Fréttablaðið - 02.02.2008, Blaðsíða 26

26 2. febrúar 2008 LAUGARDAGUR
Það sem
hefur háð
umræð-
unni er
hvernig
forðast hef-
ur verið að
nefna hlut-
ina réttum
nöfnum og
þar erum
við að tala
um fínni
og næstum
óáþreif-
anlega
fordóma.
Tjaldinu
var svipt
þarna frá
í síðustu
viku og
þeir blöstu
við okkur.
Allt sem
heitir „geð“
–eitthvað
er á bann-
lista.
➜ VIÐMÆLENDUR Í HNOTSKURN
B
ók Sigurðar varð mjög
fræg þegar hún kom út og
er nær hvergi fáanleg í
dag. Sigurður sjálfur
lumar á einu snjáðu
eintaki og lánar blaðamanni. Bókin
Truntusól kom út árið 1973, tveimur
árum eftir að hann hafði lagst inn á
geðdeild Borgarspítalans. Frásögn
Sigurðar þótti mjög hreinskilin og
afdráttarlaus og gagnrýnendum í þá
daga fannst Sigurður jafnvel minna á
Þórberg og vakti ritið mikla athygli.
Þegar bókin kom út sló Sigurður þann
varnagla að hún væri skáldsaga. Það
var fyrst fyrir ári síðan sem Sigurður
sagði frá því að sagan væri aðeins
annað og meira en það og segði frá
raunverulegum tíma í lífi sínu. Og
hann viðurkennir að sjálfur þurfi
hann líka að berjast gegn eigin
fordómum fyrir kafla í lífi sínu sem
snerist um það að vera haldinn
geðsjúkdómi – fordómum sem hann
segist vita að margir séu með. Og
umræðan undanfarnar vikur hafi
opnað ofan í þann pytt.
Veiktist fyrst í landsprófinu
Sigurður er glaðlegur maður og það
er næstum erfitt að trúa því að hann
hafi lengi átt við þunglyndi að stríða.
„Jú, ég er mjög léttur, með létt geð og
kunningi minn segir að ég sé með
kátustu mönnum sem hann þekki. En
ég hef líka þunga hlið og er því hvort
tveggja. Og er ofboðslega viðkvæmur
og tek kannski inn á mig hluti sem
aðrir taka ekki inn á sig og þarf að
passa mig á hnjóskum mannlífsins.
En veistu það, að fyrir 34 árum hefði
næstum verið auðveldara fyrir mig
að tala um þessa hluti en það er nú,
tíðarandinn er allt annar í dag.
Víðsýnin var ef til vill meiri hér
þegar ég veiktist, enda töldu ýmsir þá
að það væri þjóðfélagið sem væri
fyrst og fremst sjúkt.“ Og saga
Sigurðar hefst ... „Í Vestmannaeyjum.
Ég ólst þar upp fyrstu fjögur árin og
flutti þá til Reykjavíkur og tel mig
Reykvíking. Ég er mjög náinn
borginni og hef þrammað um öll
hverfi hennar. Hvernig barn var ég?
Já, ég var kannski ekki alveg
venjulegt barn, með þó nokkuð af
kækjum til dæmis, en veikindi mín
dúkkuðu samt ekki upp fyrr en í
landsprófinu, þegar ég var fimmtán
ára gamall. Þá veiktist ég þannig að
ég fékk hreinlega líkamleg einkenni.
