Fréttablaðið - 03.11.2007, Blaðsíða 16

greinar@frettabladid.is
Næstkomandi mánudag og þriðjudag ganga fermingarbörn í hús og safna
til hjálparstarfs á vegum kirkjunnar
sinnar. Þau hafa fengið fræðslu um erf-
iða lífsbaráttu í mörgum löndum og
hvernig verkefni á vegum Hjálparstarfs
kirkjunnar hafa breytt lífi margra til hins
betra og gefið þeim aukna möguleika til
sjálfshjálpar. Nú vilja þau gefa þér tæki-
færi til að leggja þitt af mörkum.
Peningarnir sem safnast fara í fjölbreytt verkefni.
Gerðir eru brunnar í Malaví og Úganda sem gefa
fólki aðgang að hreinu vatni. Því fylgir nýtt líf,
konur og stúlkur þurfa ekki lengur að nota marga
klukkutíma á dag í að sækja óhreint vatn, mæðurn-
ar geta sinnt öðrum störfum og stúlkurnar gengið í
skóla. Allir verða frískari og sprækari því óhreint
vatn hefur marga fylgifiska, niðurgang og heilsu-
leysi. Vatnið er líka notað í áveitu, fyrir skepnur og
til að búa til fiskiræktartjarnir. Allt gerir þetta
afkomuna öruggari og fæðuna fjölbreyttari.
Á Indlandi vinna samstarfsaðilar Hjálpar-
starfs kirkjunnar að því að þrælabörn verði
leyst úr skuldaánauð. Sakir fátæktar og
kúgunar neyðast foreldrar til að veðsetja
börn sín til að eiga fyrir nauðþurftum. Að
leysa barn úr skuldaánauð felur í sér að
greiða skuldina og veita foreldrum og
börnum fræðslu um réttindi sín og styðja
börnin til skólagöngu.
Um 3000 fermingarbörn taka ábyrgð sína
á náunganum alvarlega og banka á dyrnar
hjá þér. Taktu vel á móti þeim og hvettu
þau til dáða.
Í söfnuninni í fyrra komu inn sjö milljónir
króna sem nýttust í fjölbreytt verkefni. Ef allir
peningarnir hefðu verið settir í eitt verkefni hefði
til dæmis verið hægt að veita 47.000 manns
aðgang að hreinu vatni til frambúðar. Gjöf þín
skiptir máli og kemur miklu til leiðar, settu hana í
baukinn þegar bankað er á hjá þér.
Höfundur er fræðslu- og upplýsingafulltrúi Hjálpar-
starfs kirkjunnar.
Bankað á dyrnar hjá þér
Árið 1502, 10 árum eftir að Evrópumenn uppgötvuðu
heimsálfuna hinum megin við
Atlantshafið, hélt maður að nafni
Bartolomé de Las Casas til nýja
heimsins. Hann gekk síðar í
þjónustu kirkjunnar og gerðist
dóminikanamunkur. Jafnhliða
starfi í þágu kirkjunnar skrifaði
hann langar og merkar bækur um
framferði Evrópumanna í nýja
heiminum. Umfram allt er hann
þó þekktur fyrir baráttu sína
gegn þrælkun hinna innfæddu af
hálfu landnema. Honum dugðu þó
ekki orðin ein. Las Casas reyndi
sjálfur að stofna nýlendu þar sem
landnemar og innfæddir gætu
búið í sátt og samlyndi án þess að
ganga hver á rétt annars. Hann
hrökklaðist að lokum aftur til
Spánar en baráttu hans var ekki
lokið. Las Casas gerðist lobbýisti
við hirðir mektarmanna Evrópu
og fékk um tíma stuðning
Spánarkonungs og páfa við að
banna þrælahald í Ameríku.
Ritverk Las Casas nema 14
bindum í fræðilegri heildar-
útgáfu. Meðal þeirra er merkis-
ritið Historia de las Indias í
þremur bindum. Las Casas er
einnig helsti heimildarmaður
okkar um ýmsa lífshætti og siði
frumbyggja Ameríku sem annars
hefðu orðið gleymskunni að bráð.
