Tíminn - 10.01.1982, Blaðsíða 4
4
Sunnudagur 10. janúar 1982
■ Þórhildur Þorleifsdóttir íeikstjóri og sviðið i bakgrunni. „Dansaði i
þessari óperu fyrir rúmlega tuttugu árum i Þjóðleikhúsinu.”
■ Einhverjir hafa talað um
kraftaverk. Þaðer kannski
orðum aukið. En átak/
altént er það stórátak.
Flestum að óvörum hefur
elsta starfandi kvik-
myndahús á landinu.
Gamla bíó, ummyndast i
óperuhús á aðeins tveimur
mánuðum. Og óperuhúsið,
Islenska óperan, opnar i
kvöld, laugardagskvöld,
með ærinni viðhöfn. Þá
verður fyrsta stykkið tekið
til sýninga, Sigaunabarón-
inn eftir Jóhann Strauss.
útsendari Helgar-Tímans
eyddi nýverið einni kvöld-
stund í Gamla biói fyrrver-
andi, ræddi við aðstand-
endur óperuhússins og
sýningarinnar og fylgdist
með æfingu á Sígauna-
baróninum. Með von um
mjög syngjandi framtíð og
digur ár...
Innan dyra er allt á rúi og stúi,
I augum aðkomumanns virðist
fullkomlega vonlaust að hér veröi
allt falliö I ljúfa löö á laugardags-
kvöldiö. Enda ekki langt siðan
téður aðkomumaöur horfði i
Hvað með rými til hliðanna,
svigrúm til að færa leiktjöld til og
frá?
„Svigrúmiö til hliðanna er satt
að segja alveg i lágmarki, húsið
leyfir ekki miklar breytingar i þá
veru.”
Hvenær tókst þú við verkinu?
„Það bar mjög brátt að, ég
heyröi fyrst ávæning að þessu i
september, i október kom ég svo i
húsið til að kanna hvers eðlis
breytingarnar yröu, i nóvember
var húsið svo keypt og vinnan hér
hófst strax 5ta nóvember. Undir-
búningstiminn var af mjög skorn-
um skammti og breytingarnar
eru þegar orðnar mun meiri en
viö ætluðum i fyrstu.”
Attu þér einhverjar fyrir-
myndir við umsköpun hússins?
„Fyrirmyndin er einkum húsiö
sjálft, Gamla bió, ég varö að
hlýða þeim formum sem eru
rikjandi hér innan dyra, beygja
mig undir þau og breyta I fram-
haldi af þeim.”
Hvað um hinn marglofaða
hljómburð I Gamla biói?
„Hann virðist ekki hafa versn-
að, nema siður sé. Gæöi hans eru
einkum fólgin i einföldu sköpulagi
hússins, gólf og loft eru úr léttum
efnum, og likt og fyrir tilviljun
eru veggirnir gljúpir, steyptir úr
mjúku sementi ef svo má segja.
Þvi verður bergmálið af þeim
meö minnsta móti.”
greinilega að sjá hvaö má betur
fara á sviöinu.
Atvinnuhús og
öllum reiknað kaup
Eftir langan og strangan
eltingaleik um ranghala Gamla
biós tekst mér loks aö lokka önn-
um kafinn mann á afvikinn stað.
Þaö er Arni Reynisson, fram-
kvæmdastjóri Islensku óper-
kvikmyndaumboöum sem Gamla
bió átti. Við gerum einnig ráö
fyrir að hér verði haldnir tón-
leikar. Nýmæli hjá okkur er kerfi
styrktarfélaga, sem nú þegar eru
orðnir fleiri en 2000, þeir leggja til
og munu leggja til fé, minnst 200
krónur hver, og fá i staðinn
félagsréttindi, þar á meðal rétt til
að sitja aðalfundi tslenska óperu-
félagsins og kjósa stjórn. Þaö er
ekki bara forsala á aðgöngumið-
um eins og sumir hafa haldið.
sæti eftir breytingarnar og gerið
þið ykkur vonir um að bekkurinn
verði fullskipaður?
„Bióið tekur um 500 manns i
sæti. Mér skilst að hér á landi séu
starfandi um 100 kórar, tónlistar-
og sönglif hér er i bullandi vexti,
áhuginn er slikur að ég hef engar
áhyggjur af að fólk muni ekki
flykkjast i óperuna.”
Hvaða hlutverki gegnir þú hér
innan um allt þetta söngfólk,
Árni?
„Ætli það sé ekki hið venjulega
hlutverk framkvæmdastjóra, að
reyna að láta nauman tima og
rýra sjóöi endast.”
