Tíminn - 05.01.1982, Blaðsíða 14

Þriöjudagur 5. janúar 1982
14_________________________________________fjTtmbm
heimilistíminn ' r Mtlmsjón; B.St. og K.L.
Hliðarverkanir
með töku blöð-
þrýst i ngsmeðala
Eigum við að
gera veggteppi
með álfmdum
myndum?
■Oft er erfitt aö greina á milli
gagnlegra áhrifa lyíja og óæski-
legra aukaáhrifa. Má þar nel'na
sem dæmi, aö töku róandi lyfja
fylgir þreyta og slen, sérstaklega
i fyrstu. t>að getur þvi veriö vara-
samt aö taka þau inn að deginum
til. Séu þau aftur á móti tekin á
kvöldin, eru þessi áhrif heppileg,
þarsem þau hjálpa sjúklingunum
til að sofa um nóttina.
Of háum blóöþrýstingi er
gjarnahaldið i skefjum með meö-
alagjöfum, sem geta haft i för
meö sér óæskileg aukaáhrif. Þar
sem stór hluti Islendinga tekur
þessi lyf reglulega er ekki úr vegi
að athuga bæöi holl áhril' þeirra
og aðra miöur æskilega fylgi-
fiska.
Lyf sem auka þvaglát
Þessari tegund lyfja hefur veriö
mest beitt i meöferö, þegar blóö-
þrýstingurinn er vissulega of hár,
en þó ekki upp úr öllu valdi. Þau
eru bæöinotuö ein sér og meö öör-
um lyíjum. Margar geröir slikra
lyfja eru á markaönum og ekki
alltaf auövelt aö skilja af hverju
einn sjúklingur fær þetta lyíið og
annar hitt. 1 stórum dráttum má
segja að þau séu öll svipuð, hvað
varðar möguleikann á aukaáhrif-
um.
Þvagsýrugigt og skert
sykurþol
Þvarsýrugigt — podagra —
fylgir ósjaldan i kjölfariö á inn-
töku þvagaukandi meöala. Hún
kemur i köstum, þannig aö sárs-
aukafullur þroti myndast um
liöamót, olt aöeins ein i einu. Hún
kemur sérlega oft lram viö liða-
mót stóru táar. Nánast undan-
tekningalaust finnst hátt hlutíall
af þvagsýru i blóöinu. Þó aö lyíja-
taki haíi fengiö þvagsýrukast,
þarf þaö ekki endilega aö þýöa aö
hann verði að hætta töku lyfsins.
En það er ol't nauðsynlegt aö taka
lyf, sem eykur vinnslu nýrnanna
á þvagsýru.
Skert sykurþol getur komiö i
ljós sem fylgiíiskur inntöku þvag-
aukandi lyíja. Reyndar má
kannski heldur segja, aö tilhneig-
ing til sjúkdómseinkenna komi i
ljós. Oft er hér um roskið l'ólk aö
ræða og ekki reynist þörf á að
meöhöndla sjúkdóminn meö in-
súlini. Nú standa viða yfir nánari
rannsóknir á þvi, hvort þessum
lyf jum er um þetta skerta sykur-
þol að ræða eöa ekki.
Margir þeir, sem taka inn
þvagaukandi lyf, taka samhliöa
lyf, sem innihalda kalium, sem er
mjög mikilvægt efni. Þvagauk-
andilyflosa nefnilega likamann
aukalega viö kalium, þannig aö
þó að við fáum nægilegt kalium i
fæðunni, (þaöer t.d. mikiö af þvi i
appelsinum), kann þaö aö vera i
of litlum mæli miðaö viö þaö, sem
likaminn missir. Magn kaliums i
blóöinu er einfaldlega mælt úr
blóðprufum. Sé þaö of litiö, geta
sjúkdómseinkenni komið i ljós,
svo sem þreyta og slen. Ef i ljós
kemur, að kaliummagniö er undir
vissum mörkum, er nauðsynlegt
að gefa kaliumlyf. Fái sjúklingur
niðurgang, eykst kaliumtapið, og
verða þeir, sem taka þvagauk-
andi lyf aö hafa þaö hugfast.
Beta-blokkarar
Beta-blokkarar er lyfjaflokkur,
sem hefur á siðustu 10-15 árum
unnið sér sess og smám saman
orðiðmeðal mikilvægustu hjarta-
og blóöþrýstingsmeöala. Ahrií
hafa þau á blóöþrýsting og
hjartakrampa (angina pectoris).
Af þeim eru margar geröir á
markaði. Viss mismunur er á hin-
um ýmsu tegundum, en i höfuö-
atriðum eru áhrif þeirra þau
sömu.
