Fréttablaðið - 23.04.2008, Blaðsíða 16

16 23. apríl 2008 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björgvin Guðmundsson og Björn Ingi Hrafnsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
S
narhækkað verð á ýmsum grunntegundum matvæla í
heiminum, svo sem korni, maís, hrísgrjónum, baunum
og kjöti, veldur því nú að hungurógnin vofir yfir hundr-
uðum milljóna manna. Nærri sjötti hluti mannkyns, um
milljarður manna, dregur fram lífið á innan við einum
Bandaríkjadal á dag eða sem svarar um 75 krónum. Áhrif hækk-
aðs matvælaverðs kemur harðast niður á þessu fólki. Josette
Sheeran, framkvæmdastjóri Matvælahjálpar Sameinuðu þjóð-
anna, orðar það þannig að „þögul tsunami-flóðbylgja“ sé að
skella á heimsbyggðinni sem stefni í að fjölga því fólki um 100
milljónir sem að óbreyttu er ófært um að verða sér og sínum úti
um nægilegan mat til að hungra ekki.
„Þetta er hin nýja ásjóna hungursneyðar – þær milljónir manna
sem voru ekki í þessum hópi hinna mest þurfandi fyrir hálfu ári
en eru það núna,“ er haft eftir Sheeran í frétt á heimasíðu stofnun-
arinnar, sem í meðalári sér um 90 milljónum manna fyrir neyðar-
matvælaaðstoð. Þessi þróun kallar að hennar sögn á „víðtæk við-
brögð af hálfu stjórnvalda í löndum heims sem miða hvort tveggja
í senn að neyðaraðstoð og langtímalausnum“.
Þar sem uppnám ríkir á matvæla-heimsmarkaði fer félagsleg
ólga vaxandi í mörgum fátækum löndum. Það getur haft þær
afleiðingar að ríkisstjórnir setji nýjar hömlur á milliríkjaviðskipti
með matvæli en það getur haft keðjuverkandi áhrif á hnattvædd
viðskipti ríkja heims, ríkra sem fátækra. Það getur síðan haft hag-
vaxtarhemjandi áhrif sem aukið getur enn hættuna á heimskreppu
sem koma myndi harðast niður á fátækari ríkjunum sem á síðustu
árum hafa verið að byrja að njóta góðs af hagvaxtaraukandi þátt-
töku í hnattvæðingunni.
Hvað er þá til ráða? Talsmenn Alþjóðabankans og Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins, sem héldu ársfund sinn á dögunum, hafa sagt að mik-
ilvægasta bráðaaðgerðin sem þessar aðstæður kalla á sé að fram-
lög til Matvælahjálpar SÞ verði stóraukin tafarlaust, enda veldur
matvælaverðshækkunin því að sjóðir stofnunarinnar þurrausast
fljótt á sama tíma og þeim sem þurfa á neyðarastoð að halda stór-
fjölgar. Aðeins til að vera fær um að dreifa sambærilegu magni af
mat í ár og í fyrra þyrfti stofnunin aukafjárveitingu upp á um 700
milljónir dala, um 52 milljarða króna.
En bein matvælaaðstoð er aðeins neyðarúrræði, ekki langtíma-
lausn. Mikilvægasti hvatinn til framleiðniaukningar í matvæla-
framleiðslu í þróunarlöndunum væri ef úr inngripum opinberra
aðila í markaðinn drægi og fátækir bændur gætu selt meira af
framleiðslu sinni á opnum markaði. Til þess þurfa ríku löndin að
opna betur sína markaði fyrir afurðum frá þróunarlöndunum.
Önnur augljós leið til framleiðniaukningar væri að nýta erfða-
tæknina, en víða er andstaða við það af pólitísk-siðferðilegum
ástæðum. Ef mögulegt á að vera að auka matvælaframleiðslu án
þess að leggja meira land undir hana er vandséð hvernig það verð-
ur gert án þess að nýta erfðabreytingatæknina.
