Fréttablaðið - 13.02.2008, Blaðsíða 14

14 13. febrúar 2008 MIÐVIKUDAGUR
Svona erum við
fréttir og fróðleikur
FRÉTTAVIÐTAL
BERGSTEINN SIGURÐSSON
bergsteinn@frettabladid.is
José Manuel Ramos-Horta,
forseti Austur-Tímor, særðist
lífshættulega er uppreisnarmenn
reyndu að ráða hann af dögum
í vikunni. Hann liggur nú þungt
haldinn á sjúkrahúsi í Darwin
í Ástralíu. Ramos-Horta fékk
ásamt samherja sínum, Carlos
Felipe Ximenes Belo biskupi,
friðarverðlaun Nóbels árið
1996 fyrir baráttu sína fyrir friði
og sjálfstæði Austur-Tímor, sem var undir
herstjórn Indónesa í 24 ár. Íslenskar kvenna-
listakonur voru meðal þeirra sem lögðu til
að hann og Bela fengju verðlaunin.
Uppruni og ferill?
Ramos-Horta er fæddur 26. desember
1949 í Dili, höfuðborg Austur-Tímor sem
þá var portúgölsk nýlenda. Faðir hans var
pólitískur útlagi frá Portúgal en
móðirin innfæddur Tímori. Hann var
í upphafi áttunda áratugarins meðal
stofnenda FRETILIN-hreyfingarinnar,
sem barðist fyrir sjálfstæði Austur-
Tímor. Eftir að einræðisstjórn Salaz-
ars og eftirmanna hans í Portúgal
lauk árið 1974 liðaðist portúgalska
nýlenduveldið fljótlega í sundur. Á
Austur-Tímor var FRETILIN-hreyfing-
in atkvæðamest sjálfstæðishreyf-
inga eyjarskeggja. Hún stofnaði bráðabirgða-
ríkisstjórn haustið 1975. Í þeirri stjórn fór
Ramos-Horta með utanríkismál. Indónesíu-
her gerði innrás í landið í desember 1975. Þá
var Ramos-Horta staddur erlendis og var eftir
það í 24 ár í útlegð frá heimalandinu. Hann
helgaði krafta sína baráttunni fyrir frelsi og
sjálfstæði heimalandsins allan útlegðartím-
ann og var meðal annars lengi talsmaður
landsins gagnvart Sameinuðu þjóðunum.
Ferill eftir sjálfstæði?
Eftir að Suharto, sem fór fyrir herstjórninni
í Indónesíu í 32 ár, fór frá völdum árið 1998
óx FRETILIN og öðrum hreyfingum sjálfstæð-
issinna á Austur-Tímor aftur ásmegin, og
með stuðningi alþjóðasamfélagsins bundu
Indónesar enda á hernám Austur-Tímor árið
1999. Gæslulið á vegum SÞ gætti öryggis í
landinu eftir brottför hernámsliðsins og árið
2002 var sjálfstætt lýðveldi Austur-Tímora
stofnað formlega og varð 191. aðildarríki SÞ.
Ramos-Horta var kjörinn á þing fyrir FRETIL-
IN, sem nú er orðin að Sósíaldemókrataflokki
Austur-Tímor, varð utanríkisráðherra og frá
júlí 2006 til maí 2007 var hann þar að auki
forsætisráðherra. Hann sór embættiseið 20.
maí 2007 sem annar forseti lýðveldisins.
FBL-GREINING: JOSE MANUEL RAMOS-HORTA
Sjálfstæðishetja Austur-Tímorbúa> Heildarvelta í milljónum króna Landbúnaður og dýraveiðar 2001-2007

HEIMILD: HAGSTOFA ÍSLANDS
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
13.917
13.208
15.658 15.871
14.721
18.113
8.468
Kraftmiklar ryksugur
fyrir öll heimili
Verð frá kr.:
16.900
Miele
ryksugur
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
Það sætti mikilli gagnrýni
fyrir þremur árum þegar ís-
lensk stjórnvöld tóku Mann-
réttindaskrifstofu Íslands
út af fjárlögum. Nú er hún
hins vegar komin á þau á ný.
