsamningunum 1974 og
sólstöðusamningunum 1977,
hlýtur hún aö hafa veruleg áhrif
á verðbólguvöxtinn, þar sem
hann er fyrir ekki minni en 50%.
Þegar þess er gætt, að til við-
bótar grunnkaupshækkun, sem
er 10-11% munu koma visitölu-
bætur 1. desember, sem nema
álika mikilli upphæð,þarf eng-
inn að undrast þá spá, að verð-
bólgan fari upp i 90% á næsta ári
að óbreyttum aðstæðum og
stjórnaraðgerðum.
Samanlögð kauphækkun sem
kemur til sögu 1. desember mun
verða um 25%. Það er meira
stökk en áöur eru dæmi um.
Verði verðbólgan látin kom-
ast i 90% mun grunnkaups-
hækkun reynast óraunhæf hjá
láglaunafólkijsem stafar af þvi
aö vlsitölufyrirkomulagið bætir
þvi ekki verðhækkanirnar nema
aö takmörkuðu leyti. Annað
gildir um hálaunafólk, sem fær
veröhækkanirnar meira en
bættar.
Fullkomin hætta er svo á að
90% verðbólga muni leiða til
stórfellds atvinnuleysis.
Varnarráðstafanir mega þvi
ekki dragast. Þær þurfa aðhefj-
ast strax.
Að kunna
fótum
sínum forráð
Ræðu sinni lauk Steingrimur
Hermannsson með þessum
orðum:
„Stjórnarandstaðan hefur
undanfarið haft það að megin
iðju I athafnaleysi sinu aö gera
mönnum innan rikisstjórnar-
innar upp ágreining. Staðreynd-
in er sú, aö starfsandinn innan
þessarar rikisstjórnar er ólikt
betri en i þeirri rikisstjórn sem
ég hef áður þekkt á s.l. ári. Nú
hittast menn og ræðast viö um
vandamálin og ég veit ekki bet-
ur, en allir hafi fullan skilning á
þvi, sem ég hef nú rakiö.
Aherzlur geta að sjálfsögðu
verið eitthvaö mismunandi sem
von er, á milli flokka, en mark-
mibib er það sama, ab koma
veröbólgunni niöur i svipaö og i
nágrannalöndunum 1982.
Sú töf, sem hefur á þessu orðið
merkir að sjálfsögðu að vinna
verður betur, á næsta ári. Okkur
framsóknarmönnum sýnist, að
nú eigi að vera unnt ab skapa til
þess grundvöll. A næstu tveimur
árum munum við þvi leggja
höfuðáherzlu á niðurtalningu
verðbólgunnar.
Viö islendingar eigum til mik-
ils að vinna. Að ölium likindum
erum við betur I stakk búnir en
flestar aörar þjóöir til að mæta
þeim orku- og hráefnaskorti
sem virðist vera framundan.
Við eigum gjöfult land og
auöugan sjó, sem geta jafnvel i
vaxandi mæli orðið grundvöllur
verðmætrar og eftirsóttrar
matvælaframleiðslu. Viö eigum
orku i fallvötnum og jarðvarma
sem á að gera okkur kleift að
verða að verulegu leyti óháöir
innfluttri orku og auðvelda okk-
ur að skjóta fleiri stoðum undir
okkar atvinnu- og efnahagslif,
t.d. meö orkufrekum iönaöi i
okkar eigu og við okkar hæfi.
Verkefnin eru mörg og brýn viö
aö nýta allan þennan auö af
skynsemi til bættra lifskjara og
betra mannllfs. Allt er þetta þó
háö þvi að viö kunnum fótum
okkar forráö I efnahagsmálum
og stillum kröfum okkar i hóf”.