Fréttablaðið - 12.03.2008, Blaðsíða 18

18 12. mars 2008 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Þessa daga er helvíti opið í París og til sýnis fyrir almenning,
einu skilyrðin eru þau að menn
hafi náð sextán ára aldri. Einfald-
ast er að taka neðanjarðarlest nr.
14 til að komast þangað. Frá næst
síðustu stöðinni á austurleið er
gengið yfir brú, yfir í nýju
þjóðarbókhlöðuna sem kennd er
við Mitterrand og þar er haldið
niður á við eftir einhvers konar
langri og skuggalegri rennu.
Biðraðirnar eru jafnan langar, en
helvíti er greinilega vítt inngöngu
því maður kemst fljótlega í
áfangastað.
Þetta „helvíti“ sem hér um ræðir
er hefðbundið nafn á sérstakri
deild í þjóðarbókhlöðunni,
deildinni þar sem geymd voru rit
og myndir af ýmsu tagi sem voru
kennd við „klám“ og ekki talið rétt
að almenningur hefði beinan og
greiðan aðgang að. Heimildum ber
ekki alveg saman um það hvort
helvíti var sérstakur staður í
gömlu byggingu bókhlöðunnar eða
hvort það var einungis einhver
ákveðin númeraröð. Um slík mál
hafa guðfræðingar löngum verið
ósammála. En víst er, að það var
sett á stofn snemma á 19. öld,
þegar borgaraleg siðavendni var
óðum að færast í aukana, og stóð
síðan lengi með miklum blóma.
Það var reyndar ekki með öllu
lokað, menn gátu sótt um að fá að
lesa þar eitt eða annað og var
mikilvægt að greina skilmerkilega
frá aldri sínum á umsókninni.
Síðan réðu einhverjir yfirmenn því
hvort leyfið var veitt eða ekki.
Ljóðskáldið Guillaume Apollinaire
fékk slíkt leyfi og notaði tækifærið
til að taka saman skrá yfir helvíti
sem kom út á prenti 1913; í leiðinni
bætti hann nokkrum ritum við
deildina frá eigin brjósti. Eftir
óeirðirnar miklu í maí 1968 var
helvíti síðan lokað sem slíku og
bókunum skipt milli annarra
deilda, þar sem menn höfðu að
þeim frjálsan aðgang, og var það
athyglisverður ávöxtur „byltingar-
innar“. Nokkrum árum síðar var
það þó stofnsett á ný, fræðimönn-
um og öðrum lesendum til
hægðarauka, svo þeir gætu gengið
að þessum bókmenntum á einum
stað. En ekkert af þeim mun nú
lengur vera bannað, og er helvíti
því ekki lengur helvíti heldur n.k.
búðir þar sem fræðimenn geta
frílistað sig.
Þessi sýning sem nú stendur yfir á
innviðum í hinu neðra er því ekki í
sjálfu sér nein stórbylting.
Kannske var það athyglisverðast
hve sýningargestir, sem voru á
öllum aldri og af báðum kynjum,
voru virðulegir og grafalvarlegir
og skoðuðu það sem fyrir augu bar
í djúpri þögn, líkast því sem þeir
væru að skoða sýningu á trúar-
legri list.
Þarna gat þó að líta allfjölskrúð-
ugar sjónhverfingar. Um leið og
inn var komið blöstu við sýningar-
gestum stórar og listilega vel
gerðar koparstungur af hvílu-
brögðum sögulegra persóna með
vöðva að hætti Michaelangelos,
þar voru Akkiles og Brísedóttir (úr
1. bók Ilionskviðu), Dido og Eneas
(úr 4. bók Eneasarkviðu), Anton og
Kleopatra (væntanlega úr Plútark
fremur en Shakespeare) o.s.frv.
