Fréttablaðið - 02.03.2008, Blaðsíða 16

16 2. mars 2008 SUNNUDAGUR
N
ýlega birtust í fjöl-
miðlum fregnir af
því að ungmenni
hefðu stofnað
Félag gegn Pól-
verjum á vefsvæð-
inu Myspace. Þá er ekki langt
síðan heitar umræður sköpuðust
um fordóma þegar sérstök vefsíða
sem snerist um andúð gegn útlend-
ingum fór í loftið. Svona dæmi eru
ekki nýmæli á Íslandi en sumir
telja sig merkja aukna fordóma í
garð innflytjenda samfara mikilli
fjölgun þeirra hér á landi.
Einar Skúlason, framkvæmda-
stjóri Alþjóðahúss, segist finna
fyrir aukinni andúð í samfélaginu
gagnvart innflytjendum en erfitt
sé að meta ástæðurnar þar sem
ekki sé um það mörg tilvik að ræða.
„Tilfinning mín er sú að það hafi
eitthvað aukist en auðvitað eru hér
fleiri innflytjendur en áður. Um
leið og þeim fjölgar er líklegra að
það verði fleiri árekstrar og andúð-
in meira áberandi.“
Margir vilja ekki kvarta
Einar segir það einkennandi fyrir
innflytjendur að þeir vilji ekki
kvarta þótt þeir upplifi fordóma.
„Ef það er einhver dónaskapur út
af uppruna er algjör undantekn-
ing að fólk kvarti. Þeir vonast til
að þetta gangi yfir. Það er eins og
fólk telji að það komi til Íslands og
geti ekki tekið því sem gefnu að
allir bjóði það velkomið. Þetta sé
bara eitt af því sem fólk þurfi að
ganga gegnum, einhvers konar
ókurteisi eða fyrirlitning. Það
virðast bara margir tilbúnir til að
þola ýmislegt.“
Fordómar vegna litarháttar
hafa verið á undanhaldi og snúast
núorðið meira um þjóðerni að sögn
Einars. „Andúðin hefur til dæmis
aukist sérstaklega mikið gagnvart
Pólverjum og Litháum. Þó ekki sé
beinlínis hægt að kenna fjölmiðl-
um um hafa auðvitað verið fluttar
fleiri neikvæðar fréttir af fólki af
þessu þjóðerni heldur en til dæmis
Dönum eða Taílendingum.
Umfjöllunin skapar hugrenningar-
áhrif hjá fólki gagnvart fólki frá
þessum löndum.“
Einar tekur sem dæmi að ef sagt
væri frá því að pólskur maður
hefði verið tekinn ölvaður við
akstur þá sé sambærilegt að segja
að viðskiptafræðingur hafi verið
tekinn ölvaður við akstur. „Hvað
kemur það málinu við að hann var
viðskiptafræðingur? Á sama hátt
sé ég ekki hvernig það komi mál-
inu við ef hann var Pólverji.“
Lokað kunningjasamfélag
Tungumálakunnátta er aðalhindr-
unin í vegi fyrir því að innflytjend-
ur nái að aðlagast íslensku sam-
félagi að mati Einars. En jafnvel
þótt innflytjendur læri málið sé
það alls ekki ávísun á aðlögun.
„Þetta snýst líka um tengslanet
til að komast inn í félagslífið.
Maður heyrir oft sagt að þetta sé
lokað samfélag af því að það voru
allir einhvern tímann saman í
skóla, íþróttafélagi eða vinnu og
það eiga allir ótrúlega stóra fjöl-
skyldu. Þetta er náttúrlega bara
300.000 manna samfélag og því
fær fólk á tilfinninguna að það sé
yfirþyrmandi kunningsskapur
sem ræður öllu. Fólk er ekkert að
bjóða öðrum inn í gamla vinahópa
sína.“
Einar segist vita dæmi þess að
innflytjandi sem sé mjög vel
tengdur í samfélagið, vel liðinn og
áberandi í umræðunni hafi aldrei
komist inn í íslenskan vinahóp og
kvarti yfir því að vera aldrei boðið
neitt. „Það er enginn að segja að
það ætti að vera borgaraleg skylda
hjá fólki að eignast útlending að
vini en fólk mætti spá í hvað það
auðgar þeirra líf að eignast vini af
ólíkum uppruna.“
Borgar sig að læra íslensku?
