Tíminn - 01.11.1981, Blaðsíða 9

Sunnudagur 1. nóvember 1981 tmmm 9
menn oa málsfni

Tæknibyltingunni verður
að mæta af viti og þekkingu
■ Látum ekki nýja tækni koma aftan aö okkur
Þaö er orðin velkt tugga að
alþingismenn vinni ekki fyrir
kaupinu sinu, að þeir hafi ekki
annað að gera en að sitja þing-
fundi nokkra tima á dag fjóra
daga vikunnar og jafnvel að
sumir þeirra nenni varla einu
sinni að taka til máls.
Á siðasta þingi gerði blað
könnun á hvað þingmenn hefðu
fyrir stafni i vinnutimanum og
var niðurstaðan sú, að þeir sem
hæst glumdu i þingsölum fengu
þá einkunn að vera mikilvirk-
ustu þingmennirnir. Vera má að
þetta sé sjónarmið út af fyrir
sig, en fávislegt er það.
Aðalstarf Alþingis er að sinna
löggjafarstörfum. Oft liggur
mikil vinna að baki lagafrum-
vörpum sem lögð eru fram.
Sama er að segja um þings-
ályktunartillögur, sem oft eru
þess eðlisað ekki verður kastað
til þeirra höndum. H in eiginlega
og málefnalega umfjöllun um
þingmál fer fram i nefndum og i
sumum tilvikum á þingflokka-
fundum. Þótt þessi störf séu
ekki unnin i' kyrrþey fer minna
fyrirþeim iaugum og eyrum al-
mennings en háværar deilur i
þingsölum.
A siðustu tveim vikum hafa
nokkrir þingmenn gert sér leik
að þvi að snúa umræðum um til-
tekin mál upp i' almennar
stjörnmálaumræður, og þegar
svo tekst til verða margir eld-
húsdagsumræðnadagar á þingi.
Mælska á
málþingi
Meðal þeirra mála, sem
þannig tókst til um, má nefna
lagafrumvarp, sem Vilmundur
Gylfason lagði fram um
breytingu á lögum um stéttar-
félög og vinnudeilur. Flutnings-
maður mælti fyrir frumvarpi
sinu i' neðri deild i byrjun fyrri
viku. Flutti hann röggsamlega
ræðu er hann fylgdi frumvarpi
sinu úr hlaði og er þar með Ur
sögunni, — i bili.
Er ekki að orðlengja það
nema að þarna sáu nokkrir
mælskumenn sér leik á borði og
hafa glumið á málþingi allt
siðan. Málið hefur verið tekið
upp fjórum sinnum og hefur
verið um það fjallað af slikum
þrótti, að fyrstu umræðu er enn
ólokið. Þeirsem þykjasteinkum
bera hag verkafólks fyrir
brjósti eru málglaðastirog tffa i
pontu i hvert sinn sem umræðu
er haldið áfram. Varaþing-
maður notaði tækifærið til að
halda jómfrúarræðu sina og var
hún prentuð upp á eina blaðsiðu
i Þjóðviljanum.
Geta mánærriað andinn svif-
ur vitt og breitt i hugleiðingum
mælskumanna um frumvarpið
sem reyndar virðist vera löngu
gleymt i öllu málæðinu. Hið
siðasta sem af þessu er að
frétta, er að talglaður ihalds-
maður sem á hagsmuna að gæta
norður i landi, skammaði
kommana og samflokksmenn
sina i stjórnarliði i 45 min. sam-
fleytt undir yfirskini umræðna
um stéttarfélög og vinnudeilur.
Þá var eina þingmanni Al-
þýðuflokksins, sem eftir er á
Norðurlandi nóg boðið og beindi
þvi til deildarforseta hvort hér
væri ekki um að ræða brot á
þingsköpum. Alla vega gerði
þetta óhefta málfrelsi ekki
annað en tefja störf þingsins.
En vonandi er ekki allur
vindur úr mönnum enn. Fyrstu
umræðu er ólokið.