Svo voru nokkrir glerskápar
helgaðir hinni frægu skáldsögu
„Teresa gerist heimspekingur“,
eftir óþekktan höfund, sem kom út
1748 en sagt er að hafi verið fyrsta
bókin sem hlaut þann heiður að
vera dæmd til vistar í helvíti þegar
það var sett á stofn. Nú þykir hún
merk heimild um hugmyndir og
umræður á upplýsingaöld og er
gefin út í kiljubroti með fræðileg-
um skýringum.
Þegar lengra kom voru ýmis
dæmi um það hvernig hreint klám
gat verið notað í pólitískum
tilgangi. Tvær persónur í sögu
Frakklands urðu einkum fyrir
barðinu á slíkum árásum: Mazarin
kardínáli á 17. öld og svo Marie-
Antoinette á hinni 18. En hefðin
varð langlíf. Frá tímum frönsku
stjórnarbyltingarinnar gat þarna
að líta lista sem var væntanlega
runninn undan rifjum byltingar-
manna og prestahatara og taldi
upp þá presta sem gómaðir höfðu
verið á amorsþingi með portkon-
um, ásamt nákvæmum upplýsing-
um um stað og stund, nafn
konunnar og sitthvað fleira. Frá
20. öld eru líka til dæmi en þau
voru ekki á sýningunni.
Á tjaldi voru sýnd atriði úr
kvikmyndinni „Nunnan“ eftir
Jacques Rivette frá 1967, sem
dæmi um það hvað skilgreiningin
á „klámi“ getur verið erfið og
auðvelt að misnota hana ef svo ber
undir. Þessi mynd var gerð eftir
hinni sígildu skáldsögu Diderots
frá 18. öld og mjög dramatísk en
gersneydd öllu því sem hægt væri
að kalla klám. Eigi að síður var
hún bönnuð á sínum tíma, aðallega
að því er virtist til að þóknast
íhaldssömum kaþólskum mönnum
sem litu á efnishyggjumanninn
Diderot nánast sem djöfulinn.
Þegar gengið var út úr sýning-
unni tók við bókaverslun, þar sem
m.a. var hægt að kaupa nútímaút-
gáfur af ýmsum þeim ritum sem
áður áttu vist í helvíti, ásamt öðru.
Þar bar fyrir mín augu konu sem
var að kaupa eitt af þessum gömlu
og bönnuðu ritum, en svo leit hún
flóttalega í kringum sig, greip aðra
bók, faldi hana vandlega undir
klámritinu svo enginn sæi hana, og
fór með hvort tveggja að kassan-
um. Það kom upp í mér rannsókn-
arblaðamaðurinn svo ég gáði að
því hvaða bók konan væri að fela
svona vendilega. Það var rit sem
nefndist „Hvernig á að sigrast á
feimni“. „Tempora mutantur, nos
et mutamur in illis“, hugsaði ég.
Tímarnir breytast og mennirnir
með.
Helvíti
EINAR MÁR JÓNSSON
Í DAG | Bönnuð rit
UMRÆÐAN
Evrópumál
Svo virðist sem einhverjir hafi misskilið tillögur Samtaka iðnaðarins
á Iðnþingi í síðustu viku og telji að þau
vilji aðild að ESB án frekari málaleng-
inga. Það er rangt. Vinna þarf á mörgum
vígstöðvum samtímis:
1. Taka verður á núverandi vanda í
efnahags- og atvinnumálum. Vöxtum
verður að ná niður, tryggja stöðugt
verðlag og takast á við versnandi stöðu og kjör
þjóðarinnar. Við eigum að setja okkur að uppfylla á
næstu misserum svokölluð Maastricht-skilyrði ESB
um efnahagslegan stöðugleika.
2. Til þess að geta gengið í ESB verður að breyta
stjórnarskránni.
3. Skilgreina verður samningsmarkmið með hliðsjón
af heildarhagsmunum. Við sækjumst að sjálfsögðu
ekki eftir aðild nema við séum sannfærð um að hún
hafi ávinning í för með sér og verði atvinnu- og
þjóðlífi til framdráttar. Menntamálaráðherra og
iðnaðarráðherra sögðu fyrir helgi að hagsmunamat
væri fyrsta skref til upplýstrar ákvörðun-
ar. Við erum algjörlega sammála.
4. Þegar hagsmunamat og samningsmark-
mið liggja fyrir er fyrst tímabært að
sækja um aðild og ganga til samninga við
ESB. Margt bendir til þess að umsókn
Íslendinga yrði vel tekið vegna þess
mikla samstarfs sem við eigum þegar við
ESB með EES-samningnum og því ættu
samningar að nást á skömmum tíma.
5. Að gerðum samningi þarf að kynna
hann og efna til þjóðaratkvæðagreiðslu.
6. Eftir tveggja ára aðild að ESB kemur
fyrst til greina að við getum tekið upp evru að því
gefnu að fyrrgreind Maastricht-skilyrði séu uppfyllt.
Þetta er margra ára ferli vandaðrar vinnu. Það er
óviðunandi að málinu sé sífellt frestað vegna þess að
það taki svo langan tíma að leiða það til lykta og
aldrei sé rétti tíminn til að fjalla um það. Við
komumst aldrei á leiðarenda ef við leggjum ekki af
stað. Sóum því ekki frekari tíma. Felum Evrópunefnd
ríkisstjórnarinnar hagsmunamat og skilgreiningu
samningsmarkmiða.
Höfundur er formaður Samtaka iðnaðarins.
Hagsmunamat vegna ESB
HELGI MAGNÚSSON
Guðfinna gagnrýnir
Guðfinna Bjarnadóttir alþingismað-
ur sendir félögum sínum í Sjálf-
stæðisflokknum tóninn undir rós í
viðhorfspistli í 24 stundum í gær.
Pistillinn fjallar um stofnanavæðingu;
þingmenn séu ýmist að samþykkja
lög eða ræða
frumvörp (lang-
flest stjórnar-
frumvörp) sem
feli í sér að
koma á fót
stofn-
unum,
breyta
þeim
og efla.
Guðfinnu
reiknast til
að á meðan heildarvinnuafl á Íslandi
hafi aukist um 25 prósent á liðnum
áratug hafi opinberum starfsmönn-
um fjölgað um 35 prósent. Þetta
svíður auðvitað alvöru sjálfstæðis-
mönnum sem vilja minnka umsvif
ríkisins, og þótt grein Guðfinnu sé
kurteislega orðuð er inntakið þetta:
Þótt Sjálfstæðisflokkurinn hafi setið
samfleytt í ríkisstjórn síðan 1991
hefur ekki dregið úr ríkisumsvif-
um og báknið heldur áfram
að blása út. Þetta er nokkuð
beitt gagnrýni komandi úr
röðum sjálfstæðismanna.
Sigríður sendiherra
Sigríður Anna Þórðardóttir,
fyrrverandi ráðherra, segist
fagna því að tveir af
þremur nýskipuðum sendiherrum
Íslands séu konur. Eflaust dregur
það ekki úr gleði hennar að önnur
af þessum tveimur konum er hún.
„Af tillitssemi við móttökuríkið“ vill
Sigríður Anna ekki gefa upp að
svo stöddu hvert hún fer og
kunna þarlendir ráðamenn
henni sjálfsagt bestu þakkir
fyrir. En hvar sem í veröldinni
Sigríður Anna nú endar ætti
hún ekki að vera á flæði-
skeri stödd. Hún var einn
þeirra þingmanna sem
samþykktu hið umdeilda
eftirlaunafrumvarp um
árið og getur því notið
lífeyris ofan í kaupið – ef
hún kýs.
