Fréttablaðið - 25.01.2008, Blaðsíða 24
24 25. janúar 2008 FÖSTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
SAMFÉLAGSVERÐLAUN
HEFUR ÞÚ ORÐIÐ VITNI AÐ GÓÐVERKI?
ÓSKAÐ ER EFTIR TILNEFNINGUM TIL SAMFÉLAGSVERÐLAUNA
FRÉTTABLAÐSINS 2008.
Til greina koma allir sem hafa lagt sitt af mörkum til að gera bæta
íslenskt samfélag, einstaklingar og félagasamtök sem eru öðrum
fyrirmynd með framlagi sínu.
Lesendur Fréttablaðisns eru hvattir til að senda in tilnefningar til
Samfélagsverðlaunanna. Tilnefningar má senda á
visir.is/samfelagsverdlaun eða með því að senda tölvupóst á
netfangið samfelagsverdlaun@frettabladid.is.
Einnig má senda bréf í pósti merkt Samfélagsverðlaun Fréttablaðsins,
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík.
Frestur til að senda tilnefningar er til hádegis mánudaginn 28. janúar.
Athyglisvert hefur verið að fylgjast með því hvernig
brugðizt hefur verið við skipun
dómara við Héraðsdóm Norður-
lands eystra og Héraðsdóm
Austurlands.
Dómnefnd tekur sér vald
Árni Mathiesen hefur hvað eftir
annað haldið því fram að dóm-
nefndin sé að taka sér vald sem
hún hafi ekki; mörg dæmi séu um
að vikið hafi verið frá áliti
nefndar og gildi þá einu máli
hversu mikill munur sé á áliti
hennar og niðurstöðu ráðherra. –
Þetta er rangt. Einsdæmi er að
álit dómnefndar hafi verið
hundsað jafn gróflega og gert
hafi verið í þessu tilfelli. Ráð-
herra ber skylda til að rökstyðja
þessa fullyrðingu sína með því að
rekja hvernig staðið hafi verið að
embættisskipan undangengin 16
ár.
Birgir Ármannsson kemur
ráðherra til fulltingis og fullyrðir,
að því hafi hvað eftir annað verið
haldið fram að ráðherra væri
bundinn af niðurstöðum nefndar-
innar. Dómnefndin hefur ekki
haldið þessu fram og ekki hef ég
sagt þetta. Hverjir eru þeir sem
hafa hvað eftir annað haldið
þessu fram? Hið rétta er að
svigrúm ráðherra er hins vegar
bundið við efnisreglur stjórn-
sýsluréttarins sem í þessu
samhengi taka mið af viðteknum
sjónarmiðum sem dómnefndinni
er sérstaklega ætlað að standa
vörð um og ráðherra hundsar hér
algerlega að því er virðist.
Andmælaréttur
Í 2. mgr. 7. gr. reglugerðar nr.
693/1999 segir að dómnefnd skuli
senda dómsmálaráðherra umsögn
sína ásamt gögnum þegar hún
hefur lokið störfum. Þessu næst
skal dómsmálaráðherra kynna
hverjum umsækjanda álit
dómnefndar um hann sjálfan og
gefa honum kost á að gera
skriflegar athugasemdir. Ef
ráðherra berast slíkar athuga-
semdir skulu þær bornar undir
dómnefndina. – Ráðherra hefur
fundið umsögn dómnefndar flest
til foráttu, gallar verið á umsögn
hennar, hún verið ógagnsæ og lítt
rökstudd, innra ósamræmis hafi
gætt við mat á reynslu sem hin
ýmsu störf gefa.
Nú hlýtur að mega spyrja:
Gerði sá sem skipaður var
athugasemdir? Ef ekki, hefur
hann ekki talið neina ágalla á
umsögn nefndarinnar og sam-
þykkt hana í reynd. Hvers vegna
er ráðherra að taka fram fyrir
hendur honum? Hér stendur upp
á ráðherra að gefa skýringar.
Rannsóknarskylda
Í 10. gr. stjórnsýslulaga nr.