Offramleiðsla í skjóli margfaldra niðurgreiðslna í ríkari lönd-
um heims olli því lengi að heimsmarkaðsverð á grunnmatvælum
hélzt lágt. Sá tími er liðinn. Eins og The Economist bendir á í for-
ystugrein standa vonir til að „með heppni og góðri stefnumótun
muni nýtt jafnvægi finnast.“ Rétt eins og önnur ábyrg ríki heims
ættu íslenzk stjórnvöld að reyna það sem í sínu valdi stendur til að
stuðla að farsælli lendingu í þessu mikilvæga máli.
Hækkun matarverðs í heiminum kallar á aðgerðir:
Þögul flóðbylgja
AUÐUNN ARNÓRSSON SKRIFAR
Snemma á þessu ári gerðist sá atburður að kennara og
nemanda í framhaldsskóla
einhvers staðar í Norður-
Frakklandi varð sundurorða, og
nemandinn kallaði kennarann
„connard“. Þetta mætti kannske
þýða á íslensku sem „hálfviti“, en
orðið hefur marga yfirtóna og
getur engin þýðing í rauninni
gefið nokkra hugmynd um hve
nauðagróft það er. Fransk-
íslenska orðabókin (Örn og
Örlygur 1995) þekkir ekki svona
munnsöfnuð. Kennaranum varð
skapbrátt, hann lyfti hönd sinni
og rak nemandanum vel útilátinn
löðrung. Í næstu frímínútum
gerðu aðrir nemendur yfirvöldum
skólans viðvart og þau létu
fjölskyldu drengsins löðrungaða
þegar vita um þennan voðalega
atburð.
Málið var nú orðið alvarlegt
fyrir kennarann, en það átti eftir
að versna til muna. Svo vildi
nefnilega til að faðir drengsins
var lögreglumaður, og hann
mætti þegar í stað á kennarastof-
unni í fullum skrúða til að tala við
kauða. „Ég verð oft fyrir svívirð-
ingum“, sagði hann „og þó
löðrunga ég ekki“. Þetta var
vitanlega hverju orði sannara,
lögreglumenn gefa ekki neina
kinnhesta, a.m.k. ekki á almanna-
færi, þeir láta sér nægja að lemja
stúdenta með kylfum, svo
stundum þarf að sauma þá saman,
eins og gerðist í Lyon nú fyrir
skömmu. Er ekki að orðlengja
það, kennarinn var þegar
handtekinn, fluttur á lögreglustöð
og yfirheyrður þar í 24 stundir
áður en honum var sleppt. Ekki
veitti af því að fara vel ofan í
saumana á málinu, því frönsk
tunga er mjög auðug af orðum
sem merkja „löðrung“, í fljótheit-
um er auðvelt að komast upp í tíu,
og þau hafa öll sín hárfínu
blæbrigði. Er nú boðað að
kennarinn komi fyrir rétt
einhvern tíma með vorinu til að
svara til saka.
Þetta mál vakti mikla athygli,
einkum og sér í lagi meðal
kennara, og voru þeir spurðir
álits. Enginn þeirra mælti
voðaverki kennarans bót, það
tóku þeir jafnan skýrt fram, en
eigi að síður átti hann samúð
þeirra alla. „Eiga menn að láta
sér lynda hvaða svívirðingar sem
er í tímum?“ spurðu sumir. „Er
það gott fyrir uppeldið að þegar
nemandi kallar kennara hálfvita,
skuli það vera kennarinn sem fer
í fangelsi?“ Einhver sagði að
úthald nemenda við að stríða
kennurum væri nánast óendan-
legt, og hann vitnaði í orð eins
þeirra í tíma: „Ég veit að þig
langar til að berja mig, en þú
hefur bara ekki rétt til þess.“
Enginn kennari viðurkenndi að
hafa nokkru sinni löðrungað
nemendur, en oft á tíðum skorti
ekki löngunina. „Ég verð stundum
að grafa hendurnar djúpt í
vasana“, sagði einn.
