Tíminn - 28.11.1980, Síða 7

Föstudagur 28. nóvember 1980.
7
Glæsilegur söngur
Á fimmtu tónleikum Sinfóniu-
hljómsveitarinnar stýröi vor
gamli vinur Karsten Andersen
þremur verkum, Concerto
Grosso Norvegese eftir Norð-
manninn Kielland, Vier letzte
lieder eftir Richard Strauss, og
41. sinfóniu Mózarts. Andersen
tekur sig jafnan vel út á stjórn-
palli og hefur allra manna
höföinglegastan baksvip, enda
eru Norömenn alkunnir fim-
leika- og f jallgöngumenn.
Andersen var upprunalega fiöl-
ari, en snéri sér sföan aö hljóm-
sveitarstjórn, og var aöalstjórn-
andi Sinfóniuhljómsveitarinnar
árin 1973-77. En Olav Kielland,
höfundur fyrsta verksins, var
einmitt fyrsti stjórnandi sömu
hljómsveitar, og ef mig brestur
ekki minni, þá var hann oröinn
svo illur Ut i hljómsveitina þá
yfir lauk, að viö lá hann væri
fluttur i böndum til skips þegar
hann var sendur heim. Tón-
leikaskráin segir, að þessi
„Concerto Grosso Norvegese”
sé I meira lagi Barokk-ættaöur i
TONLIST
Sigurður
Steiriþórsson
rithætti,og þarskjóti upp ómum
af Haröangursfiölu og langspili,
en þrátt fyrir svo margvisleg
föng var verkiö leiöinlegt.
En þaö geröi ekkert til — smá
samnorrænn tollur — þvi nú
söng Sieglinde Kahmann ljóö
Richards Strauss (1864-1949)
meö slikum glæsibrag, aö tor-
velt er aö ímynda sér þann söng
betri. Ég leyfi mér aö slá þvi
fram, aö þetta léki engin söng-
kona hér eftir, enda er þetta i
annað sinn, sem ég heyri frúna
gera slikt: i fyrra sinniö flutti
hún Hiröinn á klettinum ásamt
Siguröi Snorrasyni og Guönlnu
Kristinsdóttur þannig, aö vart
varö á fullkomnara kosiö.
Vier letzte Lieder er annars
ákaflega kunnáttusamlega
samiö tónverk, þar sem sópran-
röddin er ofin inn i hljómsveit-
ina, en heyrist þó alltaf greini-
lega. Aö vi'su heföi ég getaö gef-
iö Strauss lexiu i þvi hvernig á
aö taka tillit til textans, þvi
höröustu þýskumenn skildu ekki
Sieglinde Kahmann.
eitt orð. FrU Kahmann kann aö
sjálfsögöu þýskuna, en áherslur
tónskáldsins eru svo sérkenni-
legar, aö textinn veröur
óskiljanlegur, sumir segja þetta
bæverskt einkenni þvi aö Ric-
hard Strauss vareinmitt Bæjari
eins og nafni hans Franz Jósef.
Söngvar Strauss eru semsagt
„orgia i tónum”, og þeir einir
geta notiö texta þeirra Hesse og
Eichendorffs, sem annað hvort
kunna hann eöa fylgjast með á
bók þvi tónleikaskrá S.l. gerir
aldrei neitt meö texta.
Slöust á efnisskránni var siö-
asta sinfónia Mózarts, i C-dúr
nr. 41. Þessi dæmalausi snilling-
ur samdi þrjár siöustu og veiga-
mestu sinfóniur slnar siöasta
áriö sem hann liföi, ásamt meö
ýmsu ööru, en sumir telja meö
gildum rökum, aö 40. sinfónian
(g-moll) sé mesta sinfónia allra
tima. Þar þykjast menn eygja
naktan sálartrega snillingsins
bak viö glæsta léttúöina, en i
hinni 41. er hinn hugkvæmi
tæknimeistari aö leysa fáeinar
þrautir meö léttum leik —
þrautir aö visu, sem enginn
annar heföi leikiö eftir honum
aðleysa. Og þetta tókst bara vel
hjá Sinfóniuhljómsveit Islands
og Karsten Andersen, og þaö
fyrir fullu húsi i fimmta sinn.
Þörf endurútgáfa
Jónas Hallgrimsson: Kvæöi og
sögur. Meö forspjalli eftir Hall-
dór Laxness.
Mál og menning 1980. 2. útg.
