Fréttablaðið - 09.01.2008, Blaðsíða 13
H A U S
MARKAÐURINN 13MIÐVIKUDAGUR 9. JANÚAR 2008
var til skamms tíma jafn hátt. Allir lánveitendur
sáu síðar að sér og lækkuðu lánshlutfallið á endan-
um. Fasteignaverð hækkaði eðlilega eftir því sem
fjármagn og skuldsetningar urðu ódýrari.
Eftir því sem vanskilaaukning á undirmálslána-
markaði jókst síðasta sumar lokuðust dyr bank-
anna að fjármagni hægt og bítandi enda þurftu
margir þeirra, ekki síst bankar í Bandaríkjunum
og Bretlandi, að hafa sig allan við til að koma í veg
fyrir lausafjárþurrð.
Ljóst er að dyrunum hefur víða verið lokað fyrir
lánsfé til jafn umsvifamikilla fyrirtækjakaupa og
síðastliðin misseri en það fjármagn sem enn er veitt
fæst gegn háum vöxtum. Þeir heppnu, fyrirtækin
sem tryggðu sig fyrir fjármagni, svo sem í formi
leyfa til skuldabréfaútgáfu á jaðarmörkuðum, svo
sem í Asíu, Miðausturlöndum, Kanada, Ástralíu og
víðar, eru hins vegar með pálmann í höndunum.
Guðni Aðalsteinsson, framkvæmdastjóri fjárstýr-
ingar hjá Kaupþingi, sagði í Fréttablaðinu á dögun-
um, að bankinn hefði verið framsýnn þegar hann
sótti um leyfi til skuldabréfa útgáfu í Japan fyrir
tveimur árum. Kollegar hans á Norðurlöndunum
hafi fundist gjörningurinn vart fyrirhafnarinnar
virði þar sem vaxtaálag var þá hærra en í Evrópu.
Það er nú sambærilegt, að hans sögn.
KREPPUMERKI
Það er ekki ofsögum sagt að síðastliðin þrjú ár hafi
ríkt eitt mesta góðærisskeið sem heimshagkerf-
ið hafi gengið í gegnum í rúm þrjátíu ár, líkt og dr.
Pedro Videla, prófessor í hagfræði við Roosevelt
University í Chicago í Bandaríkjunum og við Uni-
versidad Adolfo Ibánez í Chile, benti á í erindi sínu
á vegum Kaupþings í maí í fyrra. Á sama tíma
hefur verðbólga aukist jafnt og þétt í flestum lönd-
um á móti. Slík þróun er alla jafna undanfari niður-
sveiflu og samdráttarskeiðs og líkist um margt net-
bólunni svonefndu sem sprakk með látum skömmu
eftir síðustu aldamót.
Nokkrar mismunandi túlkanir eru reyndar á því
hvað teljir til samdráttarskeiðs. Alla jafna er það
þegar dregið hefur úr hagvexti í hálft ár og lengur
og verðbólga eða verðhjöðnun átt sér stað. Þá auk-
ast líkurnar enn frekar á samdrætti þegar dregur
úr framleiðni og atvinnuþátttöku líkt og í Banda-
ríkjunum í enda síðasta árs.
Ótti fjármálasérfræðinga er ekki úr lausu lofti
gripinn. Aukið atvinnuleysi samhliða kólnun á fast-
eignamarkaði í Bandaríkjunum getur leitt til þess
að neytendur þar dragi saman seglin. Slíkt getur
komið harkalega niður á einkaneyslu. Það getur
svo aftur haft alvarlegar afleiðingar í för með sér,
sérstaklega þar sem um sjötíu prósent af hagvexti
vestanhafs er drifinn áfram af einkaneyslu. Minni
einkaneysla og samdráttur í hagvexti í Bandaríkj-
unum getur síðan haft keðjuverkandi áhrif því
tæpur þriðjungur hagvaxtar í heiminum kemur
þaðan.
