Fréttablaðið - 10.02.2008, Blaðsíða 10

10 10. febrúar 2008 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Þarf að endurreisa
virðingu stjórnmálanna?
ILLUGI
GUNNARSSON
SVANDÍS
SVAVARSDÓTTIR
BITBEIN Svandís Svavarsdóttir spyr:
Merki um
öruggari bílakaup
Bíll sem ber merki um Bílaábyrgð Varðar er
betri bíll vegna þess að hann er tryggður fyrir
óvæntum bilunum og göllum þó hann sé ekki
lengur í verksmiðjuábyrgð.
Kynntu þér kosti Bílaábyrgðar
í síma 514 1000 eða á vordur.is
Þ
orgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra
lýsti því yfir á Alþingi á dögunum að hækka þyrfti
laun kennara. Það var stór yfirlýsing frá mennta-
málaráðherra og gaf fyrirheit um ný viðhorf til
launamála kennara.
Nú hefur Árni Mathiesen fjármálaráðherra í svari við
fyrirspurn Steingríms J. Sigfússonar, formanns Vinstrihreyf-
ingarinnar – græns framboðs, ómerkt yfirlýsingu menntamála-
ráðherra og sagt að hún sé ekki sjónarmið ríkisstjórnarinnar.
Hver er þá stefna ríkisstjórnarinnar í launamálum kennara?
Ríkið er viðsemjandi framhaldsskólakennara þannig að yfir-
lýsing fjármálaráðherra lofar ekki góðu fyrir komandi kjara-
samninga þeirra. Viðsemjendur grunn- og leikskólakennara
eru sveitarfélögin. Stefna ríkisstjórnarinnar skiptir þó miklu
máli, einnig í kjaramálum leik- og grunnskólakennara.
Það skiptir sköpum fyrir skólakerfið að sátt náist um launa-
mál kennara. Undanfarin ár og áratugi hefur búið um sig
spenna meðal kennara vegna óánægju þeirra með laun sín.
Afar brýnt er að á þessari spennu slakni svo friður geti ríkt
um góðan skóla á Íslandi.
Meðalaldur kennara er hár. Ljóst er að mjög hátt hlutfall
kennara, bæði í grunn- og framhaldsskólum, fer á eftirlaun
á allra næstu árum. Liðlega 45% framhaldsskólakennara eru
meira en fimmtíu ára og margir þeirra eiga rétt á að hætta
störfum fyrir 67 ára aldur vegna hinnar svokölluðu 95 ára
reglu. Staðan í grunnskólunum er svipuð. Því er ekki aðeins
mikilvægt að halda í starfandi kennara í skólum landsins
heldur einnig að laða hæft ungt fólk til starfa nú þegar svo
margar kennarastöður munu losna á næstu tíu til fimmtán
árum.
Þó að sýnt hafi verið fram á að laun leiki ekki lykilhlutverk í
starfsvali þorra fólks er ljóst að ef laun eru mjög lág hafa þau
fælandi áhrif. Það gildir ekki síst þegar starfsmenn hafa efnt
til mikils kostnaðar við að mennta sig til starfans. Það er ekki
ódýrt að mennta sig til kennara, sem nú er þriggja til fjög-
urra ára háskólanám. Það verður svo sannarlega ekki ódýrara
þegar frumvarp menntamálaráðherra um menntun kennara
verður að lögum og krafist verður meistaraprófs af kennur-
um, en það er fullt fimm ára nám.
Fagurgali ráðamanna um metnað til að reka hér helst besta
menntakerfi í heimi er alþekktur. Þessum metnaði verður að
fylgja fjármagn til að greiða laun kennara. Góður kennara-
hópur er sá þáttur sem vegur allra þyngst þegar skapa á góðan
skóla. Því verður kennarastarfið, á öllum skólastigum, að vera
eftirsóknarvert.
Nú þegar samningar eru lausir ríður á að ráðherrar ríkis-
stjórnarinnar tali einum rómi um kjaramál kennara. Góður
hugur menntamálaráðherra dugir ekki einn og sér. Hér verða
verkin að tala.
Ráðherrar í ríkisstjórn tala tveimur tungum
um kjaramál kennara.
Er vilji til að bæta
kjör kennara?