Mitt í þessu gerðist það, að
nefnd sem Sarkozy hafði sett á
fót til að gera tillögur um
umbætur í Frakklandi skilaði
áliti. Forystu í nefndinni hafði
hinn víðkunni Jacques Attali,
áður ráðgjafi Mitterrands en nú
snúinn til frjálshyggju, en með
honum var einvalalið hagfræð-
inga og annarra spekinga, og
lögðu þeir fram tillögur í 316
liðum um það hvernig breyta
mætti Frakklandi í anda frjáls-
hyggjunnar og leysa úr læðingi
framtak, sköpunarkraft og
hagvöxt. Jacques Attali lagði á
það ríka áherslu að þessar
tillögur væru ein heild, það mætti
ekki tína eina og eina út úr og
framkvæma þær þannig eftir
einhverjum pólitískum hentug-
leika heldur ætti að framkvæma
þær allar á einu bretti, ef þær
ættu að duga. Og því nefni ég
þetta nefndarálit í þessu sam-
hengi að ein tillagan af þessum
316 var í þá veru, að það ætti að
láta nemendur í skólum dæma
kennara og gefa þeim einkunnir,
ekki aðeins nemendur í háskólum
eins og þegar hefur komið til tals
heldur líka nemendur í fram-
haldsskólum, svo og í barnaskól-
um.
Um leið og nefndarálitið var
gert heyrinkunnugt fóru af stað
hávær mótmæli um allt land og
leigubílstjórar í París, sem einn
liðurinn í tillögunum var helgað-
ur, lögðu samstundis niður vinnu
og söfnuðust saman á Lýðveld-
istorgi og óku þar hring eftir
hring með fáheyrðum horna-
blæstri. Útvarpsstöðin „Evrópa
1“ bað hins vegar hlustendur að
hringja og segja álit sitt á þeirri
tillögu að láta nemendur dæma
kennara og var því útvarpað í
beinni útsendingu. En þá bar svo
við að yfirgnæfandi meirihluti
þessara hlustenda, áttatíu af
hundraði sögðu útvarpsmenn, var
hugmyndinni algerlega samþykk-
ur. Þarna er loksins fundin leið til
að tjónka við þessa voðamenn,
sögðu þeir, ef þeir eru undir
ströngu eftirliti nemenda er
tryggt að þeir geta ekki komist
upp með hvað sem er.
Þetta er kannske ráðið til að
leysa vandamál af því tagi sem
hinn laushenti kennari lenti í. Ef
nemandinn getur skrifað „conn-
ard“ í ró og næði á það einkunna-
blað sem hann síðan afhendir
skólaeftirlitinu, hefur kennarinn
ekkert tækifæri til að falla fyrir
þeirri freistingu að reiða til
höggs.
Löðrungurinn
EINAR MÁR JÓNSSON
Í DAG | Kennarastarfið
UMRÆÐAN
Kristján B. Jónasson skrifar um bók-
lestur
Bókin er elsta fjöldaframleidda vara heims. Fyrstu kynni mannkyns af
staðlaðri framleiðslu í miklu magni fyrir
stóran hóp viðskiptavina – markaðsvöru –
var bókin.
Á rúmlega 550 ára vegferð sinni hefur
bókin enn eflst sem helsta útbreiðslutæki
upplýsinga í heiminum. Bóksala veltir
ríflega 40 milljónum evra á evrópska efnahags-
svæðinu árlega og þrátt fyrir sífelldar hrakspár er
bókaútgáfa sá geiri evrópska menningariðnaðarins
sem mestu veltir í smásölu. Til samanburðar eru
kvikmyndir seldar í smásölu á sama markaði fyrir
helmingi lægri upphæð. Bókaútgáfa eflist nú
gríðarlega á „nýmörkuðum“, einkum í Asíu þar sem
mikil ásókn er í þekkingu á móðurmálinu. Í stuttu
máli: Þrátt fyrir að umræðan um bækur á Vestur-
löndum virðist gefa í skyn að endalok bókarinnar
séu í sjónmáli hefur útgáfa prentaðra bóka aldrei
verið jafn mikil í heiminum og nú.
