Fréttablaðið - 01.02.2008, Blaðsíða 22

22 1. febrúar 2008 FÖSTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
UMRÆÐAN
Geðheilbrigði
Misjöfn viðbrögð vekur hversu ánægju-legt og skemmtilegt Spaugstofumönn-
um finnst að Ólafur F. Magnússon hafi átt
við sársaukafull veikindi að stríða og við-
leitni þeirra til að deila gleði sinni með
þjóðinni allri.
Í næsta þætti geta allir hlegið dátt að
baráttu Margrétar Frímannsdóttur við
krabbamein eða skemmt sér með fjöl-
skyldu Davíðs Oddssonar vegna veikinda ástvinar.
En líklega verða þeir þættir aldrei framleiddir því
að sumt gerir maður bara ekki.
Nær öll umræðan um veikindi Ólafs er frekar til
þess fallin að auka fordóma en minnka og því miður
er hlutur Ólafs sjálfs þar ekki undanskilinn. En við
megum ekki tapa því sem þó hefur áunnist í
baráttunni gegn fordómum. Í þeirri baráttu eru
frásagnir þeirra sem eru eða hafa verið veikir
ómetanlegt framlag. Það er hætt við að þessum
hetjum fari fækkandi ef veikindi þeirra verða notuð
sem forskeyti í allri umræðu um líf þeirra
og störf.
En við verðum líka að horfast í augu við
að fordómar eru á ábyrgð okkar allra. Hvers
vegna er hugtakið „geðveikur“ hlaðið svo
neikvæðri merkingu í hugum okkar? Þetta
er bara hugtak samsett úr orðunum „geð“ og
„veikur“. Menn eru geðstirðir og geðgóðir,
hjartveikir og magaveikir án þess að þess að
það kalli á slík viðbrögð í hugum okkar. Það
erum við sem höfum gefið hugtakinu
geðveikur þessa neikvæðu merkingu og það
er okkar að draga úr henni.
Í mínum huga er ekki rangt að álykta að sá sem
tekur hjartalyf sé hjartveikur, sá sem tekur magalyf
sé magaveikur og því hlýtur sá sem tekur geðlyf að
vera geðveikur. Líkt og með aðra sjúkdóma þá getur
mikil þjáning fylgt geðsjúkdómum og sú þjáning
getur dregið fólk til dauða. Þjáningin væru ólíkt
minni og dauðsföllin færri ef okkur tækist að vinna
bug á fordómunum.
Höfundur er fræðslu- og upplýsingafulltrúi
Geðhjálpar.
Hláturinn lengir lífið – eða hvað?
EGGERT S.
SIGURÐSSON
Soeharto fyrrverandi forseti Indónesíu, sem lést sl.
sunnudag, hefur ekki hlotið
verðskuldaðan sess í mannkyns-
sögubókum þrátt fyrir að hann
hafi gegnt mikilvægu hlutverki í
alþjóðastjórnmálum á dögum
kalda stríðsins. Meðal annars var
Soeharto ábyrgur fyrir einum
ógurlegustu fjöldamorðum 20.
aldar – en töluverð tregða er til
þess að rifja upp þá sögu á
Vesturlöndum þar sem Soeharto
var lengi mikilvægur bandamað-
ur engilsaxneskra þjóða í baráttu
þeirra við heimskommúnismann
og keypti m.a. af þeim vopn í
stórum stíl.
Málsatvik voru þau að í
október 1965 tók her Indónesíu
völdin í landinu til að bregðast
við valdaránstilraun hóps
hershöfðingja. Hið raunverulega
áhyggjuefni hershöfðingjanna
var þó vinsældir Kommúnista-
flokks Indónesíu (PKI) meðal
fátækra bænda landsins og
óttuðust þeir að hann yrði
stærsti flokkur landsins í
frjálsum kosningum. Annar
skotspónn hershöfðingjanna var
Soekarno, forseti landsins, en
hann rak sjálfstæða utanríkis-
stefnu og varðist auknum áhrif
hersins. Í kjölfar valdaránstil-
raunarinnar hófust fjöldamorð á
stjórnarandstæðingum. Meðal
þeirra sem frömdu ódæðisverkin
voru stúdentafélög og sérsveitir
múslima sem nutu stuðnings
hersins. Bandaríska leyniþjón-
ustan veitti einnig dygga aðstoð
og afhenti dauðasveitum nöfn
vinstrisinna sem skyldi útrýma.