Við ekkert skálda sinna hefur
islenska þjóðin tekið jafnmiklu
ástfóstri sem Jónas Hallgrims-
son. Kvæði hans eru enn i dag
sungin og lesin af þjóðinni, og
mörg þeirra lærir hvert skóla-
barn. Jónas hefur I hugskoti
þjóðarinnar orðið skáld sjálf-
stæðisbaráttunnar, tákn is-
lenskrar endurreisnar og
rómantiskrar þjóðernisbaráttu
19. aldar. Dapurleg örlög
skáldsins hafa enn orðið til þess
að efla ást þjóðarinnar á hon-
um. Fjölnismenn féllu flestir frá
langt um aldur fram, en i hug-
skoti þjóðarinnar hafa þeir lifað
sem tákn æskufjörs og þeirrar
þjóðlegu vakningar, sem varð
með Islenskum Hafnarstúdent-
um á öndverðri 19. öld, barst
hingað út og varð ein af styrk-
ustu stoðum sjálfstæðisbarátt-
unnar. Fjölnismenn urðu ungir,
ef svo má að orði kveða, og at-
hyglisvert er, að fáum dettur i
hug að Fjölnismaðurinn Konráð
Gislason hafi verið sami maður-
inn og málfræðiprófessorinn
Konráð Gislason, sem varð
allra karla elstur.
En þrátt fyrir vinsældir ljóða
Jónasar hefur svo brugðið við,
að kvæði hans og sögur hafa
verið næsta ófáanleg i bóka-
verslunum á Islandi um alllangt
skeið. Af þeim sökum mun Mál
og menning hafa ráðist I að
endurútgefa bókina, sem hér
liggur fyrir og fyrst kom út árið
1957. 1 henni er að finna öll
kvæði Jónasar, og sögur. Hall-
dór Laxness ritaði forspjall með
bókinni, þar sem hann gerir
lltillega grein fyrir skáldskap
Jónasar. Halldór bendír sér-
staklega á hve mikil nýjung
ljóðlist Jónasar var Islending-
um á hans dögum. Skáldið not-
aði mjög forna islenska bragar-
hætti, sem lítt höfðu verið
notaðir um aldaskeið, og jafn-
framtortihann undirþeim hátt-
um, er tiðkuðust suður I álfu,
sótti jafnvel fyrirmyndir til
ttaliu endurreisnarinnar. - Allt
var þetta nýtt þjóð sem vönust
var rimum og andlitlum sálma-
kveðskap.
Þrátt fyrir erlenda bragar-
hætti mun þó mörgum þykja
sem enginn hafi ort islenskar en
Jónas. Náttúrulýsingar i kvæð-
um hans eru flestar undurfagr-
ar, nákvæmar og ljóðrænar i
senn, og fá skáld hafa betur náð
að túlka Islendingseðlið.
011 er þessi útgáfa mjög vönd-
uð. Hún er prentuð á góðan
pappi'r, I henni eru þrettán
myndir af eiginhandarritum
Jónasar, auk teikningar Helga
Sigurðssonar af Jónasi.
Þetta er þörf útgáfa og á for-
lagið þökk skilið fyrir að hafa
ráðist I hana. JónÞ.Þór.
Þetta ætti að geta verið vakningarit
Gylfi Gröndal.
Niutiu og niu ár.
Jóhanna Egilsdóttir segir frá.
Setberg.
Gylfi Gröndai kann vet tn
verka að skrifa frásagnir ann-
arra. Hann kann að greina frá
öðru þaö sem á erindi á bók. Þvi
verða bækur hans efnimeiri i
hlutfalli við stærö en algengast
er.
Hér er ævisaga Jóhönnu
Egilsdóttur rakin i stuttu máli
að þvi er einkamál varöar og
einkum dvaliö við starf hennar i
verkalýðshreyfingunni. Og þar
er rifjuð upp mikil saga.
Jóhanna metur þaö rétt aö kór-
ónan á lifsstarfi hennar er
löggjöfin um sömu laun fyrir
sömu vinnu hvort sem unnin er
af körlum eöa konum. Þar uröu
mikil þáttaskil sem áttu sér
langan aödraganda — og
löggjöfin raunar ekki virk aö
fullu undireins.
Sagnfræðilegt gildi þessara
minningaþátta fyrir samtiðina
hygg ég að sé fyrst og fremst að
rifjað er upp aö hverju menn
vildu stefna og hvers menn
væntu fyrrum. Þaö má bera
saman við stööuna nú.