Nú í Viku bókarinnar verður undirritað samkomu-
lag milli menntamálaráðuneytis og
Bókamessunnar í Frankfurt am Main um
að Ísland verði heiðursgestur hennar árið
2011. Um er að ræða stærstu menningar-
kynningu sem Íslendingar hafa ráðist í
erlendis. Ákvörðun stjórnenda Bókamess-
unnar var ekki óumdeild og var nokkuð
rædd í alþjóðlegum fjölmiðlum. Hún
byggði hins vegar á orðspori Íslendinga
sem bókmenntaþjóðar. Við nutum þess að
ímynd okkar sem bókafólks er sterk. Á
Degi bókarinnar ber okkur hins vegar að
líta í eigin barm og athuga hvort ímyndin
eigi sér stoð í veruleikanum.
Bóklestur, bókaútgáfa og ritun bóka skipta flest
svið samfélagsins máli. Lesskilningur, þekkingaröfl-
un, og viðgangur fjölbreytts og skapandi samfélags
eru allt lykilhugtök sem skýra hvers vegna svo er.
Ef við eigum að ná markmiðum okkar um að verða
þekkingarsamfélag í fremstu röð verðum við að
huga að því hvernig einstakir hlutar tengjast
heildinni. Takist það getum við stolt sagt að við
séum bókmenntaþjóð á alþjóðavísu.
Höfundur er formaður Félags
íslenskra bókaútgefenda.
Dagur bókarinnar
KRISTJÁN B.
JÓNASSSON
Er mataræðið
óreglulegt?
LGG+ er fyrirbyggjandi vörn!
Skyndibitafæði, sætindi, óreglulegar
máltíðir – allt þetta dregur úr innri
styrk, veldur þróttleysi, kemur
meltingunni úr lagi og stuðlar að
vanlíðan. Regluleg neysla LGG+
vinnur gegn þessum áhrifum og
flýtir fyrir því að jafnvægi náist
á ný. Dagleg neysla þess
tryggir fulla virkni.
H
V
Í T
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
Móðgaðir
Vörubílstjórar eru æfir út í lögregluna
fyrir að leyfa sér ekki að fara sínu
fram við Bessastaði í gær á meðan
forseti Íslands ræddi við Mahmoud
Abbas, forseta Palestínumanna. Fór
það fyrir brjóstið á vörubílstjórunum
að lögreglan skuli hafa vogað sér að
girða fyrir afleggjarann og taka mynd-
ir af bílalestinni sem hún brunaði
fram hjá forsetabústaðnum.
Í ljósi þess að erlendur
þjóðhöfðingi var í heimsókn
sætir það í raun undrun
að lögreglan hafi látið sér
nægja að taka myndir
af vörubílstjórunum.
Hvers vegna voru
þeir ekki hand-
teknir? Og jafnvel
sviptir ökuréttindum í leiðinni fyrir
ítrekuð brot á umferðarlögum.
Stríðsástand
Þar sem Mahmoud Abbas er leiðtogi
á einu viðkvæmasta átakasvæði
heims – sannkallaðri púðurtunnu
– sýndi lögreglan þá fyrirhyggju að
hafa sérsveitina til taks við Bessa-
staði. Þessar varúðarráðstafanir þótti
Sturlu Jónssyni trukkaforingja
algjör frágangssök. Í samtali
við Vísi sagði hann lögregl-
una vera „að biðja um stríð“
og að lítið hefði þurft að
gerast til að syði upp úr.
Kemst maður hjá því
að spyrja hvort
einhver hafi
andað að
sér fullmiklu af dýrmætum bensín-
gufum?
Hrámetið
Bjarni Harðarson fer mikinn í and-
stöðu sinni við innflutning á hráu kjöti,
sem hann telur líklegt til að smita
Íslendinga af salmonellu auk þess að
valda bændum ómældum búsifjum.
Auk þess að hafa salmonelluna á
sínu bandi hefur Bjarni liðstyrk úr... ja,
ekki svo óvæntri átt því á aðalfundi
sínum um liðna helgi lýsti Kvenfé-
lagssambands Suður-Þingeyinga yfir
þungum áhyggjum af fyrirhuguðum
kjötinnflutningi. Þeim sem
nýtur fulltingis þingeyskra
húsfreyja eru margir
vegir færir.
bergsteinn@frettabladid.is