Öran hjartslátt og átti erfitt með
öndun. Ég var sendur í rannsókn og í
ljós kom að það sem á mér dundi var
ofsakvíðakast. Þetta hafði sínar
afleiðingar, ég fór til dæmis aldrei í
skóla aftur.“
Ákvað að skrifa
Sigurður jafnaði sig af kvíðakastinu
en öðru hverju næstu árin, eða allt
fram til 1980, varð hann veikur og
lagðist meðal annars inn á geðdeild
Borgarspítalans árið 1970. „Það skipti
talsverðu máli á þessum tíma fyrir
sjúklinga að þetta var partur af
Borgarspítalanum en hét ekki
Kleppur. Ég hefði ekki farið hefði
þetta kallast Kleppur. Ári síðar var ég
staddur heima hjá mér og hugsaði
með mér: Skrifaðu um þetta. Og það
gerði ég. Ég var mikill bókmennta-
áhugamaður og vissi þó nokkuð um
það hvernig ætti að skrifa bækur en
ég var ekki nema 23 ára gamall þegar
ég byrjaði að skrifa. Ég væri ekki
heiðarlegur ef ég segði samt að þetta
hefði verið auðvelt, þetta var
nefnilega mikið átak.“
Í ritdómum um bókina var sér í lagi
tekið til mannlýsinga og minnst á hve
vel sjúklingum væri lýst – það er að
segja sem eðlilegu fólki en ekki kúkú
og gaga. Bókin kom út á afmælisdegi
Sigurðar árið 1973 en næstu árin voru
ekki baráttulaus. „Ég drakk mikið
áfengi á þessum árum og þótt ég hafi
ekki verið í þeirri óreglu sem nú
viðgengst og notaði ekki annað en
áfengi sem betur fer, hafði það sín
áhrif. Ég hætti að drekka árið 1980 og
það er lykilatriði í allri geðheilsu að
koma ekki nálægt vímugjöfum. Þegar
árin fóru að líða fór þetta að hverfa
og það gæti verið aldurstengt. En ég
var líka í tólf ára stífri sálfræðimeð-
ferð eftir að ég hætti að drekka. Sú
meðferð var erfið og krefjandi en
þegar lífsgleðinni er ógnað og maður
nýtur sín ekki vill maður allt til vinna.
Maður naut sín aldrei.“
Fáir sem vissu um innra ástand mitt
Geðsjúkdómar geta verið miserfiðir
og kippt fólki út úr lífinu en það sem
Sigurður kljáðist við var ekki af því
tagi. „Þetta var allt saman innra með
mér en ég lenti aldrei í árekstrum við
ytra umhverfið og þeir voru svo sem
ekki margir sem vissu hvernig mér
leið. Það er sérstaklega þannig með
þunglyndið, maður dregur sig kannski
í hlé en það er engan sem grunar neitt.
Þetta markerar mann helst þannig að
Feluleikurinn meiri í dag
Sigurður Þór Guðjónsson skrifaði bók um eigin dvöl á geðdeild fyrir um 34 árum. Hann segir fordómana jafnvel meiri í dag en
þeir voru þá og ekki síst séu sjúklingarnir sjálfir með fordóma gegn eigin sjúkdómum. Júlía Margrét Alexandersdóttir hitti Sigurð
sem segist seint munu losna undan titlinum Siggi Truntusól.
VIÐKVÆMARI FYRIR UMRÆÐUNNI Í DAG „Ég verð nú bara að segja að mér finnst ég eiginlega
viðkvæmari fyrir þessu núna en ég var fyrir 30 árum. Og ég sjálfur, eins og aðrir, þarf að passa
mig að fara ekki inn í einhverja skel og vera ekki að verja þennan kafla og fela mig,“ segir
Sigurður Þór Guðjónsson um umræðu um eigið þunglyndi. FRÉTTABLAÐIÐ/AUÐUNN
Sigurður hefur lengi fengist við skriftir og skrifar þessa dagana á eina vin-
sælustu bloggsíðu landsins: www.nimbus.blog.is.
Úr bók Sigurðar, Truntusól, útgefin árið 1973:
Nýtt líf
Það var miðvikudagur 21. október 1970. Ég gekk hikandi skrefum með
stóra ferðatösku í hendi inn um aðalinngang Miklaspítalans í Reykjavík. Ég
skimaði í allr áttir. Á spjaldi á einum veggnum stóð skrifað stórum stöfum
sem mér fannst æpa framan í mig: Geðdeild A-2. Þangað var ferð minni
heitið. Ég vildi þó vera viss í minni sök og ávarpa mannsmynd nokkurra
sem sat þarna í anddyrinu: Er þetta ekki geðdeildin? Jú, anzar maðurinn
og bandar hendinni að stórri glerhurð þar sem spjaldið stendur. Ég opna
hurðina varlega og gægist inn. Síðan hleypi ég í mig kjarki og smokraði
mér inn fyrir. Ég var kominn í langan gang og hafði eitthvert hugboð um að
í þeim gangi væru margar dyr. Þarna stóð ég eins og steintröll með þessa
æglegu tösku í höndunum og góndi í allar áttir. Ég vissi ekkert hvað ég átti
af mér að gera. En þá birtist ung stúlka í hvítum slopp. Hún sagði: Get ég
eitthvað hjálpað þér? Ja, ég á að leggjast hér inn, stama ég vandræðalega.