Þessum ritum hefur ekki verið
haldið sérstaklega að Íslending-
um, en þó er nú komin út Örstutt
frásögn af eyðingu Indíalanda í
þýðingu Sigurðar Hjartarsonar.
Það er styttri útgáfa af sagn-
fræðiriti Las Casas og er í formi
deilurits. Ólíkt umfangsmestu
ritum Las Casas kom það út
meðan hann lifði en var upphaf-
lega samið 1542.
Því miður voru alltof fáir menn
sem hugsuðu eins og Las Casas.
Næstu aldirnar var Ameríka
miðstöð þjóðernishreinsana og
þrælaverslunar. Íbúafjöldi þeirra
þjóða sem bjuggu í Ameríku fyrir
komu Evrópumanna dróst saman
um 85-90% á nokkrum áratugum
og sums staðar hurfu heilu
þjóðirnar, t.d. í Vestur-Indíum. Í
Mexíkó dróst íbúafjöldi frum-
byggja saman um 96-97% á einni
öld. Viðlíka hamfarir eiga sér
engan líka í veraldarsögunni hvað
varðar umfang og afleiðingar.
Meginorsök þessa mikla mann-
dauða var smitsjúkdómar sem
landnemar báru óviljandi með sér
en einnig hafði mikil áhrif að
samfélag frumbyggjanna var
markvisst brotið niður.
Rit Las Casas ber það með sér
að þessar hamfarir gengu
fullkomlega fram af honum. Það
sem hann beinir spjótum sínum
gegn eru þó einkum hin sýnilegu
hryðjuverk og var þar vissulega
af nógu að taka. Enda þótt Las
Casas sé heitt í hamsi vegna
grimmdarverka einstakra manna
reynir hann einnig að komast að
rótum hins skefjalausa ofbeldis:
„[Þ]eir sem stýrðu Indíum skildu
ekki þann sannleik sem fólst svo
skýrt og afdráttarlaust í lögun-
um: Að sá sem ekki er fullgildur
þegn einhvers valdhafa getur
ekki verið uppreisnarmaður
gegn þeim sama valdhafa“ (bls.
73-74). Las Casas bendir einnig á
hversu tilefnislaus yfirgangur-
inn var: „Frá þeim degi er
Indíalönd voru uppgötvuð og allt
til þessa dags hafa indíánar
hvergi gert nokkuð á hlut
kristins manns að fyrra bragði
án þess að hafa fyrst mátt þola
hvers kyns rangindi, rán og svik“
(bls. 131).
Örstutt frásögn af eyðingu
Indíalanda ætti að vera skyldu-
eign allra þeirra sem láta sig
fortíð mannkyns einhverju
varða. Vissulega er bókin
skelfileg lesning, en þó má finna
aðdáunarverða þætti í öllum
þessum harmleik. Útgefandi og
þýðandi íslensku útgáfunnar,
Sigurður Hjartarson, kallar Las
Casas öflugasta málsvara
mannréttinda í sögunni (bls. 30).
Það má vissulega dást að
þrautseigju hans í því að halda á
lofti málstað sigraðra þjóða í
Ameríku og einnig því hvernig
hann gekk á hólm við ríkjandi
viðhorf í samfélaginu og náði
um tíma að leggja stein í götu
þeirra sem vildu tortíma
samfélögum frumbyggja í
Ameríku. Það er lífseigur
misskilningur að kirkjan hafi á
fyrrum öldum jafnan verið
fulltrúi kúgunar og ofbeldis. Við
eigum ýmis dæmi um hugrakka
klerka sem börðust gegn slíku
þvert á tíðarandann.
Hamfarirnar í Ameríku
mörkuðu svo upphaf valdakerfis
nútímans. Í krafti yfirráða yfir
Ameríku og auðsins sem verslun
með þræla frá Afríku skapaði
evrópskum nýlenduveldum náði
Evrópa smám saman að jafna
metin við ríkari og öflugri
samfélög í Asíu. Sú þróun gekk
hægt fyrir sig en upphaf hennar
var í þeim atburðum sem Las
Casas lýsir svo fjálglega. Þótt
ekki væri nema þess vegna ættu
Íslendingar að kynna sér skrif
hans, nú á tímum útrásar og
alþjóðavæðingar.