Máli sínu til stuðnings benti Videla á tengsl
Bandaríkjanna og Kína, en bæði löndin eiga stóran
skerf í hagvexti á heimsvísu. Náið viðskiptasam-
band hefur verið á milli landanna um árabil. Dragi
úr eftirspurn í Bandaríkjunum getur það leitt leitt
minni útflutnings frá Kína og því megi ætla að
samdráttaráhrifa muni gæta þar á næstunni og
jafnvel víðar í Asíu.
Nokkuð hefur dregið nú þegar úr innflutningi
í Bandaríkjunum enda gengi bandaríkjadals afar
lágur gagnvart helstu gjaldmiðlum, ekki síst evru.
Það hefur svo aftur dregið úr útflutningi frá evru-
svæðinu og vakið upp harmakvein hjá forsvar-
mönnum atvinnugreina í álfunni en þeir hafa þrýst
mjög á evrópska seðlabankann að lækka vexti,
draga þar með úr styrkingu evrunnar.
AÐGERÐIR GEGN SAMDRÆTTI
Seðlabankar víða um heim hafa gripið til ýmissa
ráða til að sporna gegn lausafjárþurrðinni og hugs-
anlegu samdráttarskeiði. Seðlabankar í Bandaríkj-
unum, Kanada, Ástralíu, í Bretlandi og evrusvæð-
inu hafa allir dælt inn fjármagni á markaði auk
þess sem fjármálafyrirtækjum hefur gefist kostur
á að sækja sér fjármagn á lægri vöxtum en alla
jafna hefur gefist. Þá hafa aðrir bankar, svo sem
seðlabankar Bandaríkjanna og Englandsbanki í
Bretlandi lækkað stýrivexti í fyrsta sinn í áraraðir
í von um að halda lífi í neyslunni. Í ofanálag náðu
bandarísk stjórnvöld samkomulagi við þarlend
fasteignalánafyrirtæki þess efnis að „frysta“ vexti
undirmálslána til fimm ára til að draga úr vanskila-
aukningu og koma í veg fyrir upptöku eigna og
gjaldþrota samfara þessu.
Seðlabankar eru á milli steins og sleggju nú um
stundir, líkt og Tryggvi Þór Herbertsson, forstjóri
Askar Capital og fyrrum forstöðumaður Hagfræði-
stofnunar Háskóla Íslands, benti á í áramóta-
blaði Markaðarins. Tryggvi benti á að merkilegt
hafi verið að fylgjast með
viðbrögðum bankanna enda
hafi þeir horfið frá verð-
bólgumarkmiðum sínum og
ýmist haldið stýrivöxtum
óbreyttum eða lækkað þá
til að bregðast við ástand-
inu.
Líkt og fram kom bæði
í máli Davíðs Oddssonar
seðlabankastjóra og fleiri í
enda síðasta árs, eru blikur
á lofti í efnahagsmálum
bæði hér og erlendis og
vegur hún þyngra á vogarskálunum en verðbólgu-
hættan.
Bandaríski seðlabankinn hefur til dæmis brugð-
ist við stöðunni með snarpri lækkun stýrivaxta í
þrígang frá því í haust í fyrra og keyrt þá niður úr
5,25 prósentum í 4,25 prósent. Flest bendir til að
hann muni endurtaka leikinn í enda þessa mánaðar
en vonast er til að bankinn lækki vextina um allt að
50 punkta hið mesta. Gangi það eftir fara vextirn-
ir í 3,75 prósent og hafa ekki verið lægri þar í landi
síðan síðla árs 2005.
Vaxtaákvörðunardagur er í Bretlandi og á evru-
svæðinu á morgun. Flestir greinendur telja líkur
á að bankarnir haldi báðir stýrivöxtum óbreyttum
í ljósi aðstæðna á mörkuðum þrátt fyrir verð-
bólguþrýsting í hagkerfinu, að mati Bloomberg-
fréttaveitunnar. Vissulega er úr vöndu að ráða.
Eða eins og Tryggvi Þór bendi á í áramótablaði
Markaðarins: „Þetta sýnir hve gríðarlega alvarleg
staðan er,“ sagði hann.
jan feb. mars apríl maí júní júlí ágúst sept. okt. nóv. des. jan.