Í byrjun vetrar skapaðist mikil
umræða um íslenskukunnáttu inn-
flytjenda þar sem mörgum mis-
bauð hversu víða þyrfti að grípa
til enskunnar. Einar segir skýring-
una geta legið í því að oft er fólk
ekki búið að gera upp við sig hvort
það ætli að dveljast hér til langs
tíma.
„Út frá kaldri lógík þá telur
þetta málsvæði bara 300.000
manns og ef þú leggur það á þig að
læra þetta tungumál og þú sest
ekki að hérna þá eru afskaplega
litlar líkur á að íslenskan eigi eftir
að nýtast þér. Auðvitað hvet ég
innflytjendur til að læra íslensku
því það er eina leiðin til að þeir
geti staðið á eigin fótum. En innst
inni skilur maður þegar þeir segj-
ast ekki vita hvort þeir muni búa
hér áfram og að hagkvæmara sé
að bjarga sér á enskunni. Það
þýðir þó ekki að leggja árar í bát
og allir landsmenn geta hjálpað til
með hvatningu og þolinmæði í
garð nemendanna.“
Innflytjendur sem sjá um sig
Ísland sker sig úr í samanburði
við Norðurlöndin hvað samsetn-
ingu innflytjenda varðar. „Við
erum ekki með hælisleitendur og
flóttamenn í sama mæli. Það eru
hópar sem eru með miklu alvar-
legri vandamál á bakinu heldur en
innflytjendur sem koma og vinna
og sjá um sig frá fyrsta degi. Þetta
er oft fólk sem hefur aldrei unnið
í landinu sem það býr í þar sem
því var komið fyrir í sérstökum
flóttamannabúðum í upphafi.
Þar átti það að vera þangað til
ástandið myndi batna í heimalandi
þess. Það var ekki ýtt undir að það
lærði tungumálið eða færi að
vinna til að koma í veg fyrir að það
festi rætur. Svo eftir þrjú, fjögur
ár var því sagt að ástandið væri
ekki að lagast og að nú væri kom-
inn tími á að það bjargaði sér
sjálft. Þá voru margir kannski
búnir að gefast upp.
Við erum ekki með svona vanda-
mál á Íslandi. Ísland er með einna
fæsta flóttamenn í heimi miðað
við höfðatölu. 0,1 prósent íbúa
Íslands eru flóttamenn meðan
fimm prósent íbúa Danmerkur
eru flóttamenn. Þetta er stóri
munurinn. Það má frekar líkja
Íslandi við Írland. Þar hefur verið
mikill efnahagslegur uppgangur
síðasta áratuginn og margir inn-
flytjendur flutt þangað þar sem
það hefur vantað starfskrafta.“
Ekki fyrirheitna landið
Atvinnuleysi hefur um langa hríð
verið í algjöru lágmarki á Íslandi.
Þegar rætt er um hvað gerist
þegar harðna fer á dalnum og
atvinna dregst saman heyrast iðu-
lega áhyggjuraddir um að inn-
flytjendur hirði störfin af rótgrón-
um Íslendingum.
Einar telur fyrirséð að aukist
atvinnuleysi muni andúð í garð
útlendinga jafnframt aukast. „En
það er vert að hafa það í huga að
þetta er lítið og tiltölulega lokað
samfélag. Það er frekar dýrt að
búa hér í sambandi við mat og
aðrar nauðsynjar og veðurfar er
ekki sérstaklega blítt. Á móti
kemur að hér er frekar friðsælt og
lítið um afbrot. Kerfið er frekar
aðgengilegt, þú átt að fá hjálp ef
þú þarft á henni að halda.
En ég held að út frá köldu mati,
ef þú sérð fram á versnandi tíð
þar sem þú verður ekki í góðu
starfi og átt ekki kost á góðri yfir-
vinnu þá lítirðu til annarra ríkja á
borð við Írland. Ég held það sé
ekkert einstakt að vera á Íslandi.
Menn verða að hafa það í huga að
Ísland er ekkert endilega fyrir-
heitna landið.“
Fræðsla besta vopnið
Aðspurður hver sé stærsti vandi
varðandi stöðu innflytjenda á
Íslandi í dag segir Einar hann
helst snúa að upplýsingaflæði.
„Það má alltaf bæta upplýsinga-
gjöf og bæta móttökuferlið þegar
þeir koma til landsins og við verð-
um að halda áfram að efla íslensku-
kennslu og hvetja þá áfram sem
leggja stund á námið. Og besta
vopnið gegn andúð og fordómum
er fræðsla. Lykillinn að því að
bæta samfélagið er ekki að fræða
minnihlutahópinn. Það er meiri-
hlutahópurinn sem stjórnar.