37/1993 segir þetta:
Stjórnvald [hér settur dóms-
málaráðherra] skal sjá til þess að
mál sé nægjanlega upplýst áður
en ákvörðun er tekin í því.
Ráðherra leggur áherzlu á
sjálfstæði sitt til að taka ákvarð-
anir eftir eigin sannfæringu;
honum beri skylda til að hafa
skoðun á umsögn nefndarinnar og
fara eftir eigin mati við skipun í
embættið. – Hér er því ekki
gaumur gefinn að valdi ráðherra
eru þau takmörk sett að hann
verður að gæta rannsóknarskyldu
sinnar áður en ákvörðun er tekin.
Þessi skylda er enn ríkari þegar
haft er í huga að ráðherra gengur
þvert gegn áliti lögskipaðrar
nefndar. Ef marka má ummæli
hans í Kastljóssþætti í sjónvarp-
inu að kvöldi 15. janúar sl. bendir
ekkert til þess að hann hafi rækt
þessa skyldu, þ.e. að hafa leitað
skýringa hjá nefndinni, hvers
vegna þeim sem embættið hlaut
hafi verið skipað jafn neðarlega
og gert var.
Málefnaleg sjónarmið
Ráðherra hefur haldið því fram
að gætt hafi verið málefnalegra
sjónarmiða og undir það tekur
Birgir Ármannsson. Í rökstuðn-
ingi ráðherra fyrir skipun
dómararans „að fjölbreytt
reynsla Þorsteins og þekking,
ekki sízt vegna starfa hans sem
aðstoðarmaður Björns Bjarna-
sonar dóms- og kirkjumálaráð-
herra, um rúmlega 4 ára skeið
geri hann hæfastan umsækjenda
um embætti dómara“.
Nú var megintilgangurinn með
því að setja í lög nr. 92/1989
ákvæði um dómnefnd sem síðan
voru sett í dómstólalög nr. 15/1998
að styrkja sjálfstæði dómstóla og
auka traust almennings á því að
dómarar séu óháðir handhöfum
framkvæmdarvalds. Þetta var
gert vegna dóms Mannréttinda-
dómstóls Evrópu þar sem
niðurstaðan var, að ekki væri
nægilega greint milli dómsvalds
og framkvæmdarvald í héraði.
Auk þess átti nefndin að vera
hvatning til lögfræðinga sem
hygðu á dómsstörf að afla sér
framhaldsmenntunar og leggja
stund á fræðistörf á sviði
lögfræði.
Skoðun ráðherra er sú, að starf
pólitísks aðstoðarmanns dóms-
málaráðherra eigi að vega þyngst
við skipun í dómarastarf. Er það
til þess fallið að styrkja sjálf-
stæði dómstóla og auka traust
almennings á að dómarar séu
óháðir framkvæmdarvaldinu?
Hér er álitaefnið hvert sé
svigrúm ráðherra til að velja sér
sjónarmið eftir því hvað hentar
hverju sinni. Áherzla ráðherrans
er nú á aðstoðarmennsku við
dómsmálaráðherra, en hún hefur
ekki alltaf dugað, í annan stað
hefur lögmannsreynsla verið
talin ráða úrslitum, en ekki kom
hún nú að haldi og loks hefur
prófritgerð í Evrópurétti verið
talin mikilvægast innlegg, en nú
skipta tvær meistaragráður í
alþjóðalögum engu máli.