Tæknibylting
Oft er svo á Alþingi sem ann-
ars staðar að þau málefni sem
mestu varða, vekja ekki ýkja
mikla athygli á sama tima og
háværir mælskumenn baða sig i
sviðsljósinu og hlusta á sjálfa
sigflytja langar tölur um auka-
atriði.
Meðal margra þings-
ályktunartillagna sem lagðar
hafa verið fram á nýbyrjuðu
þingi er ein sem tekur sérstak-
lega til úrlausnarframtiðarinn-
ar. Er hér um að ræða tillögu
um stöðu, þróunarhorfur og
stefmmótun í upplýsinga- og
tölvumálum. Það eru nokkrir
þingmenn Framsóknarflokks-
ins sem bera tillöguna fram, en
fyrsti flutningsmaður er Davfð
Aðalsteinsson.
I tillögunni felst að fram fari
athugun á stöðu og þróunarhorf-
um i tölvumálum og á hvern
hátt er unnt að stjórna þeirri
þróun. Lagt er til að skipuð
verði nefnd er geri tillögur um
með hvaða hætti islenskt þjóð-
félag geti best unnið og hagnýtt
sér hina nýju tækni til alhliða
framfara, svo sem að þvi er
varðar atvinnumál, félagsmál,
fræðslumál, mál varðandi al-
mennar upplýsingar og aðra þá
þætti er varða samfélagið.
Hér er á ferðinni mál sem á
eftir að skipta miklu þjóðina
alla og hvern einstakling i miklu
nálægri framtfðen við getum ef
til vill gertokkur grein fyrir
i dag. Spáð er að örtölvubylting-
in eigi eftir að hafa svipuð eða
jafnvel meiri áhrif en iðn-
byltingin á sinum tfma, sem
kollvarpaði þjóðfélagsskipan
um allan heim, sérstaklega
þeim heimshlutum, sem nú eru
kallaðir iðnvæddir. Þær þjóðir
sem ekki höfðu tök á að hagnýta
sér tækni drógust aftur úr. Af-
leiðingarnar eru öllum augljós-
ar.
öldur iðnbyltingarinnar bár-
ust seint til Islands, en þegar
þær loks skullu yfir varð snögg
gjörbylting á allri þjóðfélags-
gerð, atvinnuháttum, búsetu og
flestum eða öllum þáttum þjóð-
lifsins.
Verum
viðbúnir
örtölvan á eftir að valda
svipaðri byltingu og það er eins
gottað vera við henni búinn þvi
hún er miklu stórstigari og
meira hraðfara en fyrirrennari
hennar. Þvf er ekki vonum
seinna að Alþingi láti málið til
sin taka og að gerðar verði
ráðstafanir til að hafa áhrif á
þróunina öllum til góðs, en ekki
láta byltinguna taka völdin og '
ráðskast stjórnlaust um innviði
þjóðfélagsins. Þingsályktunar-
tillagan sem hér er til umræðu,
lætur litið yfir sér og gerir ekki
ráð fyrir að leysa neinn vanda
annan en þann, að örtölvan
komi okkur ekki i opna skjöldu.
1 vandaðri greinargerð sem
fylgir segir m.a. að ljóst sé að
ennsjáiekki fyrir endann á þró-
un i tölvu-og upplýsingasviðinu.
Almennt er talið að um sé að
ræða þróun, sem er rétt i þann
mund að komast á flugstig.
Framundan eru þvi mun örari
breytingar en orðið hafa til
þessa. Breytingar þessar eru
taldar verða svo djúpstæðar og
míklar að veruleg röskun verði
á þeirri þjóðfélagsgerð sem við
þekkjum nú.