Eins og í grunnskóla þegar það
kemur einhver nýr í bekkinn þá
getur hann ekki boðið sjálfum sér
í leiki eða í afmæli. Það er ekki
þessi nýi sem á að taka frumkvæð-
ið heldur hinir sem taka á móti
honum. Það á að vera mikil fræðsla
í skólakerfinu og því miður er ekki
mikið að gerast þar. Það vantar
markvissa fræðslu á öllum skóla-
stigum. Þessi vefsíða sem var
stofnuð um daginn um Félag gegn
Pólverjum var bara ákall á hjálp
og umræður.“
Margir vilja ekki kvarta
Mikil fjölgun innflytjenda hér á landi hefur leitt til aukinna fordóma gagnvart þeim. Einar Skúla-
son, framkvæmdastjóri Alþjóðahúss, segir í viðtali við Sigríði Dögg Guðmundsdóttur að lykillinn
að því að bæta samfélagið sé ekki að fræða minnihlutahópinn. Það sé meirihlutinn sem stjórni. Þá
skeri Ísland sig úr í samanburði við hin Norðurlöndin hvað samsetningu innflytjenda varði.
EINAR SKÚLASON, FRAMKVÆMDA-
STJÓRI ALÞJÓÐAHÚSS Segir innflytj-
endur á Íslandi veigra sér við því að
kvarta finni það fyrir fordómum og
andúð. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Sesselja Theodors Ólafsdóttir stendur að verkefninu Vinafjölskyldur í Vestur-
bæjarskóla í Reykjavík sem snýst um að íslenskar fjölskyldur veiti innflytj-
endafjölskyldum stuðning og hjálpi þeim að laga sig að íslensku samfélagi.
Hugmyndina fékk Sesselja þegar dóttir hennar byrjaði í 1. bekk.
„Ég tók eftir því að foreldrar innflytjendabarna í skólanum komu ekki á við-
burði. Þeir fengu boð frá kennara í formi miða eða tölvupósts um að hitt og
þetta væri í gangi en samt var eins og þeir mættu ekki. Svo var það á bollu-
daginn fyrir rúmu ári að ég sendi dóttur mína með bollu í skólann eins og
allir krakkarnir máttu gera. Þegar hún kom heim spurði ég hana hvernig hefði
verið og þá var hún afskaplega leið yfir því að nýi strákurinn í bekknum, sem
er innflytjandi, var sá eini sem var ekki með bollu. Kennarinn sagði mér síðar
að hún hefði látið alla vita en það er eitt að segja fólki eitthvað og annað að
allir átti sig á hvað felst í því.“
Sesselja ræddi hugmynd sína á fundi hjá foreldrafélaginu og var hún í kjöl-
farið kynnt fyrir skólastjóra og kennurum, sem allir tóku henni vel. Núna
er þetta verkefni hafið í einum bekk í Vesturbæjarskóla til að meta hvernig
reynslan verður, að sögn Sesselju.
„Markmiðið er að mynda tengsl við foreldra í innflytjendafjölskyldum til að
auðvelda aðlögun að íslensku samfélagi og barnið geti staðið meira jafnfætis
þeim börnum sem eru alin upp á Íslandi. Og þetta er hugsað sem gagnkvæm
aðlögun þar sem báðar fjölskyldur geta lært hvor af annarri.“
➜ VINAFJÖLSKYLDUR Í VESTURBÆ
SESSELJA TH. ÓLAFSDÓTTIR Kynnti
sér málefni innflytjenda í Danmörku
í tengslum við lokaverkefni sitt í
meistaranámi í mannfræði.
FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
7,0%
6,0%
5,0%
4,0%
3,0%
2,0%
1,0%
0,0%
HLUTFALL ERLENDRA RÍKISBORGARA
af íbúum á Íslandi 1980–2007
HEIMILD: HAGSTOFA ÍSLANDS
1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
FJÖLDI ERLENDRA RÍKISBORGARA
eftir þjóðerni
HEIMILD: HAGSTOFA ÍSLANDS
PÓ
LL
AN
D
LI
TH
ÁE
N
ÞÝ
SK
AL
AN
D
D
AN
M
Ö
RK
PO
RT
Ú
G
AL
KÍ
N
A
FI
LI
PP
SE
YJ
AR
B
AN
D
AR
ÍK
IN
TA
ÍL
AN
D

LE
TT
LA
N
D
8439 1284 964 958 898 776 769 606 547 415