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR
Verkefni stjórnmála-
manna
Sjálfstæðismenn hafa lengi búið við þá gagnrýni andstæðinga sinna að flokkur þeirra sé annar en
áður var, hann hafi verið betri undir forystu þeirra
sem á undan gengu. Hið merkilega er að allir
forystumenn Sjálfstæðisflokksins hafa búið við
slíkan samanburð, allt frá því að Jónas frá Hriflu
gagnrýndi hinn nýstofnaða Sjálfstæðisflokk fyrir að
leiða auðhyggjuna til hásætis og bar hann saman við
hið mannbætandi íhald sem á undan hafði verið. Ég
er þeirrar skoðunar að stjórnmálamenn sem nú eru
uppi séu hvorki betri né verri en þeir sem á undan
hafa farið. Mörgum er tíðrætt um þau mistök sem
orðið hafa í hinu svokallaða REI-máli og vilja m.a.
rekja þangað dvínandi traust á stjórnmálamönnum
og einnig eru hræringar í borgarstjórn Reykjavíkur
nefndar til sögunnar.
Mistök fyrr og síðar
Ég held að þetta sé ekki svona einfalt. Ekki þarf til
dæmis nema yfirborðsþekkingu á sögu hagstjórnar
á Íslandi á síðustu öld til að geta nefnt dæmi um
hroðaleg mistök, rugl og vitleysu sem vöktu
alþjóðaathygli. Ekki efast ég um að þeir sem þar um
véluðu vildu landinu sínu allt hið besta og lögðu sig
fram um að gera vel. Margt var reyndar vel gert en
mistök voru svo sannarlega gerð og þar eiga allir
flokkar sína ábyrgð. Eins er með stjórnmálamenn nú
á dögum. Margt er mjög vel gert, vandað og
skynsamlegt, en ýmislegt fer úrskeiðis. Ég held því
að leita verði orsaka vantrausts almennings á
stjórnmálamönnum annars staðar en í því að
stjórnmálamönnum séu mislagðar hendur.
Vandinn
Vissulega er það svo að stjórnmálamenn geta haft
mjög bætandi áhrif á samfélagið og ég hefði ekki
valið mér þennan starfsvettvang ef ég tryði því
ekki. En það eru takmörk fyrir því hvað hægt er að
áorka með beitingu opinbers valds. Stjórnmálamenn
hafa þá tilhneigingu að lofa að leysa allan vanda með
opinberum aðgerðum og það má t.d. merkja á því að
nú eru opinber útgjöld nærri helmingur landsfram-
leiðslunnar. Og hér liggur hundurinn grafinn. Stjórn-
málamenn eru í auknum mæli að lofast til að leysa
verkefni sem hvert og eitt okkar erum ein fær um
að leysa og um leið hafa þeir ekki skilgreint
nægjanlega hvert hlutverk hins opinbera á að vera.
Og þegar illa gengur, þegar börnin læra ekki
mannasiði í skólanum, þegar nýskipuð nefnd um
fátækt eyðir ekki fátækt eða stjórnmálamenn vilja
allt í einu verða einhvers konar útrásarfurstar, þá
missa stjórnmálamennirnir smám saman tiltrú. Í
þessu er stór hluti vandans fólginn og bættir
verkferlar eða faglegir samráðshópar sérfræðinga
leysa ekki málið. Ef við stjórnmálamenn getum ekki
skilgreint hver verkefni hins opinbera eiga að vera,
þá getum við vart ætlast til þess að almenningur
treysti okkur. Og ef við þykjumst geta leyst allan
vanda og haft vit fyrir öllu fólki þá mun traustið
einnig láta á sér standa. Í þessu er vandinn fólginn
að mínu mati og lausn hans þarf að taka tillit til
þess.
Ávísun á betri tíð –
kannski
Grundvallaratriði REI-málsins eru nú skýr, stýrihópur borgarstjórnar hefur lokið störfum.
Borgarstjórn á næsta leik eins og Morgunblaðið
benti á í forystugrein á fimmtudaginn og svo
flokkarnir sem eiga fulltrúa í borgarstjórn – hver
fyrir sig. Það er algengt í umræðunni um álit
stýrihópsins að fólk hefði viljað sjá niðurstöðurnar
skýrari. Það er eðlileg ósk, en það var mikilvægt af
minni hálfu að samstaða næðist um niðurstöðuna.
Hversu algengt er það ekki að meirihluti hafi sagt
eitt og minnihluti annað og að ekkert hafi komið út
úr þannig málsmeðferð? Það tekur á að ná sameig-
inlegri niðurstöðu þar sem fólk kemur ekki aðeins
að málinu eftir mismunandi pólitískum leiðum,
heldur eiga aðilar málsins mismunandi persónu-
lega sögu í þessu máli. Það hefði verið venjulegra
og fljótlegra að rusla málinu út úr stýrihópnum
með venjulegum meirihluta og minnihluta. Það var
ekki gert og það eru pólitísk tíðindi.