Siðar segir að ljóst sé að mik-
illa og skjótra aðgerða sé þörf,
ef þjóðfélagið eigi ekki að verða
leiksoppur glundroðakenndrar
uppbyggingar. Eitt frumskil-
yrði þess að rétt verði við
brugðist er að almenningur fái
glögga hugmynd um tæknina og
hið nýja þjóðfélag sem hún mun
leiða af sér. Almenn og viðsýn
fræðsla um þessi mál virðist þvi
meginnauðsyn. Enn sem komið
er, er sú takmarkaða kennsla
sem fram fer tæknileg i eðli
sinu. Hún er snauð af umfjöllun
um áhrif tækninnar á þjoð-
félagið og ýmsa þá möguleika
sem tæknin býður upp á.
Lágmarksþekldng
naudsynleg
Það er siður en svo nokkur
ástæða til að óttast örtölvu-
byltinguna og þær breytingar
sem hún kann að hafa i för með
sér, ef henni er tekið með opn-
um huga og umfram allt ein-
hverri lágmarksþekkingu á
þeimsviðum sem röskunin mun
verða mest. Ekki kemur til
greina að leyfa einstökum aðil-
um að ráðskast með lifsafkomu
fólks og framtiðarmöguleika i
krafti þekkingar og eignarhalds
á tölvum og tækjum þeim
tengdum. Tölvur og tól munu
vinna mörg þau verk sem nú
þarf heila og hendur manna til
að starfa að. En þetta atriði á
ekki að þýða atvinnuleysi fyrir
fjölda manna. Það verður að
jafna þeirri vinnu sem til fellur
og afraksturinn að fara um
hendur allra þegna þjóðfélags-
ins. Um upplýsingar og þekk-
ingarstreymi á að gilda hið
sama.
Tölvuöld er þegar gengin i
garð. Við skulum þvi ekki stara
á hana eins og naut á nývirki
þegar hún riður yfir af fullum
þunga, heldur nýta okkur kosti
þá er hún býður upp á og varast
ókostina. Þingsályktunartillag-
an um þetta efni er fyrsta sporið
sem stigið er af framsýnum og
ábyrgum aðilum tilað svo megi
verða.
Óþarft er að gleyma þvi að
félagasamtök hafa f jallað nokk-
uð um málið á fundum og
ráðstefnum, og er það vel, en
hins vegar erfyllilega timabært
að löggjafarvaldið móti heil-
steypta stefnu varðandi þetta
viðamikla framtiðarverkefni.
Bull og þvaður
Við höfum dæmin fyrir okkur
um hvemig nýrri tækni er tekið
er hún er allt i einu komin inn á
gafl og tröllriður um þjóðlifið i
algjöru skipulagsleysi, og menn
stara á fyrirbærið og vita ekki
hvaðan i ósköpunum á sig
stendur veðrið. Nærtækasta
dæmið er „videóbylgjan”. Um
hana hefur verið fjallað i öllum
fjölmiðlum af algjöru skilnings-
og þekkingarleysi. Menn bulla
og þvaðra um tæknina án þess
að nálgast nokkru sinni kjarna
málsins. Nær eina undan-
tekningin er smágrein sem
Magnús Bjarnfreðsson lét frá
sér fara i' blaði. Hafi einhver
annar stunið upp orði af viti á
opinberum vettvangi um málið
hefur undirritaður ekki rekist á
það, og biðst fyrirfram vel-
virðingar.
Þvælan hefst á þvi að mynd-
band (videotape) er skiigreint á
snarvitlausan hátt. Þ.e.a.s. að
lokað sjónvarpskerfi um þráð
en ekki sent út þráðlaust eins og
Rikisútvarpið gerir er kallað
video. í skjóli þessa eru settar
upp fjöldi sjónvarpsstöðva víða
um land. Menn ugga ekki að sér
og virðast halda að hér sé á
ferðinni nýtt tækniundur og að
ekkert sé sjálfsagðara en að
koma sér upp nokkrum tugum
útvarpsstjóra.
Með þessu uppátæki er f jöldi
laga þverbrotinn, en fáfræðin er
afsökun þess að ekki er gripið i
taumana.
Gömul tækni,
en ný hér
Lokað sjónvarpskerfi er ára-
tuga gamalt. Úti i heimi eru
margar sjónvarpsstöðvar sem
senda ekki út á annan hátt. Þeir
sem vilja gerast áskrifendur að
dagskrá þeirra og greiða fyrir.