Ráðherraræði
Ítrekað heyrast raddir um að
Alþingi hafi ekki þá stöðu
gagnvart framkvæmdarvaldinu
sem það eigi að hafa samkvæmt
stjórnskipan landsins. Í stað þess
að vera yfir framkvæmdarvald-
inu sé það í reynd undir það gefið
– jafnvel falla orð um að í reynd
sé það lítið annað en afgreiðslu-
stofnun fyrir ríkisstjórn. Og nú
seilist framkvæmdarvaldið
sífellt meira inn á svið dóms-
valdsins. Með síðustu skipan
hefur verið gengið lengra en áður
eru fordæmi fyrir og málsvörn
aldrei verið aumlegri; hún hefur
einkennzt af illyrðum, útúrsnún-
ingum og hálfsannindum, jafnvel
beinum rang færslum. Með því
hafa þeir sjálfstæðismenn sem
harðast hafa gengið fram í að
verja gerðir ráðherra fellt á sig
sterkan grun um að áhuginn sé
meiri á eigin frama en á skap-
legum stjórnarháttum og
greið asti vegurinn sé þá að hlýða
valdboðum og verja vafasama
gerninga.
Höfundur er lagaprófessor.
Um vandaða stjórnarhætti
SIGURÐUR LÍNDAL
Í DAG | Skipun héraðsdómara
Skoðun ráðherra er sú, að
starf pólitísks aðstoðarmanns
dómsmálaráðherra eigi að
vega þyngst við skipun í dóm-
arastarf. Er það til þess fallið
að styrkja sjálfstæði dómstóla
og auka traust almennings á
að dómarar séu óháðir fram-
kvæmdarvaldinu?
Auglýsingasími
– Mest lesið
Jón Kristinn aftur?
Einn af samkvæmisleikjunum sem
farið er í þegar nýr borgarstjóri, eða
ráðherra, tekur við er að finna nýjan
aðstoðarmann. Þegar Dagur B.
Eggertsson varð borgarstjóri lá það
nokkuð ljóst fyrir að Guðmundur
Steingrímsson yrði hans hægri hönd.
Ekki virðist alveg eins ljóst hver
muni fá það hlutverk að
aðstoða Ólaf. Þó hafa
tveir frjálslyndir
reynt að skrifa sig
í hlutverkið frá
því á mánudag.
Annar þeirra er
fyrrverandi þing-
maður Frjáls-
lynda
flokks-
ins, Sigurjón Þórðarson. Hinn er for-
maður ungliðahreyfingar Frjálslynda
flokksins, Viðar Helgi Guðjohnsen.
Báðir hafa lofað Ólaf í hástert að
undan förnu á heimasíðum sínum.
Einn maður gæti þó komið á óvart, en
Jón Kristinn Snæhólm birtist óvænt
meðal borgarfulltrúa í gær. Hann
hefur að minnsta kosti reynslu af því
að vera aðstoðarmaður borgarstjóra,
þótt skiptar meiningar séu um hversu
vel hann stóð sig á þeim tíma.
Kominn með vinnu?
Það kom mörgum í opna skjöldu
í fyrrinótt þegar Björn Ingi Hrafns-
son birti yfirlýsingu þess efnis
að hann væri hættur sem
borgarfulltrúi. Flestir
tóku þó ekki eftir því
fyrr en í gærmorgun,
en fréttir gærdagsins snerust nær
eingöngu um borgarmál, þar á meðal
brotthvarf Björns Inga.
Áður en meirihlutinn féll í október
var um það slúðrað að verið væri að
mynda nýjan meirihluta – án Fram-
sóknarflokks. Sögunum fylgdi að ef
svo færi myndi Björn Ingi hætta í pól-
itík og væri kominn með vinnu hjá vini
sínum Árna Magnússyni hjá Glitni. Eftir
ummæli Guðjóns Ólafs um Björn Inga
og að Árni Magnússon væri einnig
með hnífaförin í bakinu eftir
Björn er hins vegar varla vitað
hvað eigi að halda. Ef Björn fer
eftir allt saman til Glitnis og
Árna er því hægt að túlka það
sem svo að yfirlýsingar Guð-
jóns hafi eitthvað verið
orðum auknar.
svanborg@frettabladid.is
S
kammtímaáhrif af gagnbyltingunni í borgarstjórn
Reykjavíkur eru um margt óljós. Skoðanakönnun Frétta-
blaðsins bendir til þess að nýi meirihlutinn hafi ekki
sopið kálið þó að í ausuna sé komið. Að vísu er það svo,
samkvæmt reynslu, að miklar skyndisveiflur í skoðana-
könnunum segja sjaldnast fyrir um þróun til lengri tíma.
