Fréttablaðið - 14.02.2008, Blaðsíða 20

20 14. febrúar 2008 FIMMTUDAGUR
fjölskyldu og standa mig í lífinu.
Það er mjög gott að geta stefnt á
það,“ segir hann. Ljósmyndari
kemur þá inn og spyr hvort hann
geti fengið að smella af mynd. Jón
segir það vera í lagi en styður hönd
við kinn til að andlitið sjáist ekki.
„Ég hef verið að reyna að vera
edrú í bráðum fimm ár og verið
inn og út af meðferðarstofnunum.
Ég hef samt aldrei náð meira en
einum mánuði fyrr en núna. Nú
hef ég verið edrú í hálft ár,“ segir
Jón. Hann útskýrir að honum hafi
tekist að verða edrú á ganginum
sem hann hafi verið á áður en vilj-
að komast á meðferðarganginn til
að geta haldið sér þannig.
„Strákar sem hafa verið í dópi
frá því þeir voru tólf eða fjórtán
ára eiga mikið erfiðara en aðrir.
Ég er rosalega lélegur í mannleg-
um samskiptum og öllu svona. Það
er mikill ótti í mér við að tala við
fólk og óöryggi sem maður er
búinn að byggja upp í kringum
neysluna,“ segir Jón hreinskilnis-
lega. Hann er einlægur og hefur
sett sér skýr markmið.
Jón segir lífið í fangelsinu oft
ólíklegt til betrunar enda endur-
komur vegna ítrekaðra brota
algengar. „Ég bara vona að það
komi fleiri svona gangar. Þú veist,
þannig að menn geti byggt þetta
meira og meira upp hjá Fangelsis-
málastofnun og reynt verði að
grípa fíklana strax þegar þeir
koma inn niðurbrotnir.“
„Hey, þetta var bara harmleikur
alkóhólistans“
Þegar við áttum okkur á því að við
höfum líklega dvalið mun lengur á
ganginum en yfirvöld ætluðust til
ákveðum við að drífa okkur út. Við
veifum til fanganna, þökkum fyrir
skemmtilegt spjall og göngum að
næstu útgönguleið eins og við erum
vön. Hurðin opnast ekki þegar á
hana er ýtt og fangarnir flissa
góðlátlega að einfeldninni og
þekkingarleysi á læstum hurð-
um. Spjallið heldur því áfram
um stund. Við endurtökum
spurningarnar um hvort ekki séu
allir sáttir og förum yfir það hvaða
nöfn megi nefna. „Mér er alveg
sama hvað þið gerið,“ segir Hans
Alfreð Kristjánsson, maður um
fimmtugt. Hann er elstur fanganna,
hefur notað eiturlyf í tugi ára og
hefur töluverða reynslu af að um
hann sé skrifað í fjölmiðlum. Hans
er þó einn þeirra fáu sem hefur tek-
ist að vera á meðferðarganginum
frá því hann var opnaður í nóvem-
ber og virðist því standa sig vel.
Sá nafntogaðasti fanganna segir
þó að líklega sé búið að fjalla nóg um
hann að undanförnu í blöðum og
ljósvakamiðlum. „Hey! þetta var
bara harmleikur alkóhólistans,“
segir hann einlægur um brotið og
skiljanlega sjá allir ástæðu til að
hlæja af þeim ummælum. „Harm-
leikur alkóhólistans! Þetta verður
pottþétt fyrirsögnin hjá þeim,“ heyr-
ist sagt þegar okkur er loks hleypt út
um dyrnar.
„Einmitt hér á Litla-Hrauni“
„Í raun er þetta hrein viðbót við
þau störf sem við vinnum hér
fyrir,“ segir Einar Loftur Högna-
son við borð þar sem fagfólk,
starfsfólk og stjórnendur, hefur
komið saman til að ræða við
blaðamenn um starf meðferð-
ardeildarinnar og þá framtíð-
arsýn sem það vonast eftir á
Litla-Hrauni. „En afskaplega
gefandi og skemmtileg við-
bót,“ segir Svala Þrastardóttir
fangavörður um hæl og undir það
tekur Einar heilshugar. „Það væri
bara eðlilegt að það væri gert ráð
fyrir þörfinni fyrir alvöru með-
ferðardeild hérna,“ bætir hann við
og undir það taka allir við borðið.
