Fréttablaðið - 16.02.2008, Blaðsíða 22

22 16. febrúar 2008 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Fiskveiðistjórnun
Í greinum sínum í Fréttablaðinu um
íslenska kvótakerfið
hinn 7. og 14. febrúar sl.
rýnir hagfræðiprófess-
orinn Þorvaldur Gylfa-
son m.a. í lögfræðiálit
Gauks Jörundssonar
frá 28. júlí 1983 og hag-
nýtir sér það til að rök-
styðja að kvótakerfið hafi verið
löglaust frá upphafi.
Áróður um álit Gauks Jörunds-
sonar
Í fyrri greininni fjallaði Þorvald-
ur m.a. um stjórn fiskveiða 1984
og um „ókeypis úthlutun afla-
kvóta til skipa miðað við veiði-
reynslu 1980-83, sem hvíldi sum-
part á fyrri úthlutunum. Þá lá þó
fyrir lögfræðiálit Gauks Jörunds-
sonar prófessors þess efnis, að
lagaheimild hefði brostið til slíkr-
ar úthlutunar árin næst á undan,
en það álit kom ekki fyrir sjónir
almennings fyrr en nú um dag-
inn, 25 árum of seint.“ Í síðari
greininni segir Þorvaldur m.a.:
„Það vekur líka eftirtekt, að lög-
fræðingar, sem þekktu til málsat-
vika, skyldu ekki telja sér skylt
að kunngera eða bergmála lög-
fræðiálit Gauks Jörundssonar
prófessors 1983 þess efnis að
lagaheimildir brysti til kvótaút-
hlutunar, sem þá þegar hefði átt
sér stað. Álitinu virðist hafa verið
stungið undir stól í stjórnarráð-
inu á sínum tíma; það er nýfund-
ið. Lögfræðingar eiga helzt ekki
að hylma yfir lögbrot.“
Staðreyndir um álit Gauks
Jörundssonar
Aflakvótakerfi var komið á við
stjórn veiða á verðmætustu fiski-
stofnum við Ísland árið 1984 með
stoð í lögum nr. 82/1983. Upptaka
aflakvótakerfis í botnfiskveiðum
og öðrum fiskveiðum 1984 laut að
stýringu á veiðum fiskitegunda
sem jafngiltu um eða yfir 90%
heildaraflaverðmætis. Lög nr.
82/1983 voru sett tæpu hálfu ári
eftir að Gaukur hafði skilað áliti
sínu til sjávarútvegsráðu-
neytisins. Í álitinu er fjallað um
hagsmuni sem telja má að hafi
jafngilt um 1-2% af heildar afla-
verðmæti en það snerist efnis-
lega um hvort hægt væri að fall-
ast á þá tillögu Landssambands
íslenskra útvegsmanna
að hverju skipi, sem
veiddi síld með rek net,
yrði úthlutað ákveðnum
kvóta sem að megin-
stefnu myndi byggjast á
meðalafla skips sl. þrjú
ár. Skoðun Gauks var sú
að lagastoð skorti til að
hægt væri að stýra
rek netaveiðum með
þessum hætti.
Í fréttatilkynningu
sjávarútvegsráðuneytis-
ins, dags. 3. ágúst 1983, um stjórn
síldveiða á haustvertíðinni 1983,
kom m.a. eftirfarandi fram:
„Varðandi reknetaveiðarnar er
rétt að hér komi fram að Lands-
samband íslenskra útvegsmanna
hefur borið fram þá tillögu við
sjávarútvegsráðuneytið að heild-
araflakvóta reknetabáta verði
skipt milli reknetabáta og þá með
hliðsjón af afla þeirra hin síðustu
þrjú ár. Sjávarútvegsráðuneytið
telur ekki rétt á þessu stigi að
breyta því skipulagi, sem ákveð-
ið var sl. haust, enda sé ekki laga-
grundvöllur fyrir skiptingu afla
milli báta með þeim hætti, sem
tillaga LÍÚ gerir ráð fyrir.“ Sam-
kvæmt þessu fór ráðuneytið í
hvívetna eftir áliti Gauks og hægt
er að lesa um það í ritinu Starf-
semi Síldarútvegsnefndar 1960-
1998, bls. 358-359.
Kvótaumræða: Staðreyndir eða
áróður?
Deilur um stjórn fiskveiða munu
sjálfsagt ávallt vera til staðar hér
á Íslandi. Kvótakerfið hefur sína
kosti og galla. Það hafa önnur
stjórnkerfi einnig. Háskólamenn
eiga að leiða málefnalega umræðu
um þetta mikilvæga viðfangsefni
samfélagsins. Þar eiga rök að
ráða en ekki tilfinningar. Því
miður virðist sem að hagfræði-
prófessornum hafi misheppnast
að halda þessu aðgreindu þegar
hann hnýtti saman áðurnefnt álit
Gauks Jörundssonar við upptöku
aflakvótakerfis í botnfiskveiðum
árið 1984. Út frá áliti Gauks er
engar ályktanir hægt að draga
þess efnis að kvótakerfið við
stjórn fiskveiða hafi frá 1984
verið löglaust. Staðreyndin er sú
að stjórnvöld fóru eftir álitinu og
upplýstu um efnislega niðurstöðu
þess nokkrum dögum eftir að það
hafði borist þeim.
Höfundur er sérfræðingur við
Lagastofnun Háskóla Íslands.
UMRÆÐAN
SKipan héraðsdómara
Athyglisverð umræða hefur farið fram um
löglega og ólöglega stjórnar-
hætti í tengslum við nýlega
skipun héraðsdómara.
Umræðan varpar ljósi á
margt sem einkennir orð-
ræðu um stjórnmál hér á landi. Þótt
nú hafi um sinn svokallað REI-mál
og álit mannréttindanefndar Sam-
einuðu þjóðanna um stjórn fisk-
veiða dregið að sér athygli, sýnist
mér umræðan um dómaraskipunina
geti varpað vissu ljósi á orð og
ummæli manna í þeim málum.
Sannleikssniðganga
Fyrst blasir við að það virðist algert
aukaatriði hvort menn segja satt
eða ósatt í stjórnmálaumræðu,
nema þegar Vilhjálmi Þ. Vilhjálms-
syni verður á fótaskortur. Sjálfsagt
virðist að slíta texta úr samhengi til
að hagræða umræðu, eins og Björn
Bjarnason hefur gert og sýnt var
fram á hér í blaði 9. febrúar sl. Ekki
er tiltökumál að segja ósatt eins og
Birgir Ármannsson gerir í blaðinu
24 stundum 17. janúar sl. þegar
hann fullyrðir að því hafi „hvað
eftir annað verið haldið fram að
ráðherra væri bundinn af mati
[dóm]nefndarinnar.“ Ekkert virðist
athugavert við að setja fram
almennar fullyrðingar um álits-
umleitan, eins og t.d. við ráðningu í
tímabundin störf, og leggja það að
jöfnu við störf dómnefndar sam-
kvæmt lögum um dómstóla sem
Sigurbjörn Magnússon gerir af
nokkru steigurlæti í Morgunblað-
inu 29. janúar sl. Slík framsetning
er villandi og lýsir óheiðarleika í
málflutningi.
Persónugerving
Morgunblaðið hefur frá upphafi
leitazt við að persónugera
málið og tilgangurinn er
augljóslega að vekja
samúð með dómaranum
og drepa málinu þannig á
dreif. Liðsauki barst svo í
skrifi Gunnlaugs Jónsson-
ar framkvæmdastjóra í
Morgunblaðinu 14. febrú-
ar sl. En þar er ekki látið
staðar numið. Stak-Stein-
ar, sbr. t.d. Morgunblaðið 22. des.
sl., og Ívar Páll Jónsson blaðamað-
ur, sbr. Morgunblaðið 25. janúar sl.,
hafa gert skipun formanns dóm-
nefndarinnar í embætti sýslumanns
á Ísafirði 1983 að umtalsefni. Stak-
Steinar fer með ósannindi og hvor-
ugur þeirra svarabræðra hefur
sýnt fram á að gengið hafi verið á
svig við reglur sem þá giltu né góða
stjórnsýsluhætti. Á rangfærslur
Stak-Steinars benti ég í Fréttablað-
inu 18. janúar sl. og ekki sá hann
neina ástæðu til að bregðast við.
Ívar Páll heldur áfram í áður-
nefndri grein og tengir skipun dóm-
nefndarformannsins í embætti
hæstaréttardómara 1991 við pólit-
ískan klíkuskap og siðspillta menn í
Sjálfstæðisflokknum. Hann lætur
þess hins vegar ekki getið hvort
gengið hafi verið gegn áliti Hæsta-
réttar, enda var það ekki gert.
Sú er þó brotalöm á allri þessari
umræðu að málið snýst ekki um
persónur, hvorki dómarans, né
dómnefndarformannsins, heldur
hvort farið hafi verið að lögum og
gætt vandaðra stjórnarhátta. Sjálf-
ur hef ég lagt áherzlu á þetta með
því að nefna engin nöfn þeirra sem
þar koma einkum við sögu.
Valdgerving
Ein vonarstjarna Sjálfstæðisflokks-
ins, Sigríður Andersen, má eiga það
að hún talar af fullri hreinskilni:
Það á að leggja dómnefndina niður
og færa allt skipunarferli dómara
undir dómsmálaráðuneytið sagði
hún eftir fund í Háskólanum í
Reykjavík 23. janúar sl. Þetta er í
samræmi við þá skoðun setts dóms-
málaráðherra að starf pólitísks
aðstoðarmanns dómsmálaráðherra
eigi að vega þyngst við mat á hæfni
manna til dómarastarfa og sé væn-
legast til að tryggja sjálfstæði dóm-
stóla. Hér er leiðarljósið að tak-
marka sem minnst ráðherraræðið,
þannig að það valti ekki einungis
yfir löggjafarvaldið, heldur einnig
dómsvaldið. Af skrifum Birgis
Ármannssonar, Sigurbjörns
Magnús sonar og Björns Bjarna-
sonar er ljóst að slíkar skoðanir
eiga helzt til mikinn hljómgrunn
meðal Sjálfstæðismanna.
Bókstafstrú
Vald er samkvæmt þessu ótak-
markað og bundið við bókstaf lag-
anna; því verði einungis reistar
skorður með öðru valdboði. Þetta
birtist í síendurteknum yfirlýsing-
um um að álit dómnefndarinnar sé
ekki bindandi og því þurfi að setja
skýrar reglur um að hve miklu leyti
það bindi ráðherra. Hér hvarflar
ekki að mönnum að ráðherra setji
sjálfur valdi sínu takmörk með því
að gefa gaum áliti dómnefndar og
huga að því hvers vegna henni var
komið á fót. Það hefur allt verið
rakið hér í fyrri greinum og að auki
í skrifum dómnefndarinnar
sjálfrar.
Umræðuhefð
Allt varpar þetta nokkru ljósi á
stjórnmálastörf og stjórnmálaum-
ræður á Íslandi sem hafa nú á síð-
ustum dögum birzt með átakanleg-
um hætti, ekki sízt í skrifum um
stjórn fiskveiða, þar sem blygðun-
arlaust er tvinnað saman ósannind-
um, rangfærslum og dylgjum. Það
verður efni í aðra grein, jafnvel
margar.
Höfundur er lagaprófessor.
SIGURÐUR LÍNDAL
Eftirmáli umræðu
HELGI ÁSS
GRÉTARSSON
Hagfræðiprófessor
rýnir í lögfræðiálit
UMRÆÐAN
Borgarmál
Menn hafa farið mik-inn vegna síðustu
meirihlutamyndunar í
borgarstjórn Reykja-
víkur. Þótti sumum
þetta réttur framgang-
ur lýðræðisins. Aðrir
tala um lygi, svik, laun-
ráð og valdafíkn.
Ekkert hefur þó verið
minnst á hvort meirihlutamynd-
un sé nauðsynleg í sveitarstjórn-
um. Eða stjórnmálum yfirleitt.
Hvað felur hún í sér og er hún
lýðræðisleg? Við myndun meiri-
hluta er einnig myndaður minni-
hluti. Með því er afstaða og
atkvæði þeirra sem kusu þá sem í
minnihluta lenda að nánast engu
gerð. Það geta verið einir í dag og
aðrir á morgun eins og dæmin
sanna.
Það er undarlegur siður og í
raun magnað að það skuli við-
gangast að hluti kjörinna fulltrúa
geti bundist samtökum um að
ræna aðra fulltrúa möguleikum á
að gegna því starfi sem þeir voru
þó kosnir til að sinna. Það er í
fyllsta máta andlýðræðislegt að
mynda meirihluta um útilokun
minnihlutans. Þetta á sér ekki
stoð í sveitarstjórnar-
lögum og þarf að banna.
Verksvið sveitarstjórna
er að mestu afmarkað og
bundið í lögum og lítill
ágreiningur manna eða
flokka þar um. Ekkert er
heldur athugavert við að
breytilegur meirihluti
myndist við afgreiðslu
mála. Þvert á móti er
það mikið eðlilegra en
að atkvæði séu greidd
eftir fyrirfram gerðu
samkomulagi um gagnkvæman
stuðning til meiri valda en upp úr
kjörkössunum kemur og útilok-
unar allt að helmingi kjörinna
fulltrúa.
Þess vegna er það brýnt íhug-
unarefni hvernig menn fara með
það umboð sem þeim er fengið.
Nýr borgarstjóri í Reykjavík
var kjörinn í nafni Frjálslynda
flokksins sem hann hefur gengið
úr, aukinheldur er hann rúinn
trausti félaga sinna í borgar-
stjórn. Hann er engu að síður
borgarstjóri vegna þess að Sjálf-
stæðisflokkurinn seldi honum
helming þess valds sem hann
fékk frá kjósendum sínum fyrir
það gjald að gera nærri helming
borgarfulltrúa valdalausan.
Höfundur er verktaki.
Meðferð valds
ÁMUNDI LOFTSSSON
Grímsey
Hofsjökull
Húnaflói
Blöndulón
F
í
t
o
n
/
S
Í
A
Hofsjökull
Stærsta GSM þjónustusvæðið
Stórtíðindi úr
Skagafirðinum
Gríptu augnablikið og lifðu núna
Ung kona staðhæfir að hún hafi náð GSM sambandi á
bóndabýli foreldra sinna í Skagafirðinum. Það þykir
ótrúlegt, enda hefur ekki náðst slíkt samband þar áður –
svo lengi sem elstu menn muna. Eina tiltæka skýringin er
sú að stúlkan hefur yfir að ráða farsíma frá Vodafone.
– Sönn saga frá 1414.
Með tilkomu langdræga GSM kerfisins býður Vodafone
nú stærsta GSM þjónustusvæðið á Íslandi. Skiptu yfir
til Vodafone, án þess að skipta um símanúmer, með einu
símtali í 1414 – strax í dag.