Guðrún Dögg Guðmunds-
dóttir, framkvæmdastjóri
Mannréttindaskrifstofunn-
ar, segir það til marks um að
stjórnvöld telji skrifstofuna
nauðsynlega og meti starf
hennar að verðleikum. Það
hamli hins vegar starfsem-
inni að grundvöllur skrif-
stofunnar sé ekki tryggður
til frambúðar
Mannréttindaskrifstofa Íslands var
stofnuð árið 1994 en mörg félaga-
samtök og stofnanir eiga aðild að
henni. Hlutverk Mannréttindaskrif-
stofu er að styrkja mannréttindi í
landinu, til dæmis með ráðstefnu-
og fyrirlestrahaldi, umsögnum
um lagafrumvörp, auk þess sem
skrifstofan gefur Sameinuðu þjóð-
unum árlega skýrslu um ástand
mannréttindamála hérlendis.
Átti erfitt uppdráttar
Stofnunin fékk frá upphafi opinbera
styrki en var tekin af fjárlögum árið
2005. Guðrún Dögg var þá nýtekin
við sem framkvæmdastjóri. „Við
misstum fyrirvaralaust allt fast
rekstarfé en til þess tíma hafði
Mannréttindaskrifstofan í raun
gegnt hlutverki svokallaðrar þjóð-
bundinnar mannréttindastofnunar.
Eftir að við misstum fasta styrkinn
áttum við afar erfitt uppdráttar um
tíma. En nú erum við komin aftur á
fjárlög og eigum mjög góð sam-
skipti við stjórnvöld á nýjan leik.“
Þau sjónarmið voru uppi á sínum
tíma að það væri betra fyrir stofn-
anir á borð við MRSÍ að vera utan
vébanda ríkisins. „Það er því miður
staðreynd að svona samtök eru ekki
rekin í litlum löndum, og jafnvel
stórum, nema með aðkomu ríkis-
ins,“ segir Guðrún. „Í nágrannalönd-
um okkar má finna það sem kallað
eru þjóðbundnar stofnanir. Hlut-
verk þeirra er að vekja athygli á
samningum, fræða fólk um réttindi
sín og fylgjast með því að hið opin-
bera standi við alþjóðlegar skuld-
bindingar. Sjálfstæði þessara stofn-
ana er tryggt með lagaramma. Vilji
ríki stuðla að mannréttindavernd
hví ætti það þá ekki að styrkja svona
starfsemi? “
Guðrún segir að þótt aðstæður á
Íslandi séu afar góðar miðað við
víða annars staðar þýði það ekki að
hér sé allt eins og á best verði kosið.
„Hornsteinn mannréttindaverndar
er jafnrétti, jafnrétti allra. Ef við
lítum á kynjajafnrétti – launamis-
mun, ofbeldi og fleira – þá er ljóst að
hér eru framin mannréttindabrot.
Fólk sem verður fyrir kynþáttamis-
rétti á Íslandi á einnig erfitt með að
sækja rétt sinn. Undirboð á vinnu-
markaði eru mikið í umræðunni án
þess að fjallað sé um það hvernig
Íslendingar brjóta á rétti útlendinga
sem koma hingað til að vinna.
Útlendingahræðsla verða sífellt
meira áberandi í opinberri umræðu.
Þetta er hættuleg þróun sem við
verðum að sporna við. Þá má ekki
gleyma við hvaða aðstæður aldraðir
og öryrkjar búa. Almennt virðist
það vera tilhneiging á Íslandi að
hugsa sem svo að mannréttindabrot
eigi sér aðeins stað í fjarlægum
löndum og mannréttindi séu því
ekki eitthvað sem þurfi að fram-
fylgja og vinna að í túnfætinum.“
Aðkallandi málaflokkar
Guðrún Dögg segir að brýnustu
mannréttindamálin sem þurfi að
taka á á Íslandi séu jafnréttismál
almennt og málefni innflytjenda.