Alls myrtu vígasveitir á vegum
hersins milli 500 þúsund og tvær
milljónir manns. Fórnarlömbin
voru aðallega vinstrimenn, en
líka fólk af kínverskum ættum
og aðrir minnihlutahópar.
Að fjöldamorðunum loknum
var stjórn hersins trygg í sessi.
Soekarno var ýtt til hliðar og
settur í stofufangelsi, en
Soeharto falið einræðisvald í
mars 1966. Valdarán hersins
vakti heimsathygli og var
fyrirmynd svipaðra aðgerða um
víða veröld, t.d. valdaráns
hersins í Chile 1973. Í kjölfarið
var komið á hinni svokölluðu
„nýrri skipan“ (orde baru).
Kommúnistaflokkurinn og
verkalýðsfélög voru bönnuð og
ritskoðun tekin upp. Mörghund-
ruð þúsund manns voru hneppt í
varðhald án dóms og laga og
haldið þar áratugum saman án
ákæru. Aðrir voru dæmdir að
loknum sýndarréttarhöldum og
sumir líflátnir. Pyntingar voru
daglegt brauð í fangelsum
Indónesíustjórnar, en hinn merki
rithöfundur Pramoedya Ananta
Toer lýsti vistinni þar ágætlega í
endurminningum sínum,
Einræða mállausa mannsins
(Nyanyi sunyi seorang bisu).
Stríð við þjóðernisminnihluta
Soeharto barðist af hörku gegn
sjálfstæðishreyfingum smáþjóða
innan indónesíska ríkjasam-
bandsins. Vegna alþjóðlegs
þrýstings fór fram atkvæða-
greiðsla um stöðu Vestur-Papúa
árið 1969. Í stað þess að standa
við fyrirheit um þjóðaratkvæði
var völdum fulltrúum falið að
kjósa fyrir hönd eyjarskeggja,
með byssukjafta yfir sér. Í
kjölfarið var Vestur-Papúa
innlimað í Indónesíu. Íbúarnir
hafa búið við samfellda skálmöld
og þurft að þola ofríki Indónesíu-
hers. Opinberar tölur hersins
telja að 100.000 manns hafi fallið.
Hinn 6. desember 1975 fékk
Soeharto tigna gesti, Gerald Ford
Bandaríkjaforseta og Henry
Kissinger utanríkisráðherra, í
heimsókn. Daginn eftir, 7.
desember 1975, réðst Indónesíu-
her inn í Austur-Tímor. Frelsis-
hreyfing Austur-Tímors (Fretil-
in) var skilgreind sem
kommúnistahreyfing og barin
niður, en í staðinn komið á
leppstjórn. Um 250.000 manns
létu lífið í styrjöld Indónesíuhers
við sjálfstæðissinna næstu
áratugina, eða um þriðjungur
eyjarskeggja; þar af um 10%
fyrstu þrjá mánuðina. Austur-
Tímor endurheimti ekki sjálf-
stæði sitt fyrr en 2002. En
Indónesía var náinn bandamaður
Bandaríkjanna og stjórnvöld þar
vitorðsmenn að innrásinni: Því
hlutu sjálfstæðiskröfur eyjar-
skeggja lítinn hljómgrunn á
alþjóðavettvangi fyrr en að kalda
stríðinu lauk á 10. áratugnum.
Óuppgerðar sakir
Á dögum Soehartos ríkti efna-
hagslegur uppgangur í Indónesíu
og var iðulega litið framhjá því
hvaða verði hann var keyptur.