En af þessari könnun má hvað sem öðru líður draga þá ályktun
að nýr meirihluti taki ekki stóra innistæðu með sér. Hann þarf
nánast frá grunni að vinna til traustsins með störfum sínum. Um
árangur hans og örlög verður því ekkert sagt fyrirfram.
Minnihlutaflokkarnir þrír njóta augljóslega verulegrar
samúðar, að minnsta kosti eins og sakir standa. Hindrun þeirra á
lýðræðislegum framgangi borgarstjórnarfundarins í gær verður
á hinn bóginn að skoða sem eins konar smækkunarendingu á
valdaferilinn, svo notað sé hófstillt orðalag.
Aðdragandinn að gagnbyltingunni er nánast sá sami og að
októberbyltingunni á síðasta ári. Í báðum tilvikum bruggar eins
fulltrúa flokkur samstarfsaðilum launráð. Í báðum tilvikum eru
þau skýrð með ótta um að samstarfsaðilarnir hafi það sama í
hyggju og kunni að verða á undan. Í báðum tilvikum hafa þeir sem
hryggbrotnir voru sakað andstæðingana um að stjórnast af valda-
græðgi einni saman. Niðurstaðan er sú að í báðum tilvikum hefur í
raun skort á nægjanlegt traust milli þeirra sem unnu saman.
Októberbyltingin spratt upp af stærri rót sem var REI-málið.
Rótin að gagnbyltingunni liggur sennilega í því að fráfarandi
meirihluti náði ekki á þremur mánuðum að binda samstarfið
formlega saman með málefnaskrá. Fráfarandi forseti borgar-
stjórnar gat því staðhæft að hans málefni hefðu ekki fengið að
njóta sín sem skyldi í samstarfinu. Samstarfsflokkarnir höfðu
engin handföst rök til að andmæla því.
Áhrif gagnbyltingarinnar til lengri tíma eru að sumu leyti skýr-
ari en skammtímaáhrifin. Samfylkingin er nú orðin miðjuflokkur
sem þarf að verja pólitísk landamæri bæði til hægri og vinstri.
Það er vandi hennar í pólitísku samstarfi með sama hætti og að
öllu jöfnu má segja um miðjuflokka.
Þvert á það sem almennt var sagt um októberbyltinguna hafði
hún í þessu ljósi jákvæð áhrif á ríkisstjórnarsamstarfið. Meiri-
hluti Samfylkingar með Vinstri grænu í borgarstjórn auðveldaði
forystunni að verja ríkisstjórnarsamstarfið við Sjálfstæðisflokk-
inn gagnvart vinstri jaðri flokksins. Gagnbyltingin getur þar á
móti gert vinstri jaðar Samfylkingarinnar óstöðugri og samvisku-
veikari þegar fram í sækir með tilliti til stjórnarsamstarfsins.
Við síðustu borgarstjórnarkosningar gerðist það í fyrsta skipti
í sögunni að kjósendur höfðu ekki tvo skýra meirihlutakosti að
velja á milli. Allir möguleikar voru opnir í þeim efnum. Þó að það
sé ekki afsökun fyrir þremur meirihlutamyndunum má ef til vill
að einhverju leyti rekja þær til þessarar stöðu sem aldrei áður
hafði verið uppi.
Margt bendir til að gagnbyltingin muni hafa í för með sér að
minnihlutaflokkarnir þrír gangi til næstu kosninga með fyrirfram
samkomulag af einhverju tagi um meirihlutasamvinnu. Langtíma-
áhrif hennar geta því leitt til þess að sú staða komi upp á ný að
kjósendur í Reykjavík eigi þess kost að kjósa milli tveggja skýrra
kosta um meirihluta. Það yrði alltént lýðræðislegur afturbati.
Pólitísk áhrif gagnbyltingarinnar í Reykjavík:
Ekki er sopið kálið
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR