Fréttablaðið - 17.02.2008, Blaðsíða 84

MENNING 48
Afi ullarsokkur og dalur
drauganna er fimmta bók
Kristjáns Hreinssonar um
ævintýri Badda og vina
hans. Baddi þessi er strák-
lingur sem á alveg frábær-
an afa sem er kenndur við
ullarsokk og fjölmarga
félaga aðra sem flestir eiga
sér einnig eitthvert viður-
nefni.
Þessi saga hverfist aðal-
lega um ferðalag Badda og
afa vestur í Dalasýslu og
svaðilför þeirra í göngum
með Kolbeini bónda sem
hefur, líkt og margar aðrar
persónur þessarar sögu,
komið fyrir í fyrri Badda-
bókunum. Ævintýrin sem
Baddi segir frá eru bæði
stór og smá, fólkið í sveit-
inni sem og í þorpinu þar
sem fjölskylda hans býr er
upp til hópa stórfurðulegt
og uppátækjasamt. Sam-
skipti Badda og Bjarna litla
vinar hans (sem talar í útúr-
snúningum á málsháttum
sem fljótt verður leiði-
gjarnt) eru fyrst og fremst
við fullorðið fólk en ekki
jafnaldrar þeirra. Brandar-
ar, orðaleikir og vísanir í
sögunni hafa því meira
skemmtanagildi fyrir eldri
aldurshóp – það mætti
kannski segja að þetta væri
bók fyrir öldruð börn.
Þessi raunsæislega saga
er ekki frumleg; margt í
henni sem minnir á barna-
bækur níunda áratugarins.
Þá voru ófár sögur skrifað-
ar um sveitastörf og stemn-
ingu í sjávarþorpum þar
sem „borgin“ og „nútím-
inn“ voru blessunarlega
fjarri. Sagan um afa ullar-
sokk og dal drauganna er
lituð af mikilli fortíðarþrá
en boðskapur hennar er
sígildur – óskin eftir ein-
földu lífi og mikilvægi þess
að sýna öðrum virðingu og
sanngirni
Í bókinni eru svarthvítar
teikningar eftir Ágúst
Bjarnason sem eru nokkuð
skondnar en ósköp hefði
verið skemmtilegt að
prenta þær í lit.
Kristrún Heiða Hauksdóttir
Fortíðarþrá og ullarsokkar
Kristján Hreinsson rithöfundur.
AFI ULLARSOKKUR OG DALUR DRAUGANNA
Kristján Hreinsson
Nú þegar á annað ár er liðið
síðan Bandaríkjaher yfirgaf
herstöðina á Miðnesheiði er
mjög við hæfi að rifjað sé
upp hvernig stöðin varð til á
fimmta áratugnum og þær
pólitísku deilur sem stóðu
um hana á eftirstríðsárun-
um. Þessu verkefni, sem til-
tölulega lítið hefur verið
rannsakað til þessa, hefur
Friðþór Eydal, fyrrverandi
upplýsingafulltrúi varnar-
liðsins, helgað sig í þessari
nýjustu bók sinni.
Í bókinni lýsir Friðþór til-
urð Keflavíkurstöðvarinnar,
sem var langstærsta ein-
staka framkvæmd Banda-
ríkjahers á Íslandi á stríðs-
árunum, og þeim deilum sem
stóðu um hana eftir að
íslenska ríkið eignaðist hana
að stríðinu loknu. „Mikil-
vægi Keflavíkurstöðvarinn-
ar í varnaráætlunum Banda-
ríkjanna í upphafi kalda
stríðsins olli hatrömmum
deilum um afkastamesta
samgöngumannvirki þjóðar-
innar og samskipti Íslands
og Bandaríkjanna,“ segir í
káputexta bókarinnar.
Friðþór byggir verkið á
víðtækri heimildaöflun í
skjalasöfnum hernaðaryfir-
valda, íslenskra og banda-
rískra stjórnvalda og í frá-
sögnum heimildarmanna.
Það gefur bókinni sérstakt
gildi hve margar áður óbirt-
ar ljósmyndir úr ýmsum
söfnum, bæði opinberra og
einkaaðila, er í henni að
finna. Þær hjálpa til að varpa
skýru ljósi á þennan merka
umrótskafla í Íslandssög-
unni, sem er ágætlega lýst í
titli bókarinnar, frá heims-
styrjöld til herverndar.
Friðþór skilur við efnið
þar sem kalda stríðið milli
nýju stórveldanna í vestri og
austri er sífellt að færast í
aukana, Íslendingar sögðu
endanlega skilið við hlut-
leysisstefnu með stofnaðild
að Atlantshafsbandalaginu
og grunnurinn er lagður að
nýjum herverndarsamningi
við Bandaríkin. Þannig má
vænta þess að Friðþór ætli
sér að taka þar upp þráðinn í
nýju bindi um sögu Kefla-
víkurstöðvarinnar og varn-
arsamstarfs Íslands og
Bandaríkjanna. Það væri
verðugt.
Auðunn Arnórsson
Ljósi varpað á merkan kafla
FRÁ HEIMSSTYRJÖLD TIL HERVERNDAR
Keflavíkurstöðin 1942-1950
Friðþór Eydal
Höfundarnir lýstu verkum
sínum nokkuð í síðustu Les-
bók Morgunblaðsins fyrir
tónleikana. John Speight
segir að sinfónía sín sé um
stríðið í Írak. Hann er mikill
friðarsinni.
Í sinfóníu hans er and-
rúmsloftið þröngt og kæf-
andi og ber jafnvel keim af
eins konar kaos og ráðleysi,
tónmyndir standa stutt við
og eru sundurlausar. Hljóm-
sveitarbúningurinn er matt-
ur og ógagnsær þó stundum
heyrist skærir kaflar, sér-
staklega þegar stök hljóð-
færi, t.d. klarinett og tromp-
et láta til sín taka. Þessar
strófur hljóma eins og lítil
mannleg örlög einstaklinga
sem kæfð eru í sviplausum
grimmdarmassa. Hvergi er
frelsi, hvergi andblær. Bara
kæfandi tortúr. Það er erfitt
að hlusta á þetta verk, það
er í raun innhverft og þján-
ingarfullt en samt afskap-
lega mannlegt. Á einum stað
heyrist einstaklega sorgar-
blandinn sellóleikur sem er
líkt og síðustu leifar
mennskunnar í hryllingn-
um. Þetta er tilfinningalega
erfitt verk sem heimtar
mikið af hlustandanum þó
það sé ekki tónlistarlega
strembið áheyrnar.
Sinfónía Atla Heimis fjall-
ar um hamingjuna, frelsið
og dauðann. Textinn við tón-
listina er eftir Heinesen,
Kasantsakis og Gunnar
Gunnarsson. Textinn sem á
að vera um dauðann fjallar
reyndar um sjálfsvíg,
maður lætur sig reka á
ísjaka til hafs þar til bráðn-
ar undan honum. Þetta
finnst mér einkennilegt val
á texta sem á að fjalla um
dauðann. Og á maður að
reyna að útleggja það eitt-
hvað? Nei, það geri ég ekki,
en það er ekki hægt að horfa
framhjá því að þetta er ekki
eðlilegur dauði.
Sinfónía Atla er seiðandi
verk en samt opið og
úthverft næstum því til
enda. Söngraddirnar eru
þjálar og lýsandi og hljóm-
sveitarbúningurinn er hugs-
un og myndvísi textans til
mikillar áherslu jafnframt
því að hann hefur sitt eigið
gildi og bakraddirnar, ásamt
glitríkum hljómsveitarblæ,
sveipa tónlistina ákveðnum
töfraljóma, búa til sérstak-
an og skýran hljóð- og skáld-
legleikaheim. Í seinni hluta
síðasta kaflans dofnar hinn
úthverfi blær og hann verð-
ur innhverfur – dauðinn
nálgast.
Atli minnir í viðtalinu í
Lesbókinni á orð Mahlers
um það að sinfóníuformið
eigi að spanna gervallan
heiminn eða mannlífið. Ég
er ekki frá því að í þessari
sinfóníu sé hann á vissan
hátt meðvitað og meðfram
að gjalda þakkarskuld
hinum horfna meistara.
Blær tónlistarinnar minnir
stundum á Das Lied von der
Erde (enda fjalla verkin
mikið til um það sama) og
sinfóníur meistarans, t.d.
trompetkallið í upphafi ann-
ars kaflans og þetta kemur
líka fram í upphafshljómum
þriðja kaflans sem er mál-
andi mahlerískt og víðar og
víðar. Í verkinu skynja ég
líka það sem ég vil kalla sin-
fóníska gleði, nautn tón-
skáldsins af að semja tón-
listina sem smitar til
áheyrenda.
Flytjendur sungu og spil-
uðu af mikilli sannfæringu
og elegans. Og sama er að
segja um sinfóníuna eftir
John Speight.
Því miður var ekki nærri
því hálft hús á tónleikun-
um.
En þessir tónleikar voru
algjör veisla.
Sigurður Þór Guðjónsson
Algjör sinfóníuveisla
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR Í HÁSKÓLABÍÓI 7. FEBRÚAR
Sinfóníuhljómsveit Íslands.
Einsöngvarar: Ágúst Ólafsson, Gunnar Guðbjörnsson.
Bakraddir: Hrólfur Sæmundsson, Hulda Björk Garðarsdóttir,
Sesselja Kristjánsdóttir. Stjórnandi: Thomas Kutling.
Efnisskrá: John Speight: Sinfónía nr. 4; Atli Heimir Sveinsson:
Sinfónía nr. 3.
John Speight Atli Heimir Sveinsson