Það sem að lokum varð Soeharto
að falli var tvennt; umfangsmikil
spilling sem þreifst í skjóli
ríkisstjórnar hans og aukinn
óróleiki á jaðarsvæðum. Árið
1990 hófst uppreisn í Aceh-
héraði á Súmötru og komst
hrottaskapur hersins í heims-
fréttir. Jukust þá friðsamleg
mótmæli uns Soeharto sagði af
sér árið 1998. Fljótlega hófst
rannsókn á gríðarlegri auðsöfn-
un hans og fjölskyldu hans og
hann var settur í stofufangelsi.
Frá málinu var þó fallið af
heilsufarsástæðum. Sonur hans
Hutomo Mandala Putra (oft
kallaður Tommy Soeharto) var
dæmdur í 15 ára fangelsi fyrir að
fyrirskipa morð á dómara, en var
látinn laus 2006.
Enn alvarlegri eru þó glæpir
Soehartos sem hafa hlotið minni
athygli fjölmiðla. Enn eru að
finnast fjöldagrafir frá árunum
1965-1966 og mannréttindastofn-
un Indónesíu (Komnas HAM) tók
fjöldamorð Soehartos til rann-
sóknar 2003 en hefur allar götur
síðan mætt umtalsverðri
andstöðu. Enginn hefur enn verið
dreginn fyrir rétt eða dæmdur
vegna fjöldamorðanna.
Gleymd saga úr kalda stríðinu
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG | Indónesía
Ágæt spurning
Siv Friðleifsdóttir hefur þungar
áhyggjur af að Íslendingar innbyrði
allt of mikið af transfitusýrum. Eigum
við víst Norðurlandamet í neyslu
transfitusýra og það er ekkert til að
stæra sig af enda sýrurnar stórskað-
legar heilsunni. Það kemur ekki til
af sjálfu sér að Danir neyta nánast
engra transfitusýra heldur helgast
það af lögum sem reisa matvæla-
framleiðendum miklar skorður í
þessum efnum. Siv tók málið
upp á þingi í gær og ætlaði
að grennslast fyrir um
hvort ríkisstjórn Íslands
hefði í hyggju að
fara dönsku leiðina
og nánast banna
transfitusýrur í mat-
vælum.
Rangur ráðherra
Siv beindi spurningu sinni til Þór-
unnar Sveinbjarnardóttur umhverf-
isráðherra og vonaðist líklega eftir
innihaldsríkum svörum. Henni varð
þó ekki að ósk sinni því Þórunn
upplýsti Siv um að allt sem lýtur að
matvælaeftirliti hafi um síð-
ustu áramót færst frá
umhverfisráðuneyti
til sjávarútvegs-
og landbúnað-
arráðuneytis.
Þórunn tók engu
síður undir
með Siv um
mikilvægi
málsins.
Lýsi er hollt
Þótt Siv hafi spurt rangan ráðherra
hafði hún ekki sagt sitt síðasta um
málið. Hún fór aftur í pontu og
ítrekaði að ekki væri gaman að eiga
Norðurlandamet í transfitusýruhlut-
falli og kvað nauðsynlegt að breyta
lögum svo hægt yrði að vernda
fólk. Benti hún á að þangað til
ný lög væru samþykkt gæti fólk
varið sig með lýsi því það veitti
vörn. Og þrátt fyrir að Þórunn
hefði einu sinni tekið til máls og
sagt málið ekki á sinni könnu
fannst henni nauðsynlegt
að tala aftur. Hún þurfti
nefnilega að koma því á
framfæri að fólk þyrfti
að hreyfa sig meira.
bjorn@frettabladid.is
Á
síðastliðnu vori skilaði sérstök Evrópunefnd undir for-
ystu Björns Bjarnasonar dómsmálaráðherra vandaðri
skýrslu um Ísland og Evrópusambandið. Þar komu
meðal annars fram ábendingar um aukið samráð og
meiri tengsl bæði embættismanna og stjórnmálamanna
við Evrópusambandið.
Evrópunefndin lagði einnig til að Alþingi tæki Evrópumál efnin
til umfjöllunar með skipulagðari og markvissari hætti en verið
hefur. Það var þörf ábending í ljósi þess hversu samofin íslensk
löggjöf er Evrópulöggjöfinni á mörgum sviðum.