„Grimmasta birtingarmynd ólíkrar
stöðu kynjanna er kynbundið ofbeldi
en erfitt virðist að uppræta heimil-
isofbeldi og kynferðisbrot. Dómar
eru enn of vægir og aðeins brot
ofbeldismála eru kærð og enda með
sakfellingu. Hér er pottur brotinn.
Ríkið á að tryggja mannhelgi og
mannfrelsi kvenna – og auðvitað
karla líka. Verði fólk fyrir ofbeldi á
það að alltaf að geta leitað réttar
síns. Sú er því miður ekki raunin í
dag.
Í málefnum innflytjenda höfum
við hingað til gert þau mistök að líta
um of til nágrannalandanna þar sem
aðstæður eru aðrar og umræða um
fjölmenningarsamfélagið er á afar
neikvæðum nótum, eins og til dæmis
í Danmörku. Við getum gert miklu
betur með því að bregðast strax við
á uppbyggilegan hátt og tryggja
gagnkvæma aðlögun í stað þess að
reyna að herða reglur um hvernig
fólk kemur inn í landið og hvernig
það fer. Fjölmenningarsamfélagið
komið til að vera og því fær ekkert
breytt. Ég er þess fullviss að við
getum komið í veg fyrir vandamál
sem komið hafa upp í víða annars
staðar.“
Guðrún segir að sér þyki skamm-
arlegt hvernig alið var á útlendinga-
andúð fyrir síðustu alþingiskosning-
ar. „Það var mjög miður hvernig sú
umræða fór. Þetta var fyrsta
almenna umræðan um innflytjenda-
mál á Íslandi og það að hún byrjaði á
svona ómálefnalegum nótum var
mjög slæmt. En úrslit kosninganna
sýndu að þessi viðhorf hlutu lítinn
hljómgrunn.“
Áþreifanlegur árangur
Um áþreifanlegan árangur af starfi
Mannréttindaskrifstofunnar segir
Guðrún Dögg að meðal annars rati
athugasemdir stofnunarinnar inn í
tilmæli alþjóðlegra eftirlitsnefnda.
„Árið 2005 funduðum við til dæmis
með eftirlitsnefndinni sem fylgist
með framfylgd samnings Samein-
uðu þjóðanna gegn kynþáttamisrétti
en meginþorri athugasemda okkar
rataði inn í tilmæli nefndarinnar til
stjórnvalda. Almennt taka stjórn-
völd í lýðræðisríkjum tilmæli af
þessum toga til alvarlegrar athug-
unar. Þá höfðum við frumkvæði að
því að semja aðgerðaáætlun gegn
ofbeldi á konum, sem kynnt var
stjórnvöldum í tengslum við átak
gegn kynbundu ofbeldi og tekin
voru upp nærri því í heilu lagi. Þetta
er beinn árangur af starfi skrifstof-
unnar.“
Á Mannréttindaskrifstofu er um
þessar mundir unnið að fjölda ólíkra
verkefna, til dæmis verið að taka
saman hvernig íslensk stjórnvöld
hafa farið að tilmælum alþjóðlegra
eftirlitsstofnana. Guðrún segir það
hins vegar erfitt að skipuleggja
starf stofnunarinnar langt fram í
tímann því rekstrargrundvöllurinn
sé aðeins tryggður frá ári til árs.
„Við viljum auðvitað að hann verði
tryggður til frambúðar, t.d. með því
að skrifstofan fái stöðu þjóðbund-
innar mannréttindastofnunar. Starf-
ið yrði enn markvissara og við
gætum líka tekið virkari þátt í nor-
rænu samstarfi og beitt okkur á
alþjóðavettavangi þar sem Ísland
hefur margt fram að færa. Það er
því brýnt að framtíð og sjálfstæði
Mannréttindaskrifstofunnar sé
tryggð til frambúðar.
Má ekki sofna á verðinum
GUÐRÚN D. GUÐMUNDSDÓTTIR „Í málefnum innflytjenda gerum við þau mistök að
miða okkur við önnur Norðurlönd, þar sem aðstæður eru allt aðrar.“ FRÉTTABLAÐIÐ/AUÐUNN