2007 2008
Ú R V A L S V Í S I T A L A N
9.000
8.000
7.000
6.000
0
20.000
19.000
18.000
17.000
16.000
15.000
14.000
0
N I K K E I
15.000
14.000
13.000
12.000
0
D O W J O N E S
7.000
6.750
6.500
6.250
6.000
0
F T S E
3.000
2.750
2.500
2.250
0
N A S D A Q
ÓSÁTTIR LÁNTAK-
ENDUR Viðskiptavinir
banka og bandarískra
fasteignalánafyrirtækja
sem lent hafa í van-
skilum vegna þungrar
greiðslubyrgði hafa
í auknum mæli sakað
fyrirtækin um að hafa í
hagnaðarskyni prangað
áhættusömum lánum á
þá. Markaðurinn/AFP
Fasteignabólan og lausa-
fjárþurrðin á rót að rekja
að mestu til mikillar van-
skilaaukningar á svoköll-
uðum undirmálslánum (e.
sub-prime) í Bandaríkjun-
um frá því snemma á síð-
asta ári.
Lántakar voru flestir
einstaklingar sem alla
jafna hafa lágar tekjur,
lítið greiðsluhæfi og ekki
átt aðgang að venjulegum
íbúðalánum. Lán til þessa
hóps hafa skiljanlega þótt
áhættusamari en önnur lán
og bera því hærri vexti
þar sem reiknað er með
meiri vanskilum af þeim
en venjulegum lánum.
Afborganir af lánum sem
þessum voru lágar í fyrstu
en fóru hækkandi eftir því
sem á leið, gjarnan eftir
tvö ár. Þegar heildarvaxta-
byrði lenti á lántaka af full-
um þunga varð róðurinn
eðlilega erfiður fyrir stór-
an hóp lántaka sem hafði
lítið milli handanna.
Þegar vísbendingar
um aukin vanskil á þess-
um undirmálslánamarkaði
komu fram á vordögum ný-
liðins árs kom í ljós að
útlán fyrirtækjanna náðu
út fyrir þann ramma sem
þeim var settur.
Í einhverjum tilvik-
um mun eldri borgurum
hafa verið veitt lán sem
þessi til endurfjármögn-
unar, jafnvel sjúklingum
eða einstaklingum sem
áttu erfitt með að skilja
smáa letrið. Í öðrum til-
vikum voru litlar kvaðir
á lántaka að þeir sýndu
fram á eignir til trygginga
eða tryggar tekjur. Skrúf-
að hefur verið fyrir lán-
veitingar sem þessar að
miklu leyti og útlánaregl-
ur hertar til muna.
Íbúðabréfum fjármála-
fyrirtækjanna var vöndl-
að saman með flóknum
fjármálagerningum, sem
komið hefur á daginn að
fáir skildu, en báru vænt-
ingar um háa vexti þegar
nær dró skuldadögum.
Þegar vanskil tóku að
aukast á undirmálslána-
markaði vestanhafs síð-
asta vor og fram eftir
ári hrundi spilaborgin
á skömmum tíma. Þeir
bankar og fjármálafyrir-
tæki sem fest höfðu kaup
á lánavöndlum sem sam-
anstóðu að stóru leyti af
bandarískum undirmáls-
lánum neyddust til að horfa
upp á mikla eignarýrnun.
Þrír af stærstu bönkum
Bandaríkjanna hafa til að
mynda afskrifað tæpa 100
milljarða dala, jafnvirði
rúmra sex þúsund millj-
arða íslenskra króna, úr
bókum sínum af þessum
sökum á þriðja ársfjórð-
ungi. Reiknað er með að
allt að þriðjungi lægri upp-
hæð fari á afskriftareikn-
inginn fyrir síðasta fjórð-
ung ársins. Þá eru ótaldar
afskriftir fleiri banka vest-
anhafs og kollega þeirra
í öðrum löndum. Banka-
stjórar margra þeirra hafa
verið látnir taka poka sína
í kjölfarið.
Afskriftirnar hafa sett
stórt skarð í afkomutölur
fjármálafyrirtækjanna og
gengi margra þeirra fallið
um allt að fimmtíu pró-
sent. Það gerir fyrirtækin
að aðlaðandi fjárfestinga-
kostum og telja fjárfestar
því að vel megi búast við
yfirtökum og jafnvel sam-
runa banka og fjármála-
fyrirtækja víða um heim í
meiri mæli á næstunni af
þessum sökum.
Hugsanlegt að
bankar sameinist
Heimsmarkaðsverð á hrá-
vöru hefur undanfarna mán-
uði hækkað hratt og hafa
vörur á borð við olíu, gull
og kornmeti náð methæð-
um upp á síðkastið en það,
ásamt snörpum verðhækk-
unum á eldsneyti, hefur
leitt til verðbólguþrýstings
í helstu hagkerfum og vald-
ið því að seðlabankar víða
um heim eiga úr vöndu að
ráða til að draga úr lausa-
fjárþurrðinni.
Ástæðan er margþætt. Í
fyrsta lagi hafa fjárfestar
leitað skjóls í öruggari og
hefðbundnari fjárfestinga-
kostum í skugga óró leika
á fjármálamörkuðum. Gull
hefur í aldaraðir skipað
þar stóran sess og er nú
svo komið að verðið hefur
hækkað hratt, fór í rúma 875
dali á únsu í gær og virð-
ist á fleygiferð. Bloom berg-
fréttaveitan greindi frá því
fyrir skömmu að vari óró-
leiki á fjármálamörkuð-
um lengur geti svo farið að
verðið á málminum gyllta
geti farið í allt að 900 dali á
únsu innan skamms. Svip-
uðu máli gegnir um aðra
mála en verðlagning þeirra
snertir sögulegt hámark.
Snarpar verðhækkanir á
olíu undanfarna mánuði má
hins vegar rekja til betri
efnahags íbúa á nýmörkuð-
um, svo sem í Kína, Ind-
landi og í Miðausturlöndum
en það hefur leitt til mikillar
eftirspurnar eftir bæði elds-
neyti og olíu til húshitunar,
svo fátt eitt sé nefnt. Bloom-
berg-fréttaveitan hafði eftir
fjármálasérfræðingum í
vikubyrjun að vart sjái fyrir
endann á eftirspurninni og
geti svo farið að verðlagn-
ing olíudropans tvöfaldist á
árinu verði framleiðsla ekki
aukin á móti.
Verðhækkun á korni og
öðrum landbúnaðarafurðum
tengist svo svartagullinu og
umhverfismálum á þann veg
að eftir því sem olíudrop-
inn hefur orðið dýrari hafa
menn í auknum mæli leit-
að leiða til að knýja ökutæki
sín með öðrum hætti. Þar
kemur eldsneyti sem fram-
leitt er úr lífmassa til sög-
unnar. Þetta hefur svo aftur
leitt til þess að fjárfestar
hafa í auknum mæli séð hag
sínum borgið með kaupum á
hlutabréfum í fyrirtækjum
sem framleiða ýmis tæki og
tól til kornræktar.
Fjármálasérfræðingar
segja ásókn í bréf sem þessi,
svo og fyrirtæki sem fram-
leiða íhluti tengda sólarraf-
hlöðum, svo mikla að verð-
lagning bréfanna sé orðin of
há og hafi þar myndast bóla
á fjármálamarkaði sem geti
sprungið með sama hætti
og bréf í tæknifyrirtækjum
um síðustu aldamót og fjár-
málafyrirtækjum nú.
„ELDSNEYTISSÁNING“ Í BÍGERÐ Margir bændur í Bandaríkjunum hafa
séð hag sínum betur borgið með kornrækt til eldsneytisnotkunar en mann-
eldis enda fá þeir meira fyrir sinn snúð. MARKAÐURINN/AFP
Hætta á hrávörubólu