Í framhaldi af áliti Evrópunefndarinnar gerði Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir utanríkisráðherra Alþingi í gær grein fyrir skýrslu um
innri markað Evrópu. Það er markvert nýmæli í störfum þings-
ins. Umfram allt annað er umræða af þessu tagi þó lýðræðisleg
nauðsyn þegar til þess er horft að snar þáttur í löggjöf landsins á
evrópskar rætur.
Krafa Bjarna Benediktssonar, formanns utanríkisnefndar, um
virkari afskipti Alþingis af stefnumótun í einstökum málum áður
en þeim er endanlega ráðið til lykta á Evrópuvettvangi er tímabær.
Það á einnig við um hugmyndir hans um formleg tengsl þingflokka
á Alþingi við þingflokka á Evrópuþinginu.
Helsti gallinn á skýrslu utanríkisráðherra er sá að í henni er
ekkert vikið að þeim miklu breytingum sem orðið hafa síðan
aðildin að innri markaði Evrópusambandsins var ákveðin. Þetta á
bæði við efnahagslegar og alþjóðapólitískar aðstæður. Þegar horft
er til framtíðar er ekki síður brýnt að meta þessar breytingar en
augljósan og óumdeildan ávinning af samningnum um Evrópska
efnahagssvæðið.
Hér er vert að hafa í huga að pólitískt vægi þeirra alþjóðasam-
taka sem við höfum helst treyst á til að tryggja pólitíska stöðu
okkar innan Evrópu hefur minnkað og áhrif þeirra veikst. Þetta
á bæði við um Norðurlandaráð og Atlantshafsbandalagið. Að því
kemur að við verðum að svara því hvernig við viljum mæta þeim
pólitísku breytingum í þeim tilgangi að staða okkar í alþjóðlegu
samhengi veikist ekki.
Í annan stað eru valdahlutföllin í heiminum að breytast mjög
hratt. Vaxandi áhrif Kína og Indlands eru augljósustu merkin þar
um. Svara þarf þeirri spurningu hvort þær breytingar gefi tilefni
til að styrkja Evróputengslin eða ekki. Í þessu sambandi þarf að
meta hagsmuni Íslands í víðtæku samhengi hvort heldur litið er til
menningar, viðskipta eða pólitískrar stöðu.
Loks má í þriðja lagi nefna nærtækari efnahagslegar breytingar.
Í því efni bendir nú flest til þess að til framtíðar verði ekki unnt að
tryggja fjármálalegan stöðugleika með íslensku krónunni. Utan-
ríkisráðherra vék að vísu lítillega að þessu atriði í ræðu sinni þó að
það sé ekki nefnt í skýrslunni. Í þessu samhengi má einnig nefna
að sjávarútvegsmálin sýnast ekki lengur vera sú sama hindrun
fyrir fullri aðild að Evrópusambandinu og evrópska myntbanda-
laginu og áður var.
Tengsl Íslands og annarra Evrópuþjóða í framtíðinni á ekki ein-
vörðungu að meta í ljósi góðs árangurs af ákvörðunum sem rétti-
lega voru teknar fyrir einum og hálfum áratug. Hitt er mun mikil-
vægara að leggja línur um framtíðarstöðu Íslands í ljósi ríkjandi
aðstæðna og þess sem við blasir um breyttar aðstæður. Æskilegt
hefði verið að ríkisstjórnin kastaði betur ljósi á þá framtíðarhags-
muni sem Ísland stendur andspænis í þessum efnum og í stærra
og víðtækara samhengi en gert var í skýrslunni.
Evrópuumræðan:
Nýjar aðstæður
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
OPIÐ HÚS
HJÁ SVFR
Föstudaginn 1. febrúar
MIKIÐ STUÐ - HÚSIÐ OPNAR KL. 20.00
Dagskrá:
::: Kynning á heimildarmynd um Veiðivötn
- Gunnar Sigurgeirsson
::: Veiðistaðalýsing – Víkurá
::: Kastað með Zpey stönginni – Ásgrímur Ari
::: Guðmundur formaður – Varmá ofl.
::: Myndagetraunin stórskemmtilega
::: Happahylurinn magnaði