í fyrstu stefnuskrá Alþýöu-
flokksins 1916 eða Alþýöusam-
bandsins, sem var eitt og hiö
sama, segir svo:
„Skattamál: Afnema skal
alla tolla af aðfluttum vörum,
fyrst og fremst sykurtoll, kaffi-
toll og vörutoll (um tóbak, sjá
landverslun), en til að standast
útgjöld landsins séu lagöir a
beinir skattar að svo miklu leyti
sem arður af framleiðslu og
verslun, er rekin sé fyrir hönd
þjóðfélagsins, ekki hrekkur til
gjalda landsins.
Landsverlun og framleiðsla:
Landið taki að sér einkasölu á
ýmsum vörutegundum, fyrst og
fremst: steinoliu, kolum, salti
og tóbaki, taki þátt i atvinnu- og
framleiðslufyrirtækjum svo
sem: stórskipaútgerð til fisk-
veiða og flutninga, stóriðnaði,
Jóhanna Egiisdóttir.
námugreftri og þess háttar.
Þegar hvalveiðar verða tekn-
ar upp aftur skulu þær eingöngu
reknar af landinu.”
Það var nú þá. Nú dreymir
vist fáa um að létta gjöldum af
neysluvörum almennings með
gróða á atvinnurekstri.
Þetta er llka athyglisverð
frásögn.
„Ariö 1917 höfðu verkalýðsfé-
lögin stofnað fisksölu til þess að
lækka fiskverðið, og hún hafði
lánast vel. Nú var ákveðið að
stofna einnig brauðgerðarús
verkalýsfélaganna til þess að
lækka verð á brauðum sem þótti
óhóflega hátt.”
Hvar er Alþýðubrauðgerðin
nú?
Hver er hennar þáttur I verð-
lagsstrlðinu við bakarana?
Hver vill leysa verðlagseildur
með félagsrekstri eins og 1917?
Rétt mun vera farið með
flest sem frá er sagt. Þó er það
vangá að segja að Haraldur
Guðmundsson hafi setst að á
Isafirði 1919 þvi að hann fluttist
þangað með foreldrum sinum
árið 1905 og ólst þar upp slðan.
1 sambandi viö mál Ólafs
Friðrikssonar 1921 er sagt að
fokkurinn sem fór herskildi um
heimili hans hafi neitað að
starfa undir stjórn Jóns Her-
mannssonar lögreglustjóra.
Hendrik Ottosson segir hins
vegar I Hvita stríöinu, bók sinni
um þær deilur, aö Jóni hafi verið
vikiö úr embætti um stundar-
sakir vegna þess aö hann hafi
ekki viljaö standa fyrir ófriöi,
sem leiddi til blóösúthellinga af
þvi tilefni sem fyrir lá. Vel má
koma þessu saman þar sem
vandalaust hefur verið aö fá
mótmæli samkvæmt pöntun ef
striðsmenn hafa illa treyst her-
foringjanum til harðræðanna.
Hitt mun fullvist aö Jón Her-
mannson hafi unaö þvi vel aö
undirbúa ekki þá herferð sem
Framhald á bls 19
bókmenntir
Samviskufangar nóvembermánaðar 1980
VACLAV BENDA er 34 ára
kaþólskur heimspekingur frá
Tékkóslóvakiu. Hann var einn
þeirra, sem skrifuðu undir
„CHARTER 77” yfirlýsingu
tékkóslóvakisku mannréttinda-
hreyfingarinnar og var félagi i
samtökunum VONS, nefnd til
varnar þeim,sem voruofsóttir að
ósekju.
Hann er kvæntur og á fimm
börn.
Vaclav Benda var handtekinn i
mai 1979 og kom ásamt fimm
mönnum öðrum fyrir rétt i' októ-
ber þaö ár. Þeir voru sakaðir um
að 1) útbúa upplýsingaefni um
fólk, sem Vons taldi hafa orðið
fyrir ofsóknum yfirvalda að
ósekju og 2) að dreifa þessum
upplýsingum erlendis, þar sem
þær hefðu verið notaðar til árása
á Tékkóslóvakiu. Allir voru þeir
sekir fundnir um undirróðurs-
starfsemi. Vaclav Benda var
dæmdur i 4 ára fangelsi og er nú i
Hermnaice fangelsinu i námunda
við Ostrava.