• Komið hefur i ljós, að þeim
fylgja margs konar aukaáhrif. En
miðað við, hvað þau eru mikiö
notuð, verður aö taka fram aö
a.m.k. alvarleg tilfelli eru sjald-
séð og sjaldgæft er aö sjúklingur
veröi aö hætta inntöku á beta--
blokkurum. Sérstaka aðgát verð-
ur þó að hafa þegar astma-sjúkl-
ingar eiga i hlut.
Hægur púls er afleiöing af töku
beta-blokkara og bendir til aö
meðferðin sé árangursrik. Beta-
blokkarar hafa stundum i för meö
sér kalda fætur og kalda lingur.
Þvi taka þeir besteftir, sem íyrir
hafa tilhneigingu til hand- og fót-
kulda. Sumir kvarta lika undan
erfiðum draumförum, i nokkrum
tilfellum nánast martrööum.
Beta-blokkurum geta lika fylgt
þunglyndi. Og eitt kvörtunarefniö
enn er þreyta, sérstaklega i upp-
hafi meðferðar. Litill skammtur i
byrjun getur oft komið i veg fyrir,
að það vandamál risi upp.
Margvisleg viðbrögð geta kom-
iö iljós i sambandi viö lyfjameð-
ferð og aö ofan eru bara.nefnd
þau algengustu. Þaö er ekki held-
ur alltaf auðvelt að gera sér ljóst,
hvað veldur. Tökum þreytu og
slen. Getur það verið afleiðing al'
sjúkdómnum, eða öðrum ástæð-
um i lifi sjúklingsins?
Sé sjúklingurinn i vafa er best
fyrir hann að hætta meðalatöku
um skeið til að gá, hvort þessi
vandamál hverfa þar með. En
ekki skyldi hann hætta lyfjatöku
án samráðs við lækni. Þetta á
ekkisistviðum beta-blokkara, en
skyndilegt hlé á töku þeirra getur
oröið hjartanu hættulegt.
Enn ein aukaáhrif sem margir
karlsjúklingar verða í'yrir i sam-
bandi við meðferð á háum blóð-
þrýstingi, er getuleysi. En sem
fyrr er erfitt að fullyrða i hvað
miklum mæli meðölin eiga hér
sök á. Sé það gerlegt, ætti sjúkl-
ingurinn að hætta töku viðkom-
andi lyfs, eða e.t.v. skipta um lyf.
En þetta má ekki gera án sam-
ráðs við lækni.
Oft þarf að taka fleiri lyf
— þá eykst hættan á
aukaáhrifum
Lyfjameðferð er bara hluti
meöferðar á háþrýstingi, en i
flestum tilfellum varir hún ævi-
langt. Hér á undan hefur einungis
verið fjallað um tvo flokka blóð-
þrýstingslyfja, en um 80% há-
þrýstingssjúklinga munu neyta
þeirra. Stundum liggur alveg
ljóst fyrir nákvæmlega hvaða lyf
hentar best i viðkomandi tilfelli,
enoftarer það tilviljun, hvaða lyf
verður fyrst fyrir valinu, þegar á-
kvörðun hefur verið tekin um það,
að þrýstingnum skuli haldið i
skefjum með lyfjum.
An tillits til þess hvaða lyf verð-
ur fyrir valinu i upphafi, eru
mörg tilfelli af háþrýstingi sem
ekki dugir að notast viö eitt lyf
gegn. Mjög algengt er þvi að nota
bæði þvagaukandi lyf og beta-
blokkara. 1 mörgum tilfellum
nægja þessi tvö lyf ekki heldur, og
þá þarf að bæta viö þvi þriðja. Þá
aukast enn likurnar fyrir aukaá-
hrifum. Það liggur þvi i augum
uppi, að það tekur langan tima að
komast að raun um, hvaða með-
ferö sé árangursrikust. En i flest-
um tilfellum er nægur timi til
stefnu, þvi að sjaldgæft er að
sjúklingar hafi mikil óþægindi af
sjúkdómi sinum. Tilgangurinn
með þvi að halda háum blóö-
þrystingi i skefjum er fyrst og
fremst sá að hindra skaöa á
hjarta, heila og nýrum, sem oftar
koma fram hjá þeim, sem bera of
háan þrýsting ómeðhöndlaðan.en
þó ekki fyrr en að nokkrum árum
liðnum.
■ Eftir jólaveislurnar, er ósköp
gott að geta bara tekið það rólega
og farið að dunda við eitthvað
skemmtilegt. Þið getið t.d. tekið
af borðstofuborðinu, eða fært til
úr einu horni stofunnar og gert
teppi með álimdum myndum.