Þórarinn V. Hjaltason, sálfræðing-
ur hjá Fangelsismálastofnun,
bætir svo við: „Ég held að það
hljóti allir að gera sér grein fyrir
því að á fáum stöðum er jafn mikil
þörf fyrir afeitrunarstöð og sér-
hæfða meðferð og einmitt hér á
Litla-Hrauni.“
RÚNAR EIRÍKSSON Á VAKTINNI Rúnar hefur staðið vaktina yfir föngum frá því árið
1981. Hann segir vistmenn Litla-Hrauns hafa breyst mikið í gegnum tíðina.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
FRÉTTASKÝRING – BAK VIÐ LÁS OG SLÁ 1. HLUTI
20,2% 25,1% 10,0%
0,4%
9,3% 19,2% 3,7%12,1%
Móðir
Faðir
9,3% 21,5% 13,4% 26,6% 7,8% 6,0%15,3%
ATVINNUSTAÐA FORELDRA FANGA
Atvinnulaus/öryrki
Verkamaður/kona
Heimavinnandi
Sjómaður
Iðngrein
Skrifstofustarf/þjónusta
Sérfr./stjórnun
Ekki vitað
KARLAR
KONUR
Fyrsta afplánun
Önnur
Þriðja til sjötta
Sjöunda eða oftar
AFPLÁNUNARFERILL
2,0%
4,1%
6,1%
87,8%
18,8%
7,2%
18,1%
55,9%
HORFT INN UM LUKTAR DYR Innanstokksmunir í þessum fangaklefa eru allir boltaðir niður, öryggisins vegna.
Flestir fanganna á Litla-Hrauni
þurfa á meðferð að halda. Þeir eru
veikir. Í mörgum tilfellum vegna
þess að þeir eru háðir fíkniefnum,
og hafa verið um árabil, en einnig
vegna þunglyndis, kvíða og annarra
fylgifiska neyslu og sviptingu frelsis.
„Það hefur lengi staðið til að koma
þessum gangi upp. Þetta er ekki
bara okkar hugmynd, heldur ekki síst
fanganna sjálfra,“ segir Anna Kristín
Newton sálfræðingur hjá Fangelsis-
málastofnun. Hún segir meðferða-
ganginn vera „draum sem rættist“
en hann hefur nú verið starfræktur
í rúma þrjá mánuði. „Frá opnun 12.
nóvember höfum við haft samstarf
fanga, heilbrigðisstarfsfólksins og
annarra starfsmanna að leiðarljósi.
Það mikilvægasta sem starfið gengur
út á er að búa til rútínu, dagskrá sem
fangarnir geta byggt líf sitt á. Hún
snýst um að vakna á morgnana, fá
sér morgunmat, kaupa inn og reyna
að lifa eðlilegu lífi án þess að snerta
fíkniefni. Þetta getur verið mikið átak
fyrir menn sem hafa kannski aldrei
unnið neitt og aldrei þurft að vakna
að morgni,“ segir Anna Kristín.

Hversdagsleg markmið
– stór skref
Meðferðin er ekki byggð upp á sama
hátt og hefðbundnar vímuefnameð-
ferðir sem oftar en ekki eru byggðar
upp á stífum lyfjagjöfum og fyrirlestr-
um. Markmiðið er að byggja grunn
að betri sjálfsmynd, grunni betrunar.
„Þetta hefur gengið alveg ágætlega,“
segir Einar Loftur Högnason fanga-
vörður sem vinnur með föngunum á
degi hverjum ásamt kollega sínum,
Svölu Þrastardóttur. „Sami kjarninn
hefur verið saman þarna svolítið lengi
núna og hann hefur staðið sig mjög
vel. Vissulega er þetta ekki alltaf dans
á rósum en heilt yfir hefur reynslan
af þessu verið góð,“ segir Svala. „Eins
og gefur að skilja er mikil eftirspurn
eftir gangi sem þessum innan veggja
fangelsisins.“
Sálfræðingar Fangelsismálastofn-
unar, Þórarinn Hjaltason og Anna
Kristín, segja meðferðaganginn í raun
og veru hálfgert „kraftaverk“ þar sem
fjármagn til reksturs gangsins hefur
ekki fengist. „Við höfum allar götur
frá því árið 2000 sótt um fjármagn
til þess að koma upp svona starfi en
aldrei fengið. Við töldum ekki vera
hægt að bíða lengur með þetta og
komum starfseminni á koppinn með
þeim úrræðum sem voru við hönd-
ina,“ segir Þórarinn. „Það er ekkert
sjálfsagt að gera þetta því í raun er
þetta hrein viðbót á verkefnum.“
Dvöl á meðferðarganginum byggir
á því að fangarnir sýni vilja til þess
að takast á við vandamál sín. Setji
sér markmið og haldi sér frá vímu-
efnum. „Það eitt að setja markmiðin
getur verið erfiður þröskuldur fyrir
marga,“ segir Þórarinn.