Þá bendir hún mér á stóran glerkassa fyrir miðjum ganginum og segir að
þar sé hjúkrunarkvennavaktin. Þessi fyrsta manneskja sem ég hitti í þessu
húsi var handavinnukennari stofnunarinnar. Hún hét Lilja. Á vaktinni tók á
móti mér ung hjúkrunarkona, holdug og broshýr á svipinn. Hún segir mér
að koma með sér inn í litla kompu við vaktstofuna sem merkt var deildar-
hjúkrunarkona. Ég hlammaði mér á stól sem þar var og beið þess er verða
vildi með titringi og hjartslætti.
Fullt nafn? Spurði hjúkrunarkonan.
Sigurður Guðjónsson.
manni getur þótt of mikil mannblendni
óþægileg.“ Enda hefur Sigurðar
aðallega fengist við skriftir af ýmsu
tagi. Þótt ekki hafi fleiri bækur litið
dagsins ljós hefur hann skrifað mikið
fyrir blöðin og lengst af skrifaði hann
fyrir Þjóðviljann og var tónlistargagn-
rýnandi, eingöngu í klassískri tónlist.
Og skrifin eru líka þó nokkur á
blogginu en hann er einn vinsælasti
bloggari landsins. Þar skrifar hann
mikið um veður og mál málanna
hverju sinni. Síðustu vikur segist hann
hafa fundið það á þjóðfélagsumræð-
unni – nokkuð sem hann hafði lengi
grunað – að fordómar gegn geðsjúk-
dómum séu ekki litlir í dag.
Allt tal um „geð“ er bannað
„Ég verð nú bara að segja að mér
finnst ég eiginlega viðkvæmari fyrir
þessu núna en ég var fyrir 30 árum.
Og ég sjálfur, eins og aðrir, þarf að
passa mig að fara ekki inn í einhverja
skel og vera ekki að verja þennan
kafla og fela mig. Umræðan undanfar-
ið hefur mér hins vegar þótt hreint
súrrealísk þegar borgarstjórinn okkar
er gerður að einhverri hetju fyrir það
að fara undan í flæmingi með sjúkdóm
sinn. Ýmsir menn og konur hafa
hingað til komið fram og rætt um
geðsjúkdóma sína á hugrakkan hátt,
svo sem Árni Tryggvason, Þórunn
Stefánsdóttir sem gaf út bókina Konan
í köflótta stólnum og fleiri. Auðvitað
þurfa menn að vera með sterk bein til
að koma fram og ræða svona mál og
Ólafur borgarstjóri kallaði sín veikindi
andlegt mótlæti. Það er hins vegar
ekki réttnefni því enginn læknir
skrifar upp á vottorð fyrir andlegu
mótlæti. Það sem hefur háð umræð-
unni er hvernig forðast hefur verið að
nefna hlutina réttum nöfnum og þar
erum við að tala um fínni og næstum
óáþreifanlega fordóma. Tjaldinu var
svipt þarna frá í síðustu viku og þeir
blöstu við okkur. Allt sem heitir „geð“-
eitthvað er á bannlista. Sem gerir
umræðunni sannarlega ekki gott. Ég
get alveg tekið undir það að Spaugstof-
an hafi verið á mörkunum og sumir
hafi nýtt sér veikindi Ólafs á móti
honum, en hann bauð einfaldlega upp
á það sjálfur með því að koma ekki
heiðarlega fram. Viðbrögðin voru
kannski svona vegna þess og hefðu
aldrei farið út á þessar brautir ef hann
hefði einfaldlega sagt hvað amaði að
honum. Veikindi borgarstjóra eru ekki
hans einkamál ef sú staða getur komið
upp að hann veikist og hann hafi ekki
varamann til að fylla í skarðið. Af
þessum ástæðum varð umræðan um
veikindin til.“
Sigurður segir að halarófan hafi svo
elt í þessum undarlega feluleik.
„Meira að segja Morgunblaðið
gleymdi sér og fór út í leikinn og
horfði framhjá þætti borgarstjórans í
þessu öllu. Það sem er viðsjárverðara
og erfiðara að eiga við eru þessir
fínlegu fordómar heldur en þeir sem
eru stórkarlalegir. Svo fínir og flottir
að fólk á erfitt með að henda reiður á
þeim.“ Sér Sigurður að lokum hvernig
megi minnka fordóma? „Ég er nú ekki
sá fyrsti til að vera spurður að því. Það
er ekki hægt að vera viskubrunnur
þegar kemur að þessari spurningu.
Aðalatriðið er samt sem áður að vera
meðvitaður um fordómana. Ég þarf að
passa mig og allir aðrir. Og að fara
ekki í feluleikinn.“