Þegar Ameríka varð til
Þ
ær ákvarðanir sem borgarráð og stjórn Orkuveitu
Reykjavíkur hafa tekið um að falla frá samruna REI
og Geysis hafa eins og margt annað tvær hliðar. Önnur
er viðskiptalegs eðlis. Hin er pólitísk.
Varðandi viðskiptahliðina er þetta að segja: Stofnun
REI á sínum tíma orkaði tvímælis fyrir þá sök að hún fól í sér
ákvörðun um opinber umsvif í samkeppnisrekstri. Sameiningin
við Geysi var að því leyti skynsamleg að hún fól í sér hlutfalls-
lega minni opinbera þátttöku í þess háttar starfsemi og markmið
um að borgin færi út úr henni.
Það sem eyðilagði samrunann var óskynsamlegir kaupréttar-
samningar, einkaþjónustusamningur til tuttugu ára og ákvörðun
um að leggja hlut Orkuveitunnar í Hitaveitu Suðurnesja inn í
sameinað fyrirtæki. Af þessum ástæðum gat sameiningin ekki
gengið fram óbreytt. Borgarráð ákvað hins vegar að falla frá
öllum ákvörðunum um þetta efni.
Sú niðurstaða felur í sér þá hættu að REI verði aftur í raun
opinbert fyrirtæki með fjármuni skattborgaranna í áhættu-
rekstri. Að sönnu er ekki víst að Reykjavíkurborg hafi átt þess
kost að breyta samrunasamningnum á þann veg að hann yrði
ásættanlegur. Borgarráð skuldar hins vegar skýringar á því
hvers vegna það var ekki reynt. Það hefði verið betri kostur, að
því gefnu að hann hafi verið mögulegur.
Reykjavíkurborg hlaut að taka á óásættanlegum atriðum
varðandi samrunaáformin óháð hugsanlegum skaðabótum. Það
er skiljanlegt í stöðunni. Þessi niðurstaða gæti hins vegar haft í
för með sér meiri opinberan samkeppnisrekstur á þessu sviði en
ella hefði orðið. Fari svo er það síður skiljanlegt.
Hin pólitíska hlið málsins er margþætt: Í fyrsta lagi var ljóst
að niðurstaðan gat aldrei orðið á þann veg að bæði formaður sam-
einaðs borgarstjórnarflokks meirihlutans og formaður borgar-
ráðs gætu varðveitt málefnalegan trúnað. Nú liggur það fyrir
að formaður borgarráðs hefur málefnalega sætt þeim örlögum
að lúta í gras.
Sú staðreynd veikir hann verulega út á við. Hann var áhrifa-
ríkur í fyrri meirihluta en sýnist nú vera áhrifarýr. En sú þver-
sögn stendur eigi að síður eftir að viðskilnaður hans við sjálf-
stæðismenn í borgarstjórninni sýnist hafa eflt virðingu hans inn
á við í Framsóknarflokknum.
Að sama skapi sem niðurstaðan lýsir málefnalegri niðurlæg-
ingu borgarfulltrúa Framsóknarflokksins hefur forysta VG í
borgarstjórninni styrkt stöðu sína. Engum getur blandast hugur
um að hún hefur undirtökin í meirihlutasamstarfinu.
VG kemur standandi niður úr þessum æfingum öllum hvort
heldur litið er á þær í valdapólitísku ljósi eða hugmyndafræði-
legu. Borgarfulltrúi Framsóknarflokksins verður í engu tilliti
tekinn alvarlega að minnsta kosti fyrst um sinn. Borgarfulltrúar
Samfylkingar og Sjálfstæðisflokks gætu hins vegar þurft að
skýra hugmyndafræðilega afstöðu sína betur.
Fari svo, þegar upp er staðið, að Reykjavíkurborg verði
með einum eða öðrum hætti fyrirferðarmeiri í opinberum
samkeppnisrekstri en orðið hefði með sameiningu fyrirtækjanna
rímar það ekki sem best við þá hugmyndafræði sem ríkisstjórnar-
flokkarnir segjast standa fyrir. Í því ljósi þurfa borgarfulltrúar
þeirra að lýsa markmiðum sínum í þessum efnum með gleggri
hætti en þeir hafa gert.
Tvær hliðar