Hér um árið var sjónvarpsstöð-
inni á Keflavikurflugvelli ekki
lokað á annan hátt en þann að
hætt var að senda út i loftið en
þráðkerfi tekið upp i staðinn.
A markaði eru myndbönd
með fjölbreyttu efni og getur
hver og einn keypt tæki til að
spila þau og skoða i eigin sjón-
varpstækjum. Þaðeru einnig til
tæki til þess að taka upp á
myndband það sem hverjum
sýnist og skoðað i sjónvarpinu
sinu. En þessi tækni veitir eng-
um rétt til að koma á fót eigin
sjónvarpsstöðvum og fara að
stunda fjölmiðlun.
Menn hafa lengi átt sina eigin
grammifóna og segulbandstæki
og getað keypt sér þær plötur og
upptökursem þeir vilja tii eigin
nota, en fæstum dottið i hug að
sú tækjaeign gæfi þeim rétt á að
koma á fót eigin útvarps-
stöðvum. Þegar það hefur verið
gert er ávallt gripið snarlega i
taumana. En þegar lokað sjón-
varpskerfi er kallað video er
skilningsleysið nær algjört.
Það er ekki ónýtt að hlusta á
vitnisburð tæknimanna sem
stundum er verið að draga fram
i rikisfjölmiðla þegar þeir eru
að útskýra sin sjónarmið nær
ávallttæknilegseðlisen blönduð
umhyggja fyrir rétti ein-
staklingsins til að fá að ráða á
hvaða efni hann glápir á
skermi si'num. Hin svokölluðu
lesendaskrif dagblaðanna
enduróma bullið.
Spor aftur
ábak
Hiðsanna er að með þessum
samtengdu kerfum, sem verið
er að koma upp, er stigið spor
aftur á bak hvað varðar val-
frelsi einstaklinga. Þeir, sem
ánetjast þessum kerfum, fá sér
einfaldlega aðra skömmtunar-
stjóra jn þá sem fyrir eru.
Myndspólur á almennum
markaði og tæki tilað sýna þær
eru einfaldlega ætlaðar einstak-
lingum. Þeir eiga sjálfir að
velja sér efni og sýningartfma,
en ekki láta aðra gera það fyrir
sig einsog nú er gert. Það liggur
iaugum uppiað um þetta efni á
nákvæmlega saman við og um
hljómflutningstæki og plötur.
AHt annað er lögleysa og tak-
mörkun á valfrelsi einstaklings-
ins, hvað sem tæknimenn sem
mjög mikilla hagsmuna eiga að
gæta, hafa um fyrirbærið að
segja
Þetta dæmi synir glöggt að
við eigum ekki að láta tæknina
koma aftan að okkur, heldur
reyna að afla okkur lágmarks-
þekkingar á henniog nýta okkur
hana af skynsamlegu viti.
Enn er vitnað til þekkingar-
leysis Islendinga, þegar þeir á
fyrstu árum aldarinnar deildu
um hvort siminn til landsins-ætti
að vera um þráð eða loftskeyti
og skrýtnar sögur sagðar af
viðbrögðum manna.En erfitter'
aðkoma auga á annað en að við
stöndum i nákvæmlega sönu
sporum i dag, árið 1981 eins og
langafar okkar, sem héldu að
loftskeytin gætu dottið niður úr
háalofti og skaðað fé.
A Alþingi liggja fyrir frum-
vörp um breytingu á útvarps-
lögum ogum héraðsútvörp, sem
eru góðra gjalda verð, og á ekk-
ert að vera þvi til fyrirstöðu að
reknar verði fleiri útvarps- og
sjónvarpsstöðvar hér á landi en
nú er gert, en það verður að
halda þessari fjölmiðlun innan
einhverra vitrænna marka en
láta ekki fávisi og þekkingar-
skort ráða ferðinni.
Oddur Olafsson 0
ritstjórnarfulltrúi
skrifar WmO/á