Vinsamlega skrifið kurteislega
orðað bréf þar sem óskað er eftir
að hann verði þegar i stað látinn
laus. Skrifa ber til:
Dr. Gustav Husak, President of
theCSSR, 11 908Praha-Hrad — og
til Dr. Jan Nemec, Minister of
Justice of the CSR Vysehradská
16, Praha 2-Nové Mesto.
JOSE GUILLERMO CASTRO
RAMOSfrá E1 Salvador heyrir til
kirkju Babtista þar i landi.hann
er foringi babtiskra námsmanna
og formaður samtaka kristilegra
stúdenta i E1 Salvador. Hann er
24 ára, nemur verkfræði við há-
skólann I San Salvador, — eða
nam,unshann var handtekinn 29.
febrúar I ár. Hann var tekinn af
tollyfirvöldum er hann var að
stiga af ferju frá Panama, en þar
hafði hann setið fund heimssam-
taka kristilegra stúdenta sem
fulltrúi E1 Salvador. Lögreglan,
þar sem hann var handtekinn
staðfesti við fjölskyldu hans hvað
gerst hefði, en eftir að hann hafði
verið fluttur til höfuðborgarinnar
3. mars neitaði rikislögreglan að
hann hefði verið handtekinn og
engar upplýsingar hafa fengist af
hálfu opinberra aðila um hvað af
honum hafi orðið. Jose Guillermo
Castro Ramos er einn af mörg
hundruð Salvadorbúum, sem
voru handteknir eftir stjórnar-
breytinguna 3. janúar 1980 en sið-
an hefur ástandið farið hriðversn-
andi. Samkvæmt heimildum
kirkjunnar I landinu hafa um 6000
manns verið drepnir af öryggis-
sveitum frá þeim tima, margir
eftir fangelsanir og pyntingar.
Fyrstu þrjár vikurnar i septem-
ber sl. fundust lik 417 manns, flest
bundin á höndum.
Flest fórnarlamba þessa
ástands koma frá verkalýðsfélög-
um trúarlegum samtökum og
stjórnmálasamtökum, sem stjórn
landsins telur sér hættuleg. Af
hálfu stjórnarinnar er svonefnd-
um „sjálfstæðum morðsveitum”
kennt um, en samkvæmt þeim
upplýsingum, sem Amnesty hefur
aflað er ekki ástæða til að trúa
þvi að þær starfi án stuðnings
hersins og stjórnarinnar.
Jose GuiilermoCastro Ramos
kann að vera látinn nú þegar, en
það er ekki vist, sú er enn von
manna, að hann sé á lifi einhvers-
staðar I leyndu fangelsi i E1
Salvador.
Vinsamlegast skrifið og biðjið
honum frelsis. Skrifa skal til:
Dr. José Antonio MORALES
ERLICH and Ing. José Napoleon
DUARTE, Miembros de la Junta
de Gobierno, Casa Presidencial,
San Salvador, E1 Salvador.
PONGO MALANDA er frá
Zaire, fyrrum starfsmaður fljóta-
flutningafyrirtækis rikisins,
Onatra, einnig fyrrum foringi i
rannsóknardeild lögreglunnar.
(Aður en kristileg nöfn voru
bönnuð I Zaire árið 1972 hét hann
Patrice og er enn jafnan um hann
talað sem Ex-Patrice, þ.e.
Fyrrum Patrice).
Pongo Malanda var handtekinn
I mars i ár ásamt fleiri mönnum.
Engar formlegar kærur hafa ver-
ið bornar fram á hendur honum
en hann og fleiri höfðu áður verið
sakaðir um að hafa tengsl viö
ólöglegan stjórnmálaflokk og um
aö stunda stjórnmálastarfsmi ut-
an véband'a eina löglega stjórn-
málaflokks landsins, —
Mouvement Populaire de la
Revolution.
Samkvæmt lögum Zaire hefði
átt að leiða Malanda fyrir dóm-
ara innan fimm daga frá þvi að
hann var handtekinn en hann hef-
ur nú verið i haldi i einangrun i
meira en sjö mánuði.
Vinsamlegast skrifið (gjarnan
á frönsku þeir sem geta) og biðjið
honum griða. Skrifa ber til:
Son Excellence Citoyen Mobutu
Sese Seko, Prcsident Fondateur
du MPR, President de la
Republique, Kinshasa 2, Zaire.