Ekki dómstóll
Það er athyglisvert að margir hefðu viljað sjá
nefnd nöfn þeirra sem bera ábyrgð. Það er líka
eðlilegt en þá verður að benda á að stýrihópurinn
var ekki dómstóll – sem betur fer. Svona starfshóp-
ar hafa ekkert annað umboð en pólitískt, það er
ekki þeirra hlutverk að benda á hinn seka ef hann
er til. Það er verkefni dómstóla og til þess er
réttarkerfið. Hins vegar geta stjórnmálamenn litið
í eigin barm og það hefur oft leitt til þess að þeir
hafa ákveðið að axla sín skinn. Ef þeir ekki gera
það sjálfir geta flokkarnir gert það fyrir þá,
flokkarnir sem þeir eru í. Það getur enn gerst. Hins
vegar bera embættismenn líka ábyrgð í þessu máli
en þeir hafa starfað á ábyrgð stjórnmálamanna þó
þeir hafi stundum hagað sér sjálfir eins og pólitík-
usar.
Alvarlegt verkefni
Það þarf að taka það verkefni alvarlega að endur-
vekja eða vekja traust á stjórnmálunum og
stjórnmálamönnum. Það er vandasamt en mikil-
vægt að hefja verkið. Stjórnmálin eru undirstaða
lýðræðisins.
Í samstöðu stýrihópsins felst ávísun á betri tíma,
heiðarlegri vinnubrögð. En þar getur líka verið
hætta á hrossakaupum með pólitísk viðhorf. Það
má ekki verða og það meðalhóf er vandaratað þar
sem annars vegar er heiðarleg málamiðlun og hins
vegar heiðarlegur ágreiningur.
Samstaða er í sjálfu sér eftirsóknarverð í
stjórnmálum því hún er heildinni í hag. Heiðarleg-
ur, skýr og afdráttarlaus ágreiningur er það
sömuleiðis. Það er skylda okkar stjórnmálamanna
að endurskoða vinnubrögð og hefðir í ljósi þessarar
skýrslu og endurmeta hefðbundna og vélræna sýn
á það hvernig rétt sé að leiða mál til lykta. Þannig
breytum við.
Umboðsleysi Vilhjálms
Um fátt hefur verið meira rætt en
„meint“ umboðsleysi Vilhjálms Þ.
Vilhjálmssonar, þáverandi borgarstjóra
Reykjavíkur, við ákvarðanatöku í
REI-málinu svokallaða og nýútkomna
skýrslu um málið. Hefur mikið verið
rætt um hvort og þá við hvern Vil-
hjálmur hafi ráðfært sig en Vilhjálmur
heldur því sjálfur fram
að hann hafi haft
fullt umboð.
Kattarþvottur
Stjórnmálamenn-
irnir gerðu sjálfir í
stýrihópi skýrslu um
eigin verk sem hnoðuð
var eftir þar til gerðum
pólitískum uppskrift-
um. Lítið krydd var í útkomunni en
þeim mun meira vatn til pólitískra
þvotta. Komst hópurinn þó ekki
hjá því að vera í nokkru ósammála
Vilhjálmi og segja í skýrslu sinni að
„það þurfi að skerpa á þeim skilningi
að borgarstjóri þurfi framvegis skýrt
umboð meirihluta borgarstjórnar við
meiriháttar ákvarðanir“.
Tvær álitsgerðir
Að auki eru tvær álitsgerðir ósammála
Vilhjálmi um „meint“
umboðsleysið. Í álitsgerð
Láru V. Júlíusdóttur segir:
„Sú háttsemi borgarstjóra
að kynna málið ekki
í sínum borgar-
stjórnarflokki kostaði
trúnaðarbrest. Það
að fjalla um mál og leita eftir sjónar-
miðum samstarfsaðila er hluti af
grundvallarhugmyndum um lýðræði.“
Þá segir Andri Árnason í álits-
gerð sinni: „Það er því álit mitt að
þáverandi borgarstjóri (Vilhjálmur)
hafi ekki haft umboð á fundi eigenda
OR (Orkuveitu Reykjavíkur) hinn
3. október síðastliðinn eins og
hér stóð á, til að samþykkja fyrir
hönd OR samning um breytingar á
eignarhaldi REI og samruna við GGE
(Geysir Green Energy) þar sem REI er
yfirtökufélag.“ Getur því
verið að Vilhjálmur hafi
ekki lesið skýrsluna og
álitsgerðirnar eða man
hann kannski ekki eftir
henni?
olav@frettabladid.is