bergsteinn@frettabladid.isS
kapar þögnin traust og virðingu eða vantraust og fjar-
lægð? Að þessu hlýtur fólk að spyrja sig eftir áhuga-
vert viðtal Fréttablaðsins við Jón Steinar Gunnlaugs-
son hæstaréttardómara. Það er ekki á hverjum degi
sem hæstaréttardómarar gefa kost á sér til viðtals, að
minnsta kosti ekki fyrr en þeir hafa látið af störfum. Dómarar
hafa ekki haft það til siðs að tjá sig um störf sín, né heldur hefur
verið mikið um að þeir rjúfi þögnina til að ræða almennt um
dómaþróun. Dómskerfið er ein þriggja grundvallarstoða lýð-
ræðisins og hinar tvær þekkir almenningur mun betur; Alþingi
og ríkisstjórn. Sem dæmi um hve dómarar eru fjarlægir má
nefna að þrátt fyrir að hæstaréttardómarar séu aðeins níu er
ekki hægt að segja að þau Árni Kolbeinsson, Garðar Gíslason,
Gunnlaugur Claessen, Hjördís Hákonardóttir, Ingibjörg Bene-
diktsdóttir, Jón Steinar Gunnlaugsson, Markús Sigurbjörns-
son, Ólafur Börkur Þorvaldsson og Páll Hreinsson séu allt þjóð-
þekktir einstaklingar. Ráðherrarnir í núverandi ríkisstjórn eru
tólf og er næsta víst að almenningur á auðveldara með að telja
þá upp, já eða að minnsta kosti níu þingmenn.
Þegar dómararnir eru lítt þekktir er ekki hægt að gera ráð
fyrir að almenningur þekki meginsjónarmið þeirra. Það er ekki
fullkomin sátt um hvernig túlka beri dómafordæmi eða lög,
eins og sjá má til dæmis á því þegar dómarar gefa sérálit. Því
má gera ráð fyrir að almenningur eigi rétt á að vita fyrir hvað
einstakir dómarar standa.
Reglan er að ekki tjáir að deila við dómarann. Þegar úrskurð-
ur hefur borist er hægt að lesa sér til um forsendur dómsins
og það yrði ekki góð þróun ef dómarar færu að svara fyrir sig
á almennum vettvangi fyrir einstök mál. Hættan er að þegar
dómarar kæmu fram opinberlega til að tjá sig almennt um
dómsmál væri það í kringum umdeilda dóma. Allt sem dóm-
ararnir segðu yrði svo sett í samhengi við þessar einstöku
umdeildu niðurstöður. Kosturinn við þagnir dómaranna er að
þær gera niðurstöðuna endanlegri. Fólk getur verið ósátt við
niðurstöðuna en það er til lítils að deila við þann sem svarar
aldrei fyrir sig.
Það er ekki þar með sagt að ekki sé hægt að færa dómara
og meginsjónarmið þeirra nær almenningi. Annars vegar lýtur
það að lögspekingum og hins vegar að fjölmiðlum. Fjölmiðlar
geta verið mun duglegri við að nafngreina dómara þegar sagt
er frá úrskurði þeirra. Þá eru niðurstöður Hæstaréttar tiltæk-
ar á vef dómstólsins og út frá úrskurðum dómara og sérálitum
væri hægt að draga saman skoðanir hæstaréttardómaranna og
þau meginsjónarmið sem þeir notast við til að dæma út frá.
Þessar niðurstöður væri svo hægt að kynna fyrir almenningi.
Með því væri hægt að tryggja að fólkið í landinu þekkti betur
sína hæstaréttardómara og myndi jafnvel treysta dómstólun-
um betur en nú er. Þá er einnig spurning hvort ekki ætti að
taka saman og kynna meginsjónarmið þeirra sem sækja um að
verða hæstaréttardómarar þannig að almenningur viti fyrir
hvað nýir hæstaréttardómarar standa.
Þagnir dómara og traust:
Að kynnast
dómurum
SVANBORG SIGMARSDÓTTIR SKRIFAR