Fastir liðir – betrun
Fastir liðir hjá föngunum eru AA-
fundir og samræður með Hreini
S. Hákonarsyni presti. Á þessum
fundum fá fangarnir tækifæri til
þess að ræða líðan sína og tilfinn-
ingar. Stundum gengur það vel
en stundum verr, eins og gengur.
Smátt og smátt tekst mönnum að
brjótast út úr skelinni sem hefur
umlukt þá um langt skeið. „Við
reynum að skapa gott andrúmsloft
saman til þess að ræða málin. Það
kemur fátt í staðinn fyrir það þegar
menn geta farið að tala um hvernig
þeim líður óþvingað,“ segir Hreinn.
„Þegar menn hafa stigið það skref
þá eru menn komnir langt. Þá
fara menn að kynnast sjálfum sér
upp á nýtt og geta tekist á við ný
verkefni.“
Ef föngunum tekst að ná mark-
miðunum sem þeir setja sér þá
er kominn grunnur til að byggja á.
Hann kann að vera viðkvæmur og
auðbrjótanlegur í fyrstu en smám
saman verður hann lífæð betrunar.
„Venjulegt fólk getur vaknað að
morgni og farið í vinnu. Fárveikir
sjúklingar, sem aldrei hafa farið í
gegnum afeitrunarferli, eiga auðvitað
í vandræðum með þetta,“ segir Anna
Kristín.
Hún segir það í raun „með
ólíkindum“ að afeitrunardeild sé
ekki á Litla-Hrauni og í fangelsum
yfirhöfuð. „Ég held að það sjái það
allir að ef dvöl í fangelsi á að geta
verið betrunarvist, að minnsta kosti
upp að vissu marki, þá verður að
koma upp afeitrunardeild fyrir fíkla.“
Í nýrri fangelsisbyggingu sem enn
er á teikniborðinu er gert ráð fyrir
afeitrunardeild. „Án hennar verður
alltaf ákveðið hlutfall fanga sem nær
aldrei bata,“ segir Anna Kristín.
MARKMIÐIÐ AÐ GETA VAKNAÐ OG ELDAÐ
Fjörutíu efni
1. Heimili
2. Heimilisofbeldi
3. Frelsi
4. Ég sjálf(-ur) og framtíð mín
5. Miskunnsemi
6. Ofbeldi
7. Að vilja gleyma
8. Hæfileikar
9. Jákvæðni og neikvæðni
10. Ég og aðrir
11. Þráhyggja
13. Dauðinn
14. Að hafa eitthvað fyrir stafni
15. Refsingar
16. Fyrirgefning
17. Kvíði – áhyggjur
18. Faðir minn
19. Hið illa – satan
20. Illmælgi
21. Reiði
22. Hamingjan
23. Karlmennskuímyndin
24. Síðustu árin – minningar
25. Tilgangur lífsins
26. Sjálfsmorð
27. Fjölmiðlar og fangelsi
28. Gleði
29. Streita
30. Þunglyndi
31. Ljós
32. Móðir mín
33. Kvenímyndin
34. Guð
35. Samviska
36. Freisting
37. Virðing – sjálfsvirðing
38. Sannleikur
39. Bæn
40. Eftirsjá – iðrun
UMRÆÐUEFNI
PRESTSINS OG FANGA
HEIMILD: FANGELSISMÁLASTOFNUN
HEIMILD: FANGELSISMÁLASTOFNUN
Fyrsta grein af fjórum