Þetta er ekki eingöngu verkefni
fyrir börnin, fullorðnir hafa ekki
siður gaman af að fást við þetta
verkefni og gleyma gjarna tim-
anum á meðan þeir eru að fást við
allavega litlar pjötlur úr tusku-
pokanum. Hér á eftir segjum við
frá, hvernig setja má taubútana
saman og hvaöa efni þarf til að
gera þessi skemmtilegu teppi.
Það er hægt að ljúka af á einum
degi að gera stórt, skemmtilegt
teppi. En það er lika hægt að láta
verkefnið endast lengur, og
reyndar er stöðugt hægt að bæta
við, þegar andinn kemur yfir fólk.
Efniviðurinn er til á hverju
heimili, þvi að notast má við
næstum hvað sem er. Undirlagiö,
eða grunnurinn, getur t.d. verið
gamalt, slitið lak, og siðan er leit-
að á náðir tuskupokans og jafnvel
fatnaðar, sem hætt er aö nota, þá
er upplagt að nota tölur, borða,
garn og perlur.
Svona gerum við
„álimda” teppið.
Það má hvort heldur er lima
myndirnar á með taulimi, sauma
þær eða jafnvel nota teiknibólur,
en séu þær notaðar, veröur að
hafa mjúka plötu undir grunnin-
um.
Ef auður veggur er i barnaher-
berginu, má vel hengja grunninn
þar, og siðan leyfa krökkunum að
leika lausum hala viö myndgerð-
ina. Hafa má það lagið á, að
klippa hverja mynd fyrst út i
pappa og klæða hana siðan með
taui, áður en hún er limd á sinn
stað. Þessi aðferö reynist litlum
krökkum auðveldari.
Það er mikilvægt aö koma sér
saman um ákveðnar staösetning-
ar mest áberandi myndanna á
fletinum, áður en hafist er handa
um áliminguna. Siðan er óhætt að
leyfa hugmyndafluginu að ráða,
það gefur bestan árangur.
Þannig hengjum við
teppið upp
Auðvitað hengjum við teppið á
vegginn, þegar það er fullklárað,
ef við höfum ekki þegar gert það.
Það getum við gert á þann hátt,
að við gerum svo breiða falda að
ofan- og neðanverðu, aö við get-
um stungiö bambusrörum, spýt-
um, eða hverju öðru, sem við
kunnum að kjósa, þar i gegn, en
prikin þurfa að vera 5-10 cm
lengri en teppið. Á þennan hátt
liggur teppið slétt og auðvelt er að
hengja það á vegginn á tvo króka
eða lykkjur. Myndteppið, sem
sett er beint á vegginn, er skrúfað
fast.
Tímaritið
Húsfreyjan
komið út
■ Timaritið Húsfreyjan 4. tbl. 32.
árg. kom út fyrir jólin. Fremst i
ritinu er ljóð eftir Asgeröi Ingi-
marsdóttur, sem heitir „Á ári
fatlaðra”, en eins og allir vita var
árið 1981 tileinkað fötluðum og
málefnum þeirra. Dansbók I og II
hefti, sem Fjallkonuútgáfan gaf
út 1914 er kynnt i Húsfreyjunni, og
eru þar myndir af gömlum döns-
um. Grein er eftir Halldór Hansen
yfirlækni um börn á forskólaaldri
og uppeldi þeirra og fleiri greinar
um börn eru i ritinu, bæði um fæði
ungbarna og um leikföng barna.
Margvislegt föndur i sambandi
við jólin er sýnt i Húsfreyjunni og
fleira tilheyrandi hátiðinni.
„Dagbók konu” vikuna 14.sept.
til 20. sept. skrifar Sóley Ragn-
arsdóttir, og Unnur Schram
Ágústsdóttir segir frá æskuminn-
ingu frá Bildudal.
■ Blóðþrýstingsmæling. Hólk úr mjúku efni er komiö fyrir um upp-
handlegg og dælt I hann lofti uns lokast fyrir blóðstreymi um æðarnar,
og siðar örlltið meir. Siöan er loftinu hleypt út aftur. Þegar hlustað er
með hlustunartæki i alnbogabótinni, hevrist þegar blóðið byrjar aftur
að fossa eftir æðunum (bankandi hljóð) og þegar það getur aftur
streymt hindrunarlaust um æöarnar (hljóðið hverfur). Niðurstööurnar
má lesa af mæli, sem tengdur er við armhólkinn.