Sígaunabarónn
eftir Strauss
Og þá er mál að snúa sér aö
sýningunni sjálfri, Sigaunabarón-
inum. Þótt hún sé yfirleitt kölluð
ópera, má kannski með sanni
segja að hér sé á ferðinni óper-
etta, þvi i leiknum fer saman
sungið og talaö mál. Höfundurinn
er af Strauss-kyni, Jóhann yngri,
mestur og bestur þeirra Strauss-
ara. Hann var Vinarbúi i húð og
hár,. fæddur þar i borg 1825
(sonur Jóhanns eldri) og lést þar
1899. Jóhann Strauss var ó-
krýndur konungur valsatónlistar-
innar, fágaörar og glæsilegrar
dægurmúsikur þeirra tima og
Islensk ópera í fæðingu
sama húsi og „A Night in the
Opera”, hrakföll þeirra
Marx-bræðra. Iönaðarmenn eru
við vinnu i krókum og kimum, og
aðfarirnar ekki alltaf jafn hljóð-
legar, á göngunum er megn lykt,
af ryki, viði og lakki. Um kvöldið
stendur til að renna i gegnum allt
stykkið og kórfólk og einsöngv-
arar farnir að hafa sig til. A þver-
um og endilöngum göngunum
skiptir fólk um ham, málar sig og
uppábýr, og hirðir ekki mikið um
að hylja klæðleysi sitt. Um hliðar-
svalirnar gengur heföarmaður
eins og stiginn útúr 18du öldinni
með parrukk og montprik, og
svælir filtersigarettu. Niðri er
hljómsveitin að koma sér fyrir i
nýsmiðaðri hljómsveitargryfj-
unni, áöur en æfingin hefst ætlar
Garöar Cortes aö leiða hana i
gegnum nýtt tónverk eftir Jón
Nordal, Tileinkun, sem flutt
veröur við vigslu hússins — til að
reka út Disney-djöflana sem hér
eru viðloðandi hvislaði einhver að
mér. A senunni standa leiktjöldin,
mikil aö vöxtum, og andspænis
þeim ljósabúnaöur, sá fullkomn-
asti hér á landi aö sögn.
Húsið gaf tóninn
að breytingunum
Praktiska hliðin hefur forgang,
húsið sjálft, endursköpun þess, á
undan listinni. í hljómsveitar-
gryfjunni hittum við að máli
Stefán Benediktsson arkitekt
tslensku óperunnar. Við spyrjum
hann hvaöa breytingar helstar
hafi oröið á Gamla biói?
„t fyrsta lagi hefur sviðið verið
stækkað um helming, framan úr
salnum höfum við orðið að taka
þrjá fyrstu bekkina og byggja þar
hljómsveitargryfju. Gólfiö i saln-
um hefur verið hækkað um ca. 70
sentimetra til að fólk sjái betur á
sviöið og á svölum hefur verið
gerð 90 sentimetra meöalhækkun
i sama skyni.”
Sviðið, hvaöa breytingar hafið
þiö gert á þvi?
„Við höfum stækkað það bæði
til hliöanna og fram, og nú er ekki
annað hægt aö segja en að sem
svið sé það oröiö vel brúklegt,
þótt auövitað mætti það vera
stærra. Hængurinn er bara sá aö
ef svið er meira en 100 fermetrar
segja reglur til um að þurfi að
gera ýmsar eldvarnarráöstafan-
ir, til dæmis aö leggja eldvarnar-
teppi, en viö höfum hvorki ráð né
aðstöðu til þess.”
Hversu stórt er sviðið nú?
Stefán veltir vöngum.
„Ég þarf alltaf aö reikna þaö
upp aftur — um þaö bil 86 fer-
metrar, ef við höfum Þjóöleik-
húsið til hliösjónar, þá er sviðið
þar um þrisvar sinnum stærrai
held ég.”
Undir lok samtalsins vekur
Stefán athygli mina á ljósa-
búnaðinum sem hangir i loftinu
býsna fyrirferðarmikill. Hann
tjáir mér að þessi tæki séu með
þvi besta sem fáanlegt sé i dag,
það hafi verið Kristinn Daniels-
son, ljósameistari Þjóðleikhúss-
ins, sem hafi lagt á ráðin um
kaupin og sett búnaöinn upp.
Ég bendi Stefáni á að nýtísku-
leg ljósin komi að vissu leyti eins
og skrattinn úr sauöarleggnum I
þessu aldna og viröulega húsi.
„Já það er satt, það er eins og
hann tilheyri annarri öld. En hér
eru engin fortjöld sem hægt væri
að draga fyrir sviðið og litið svig-
rúm til að breyta sviðsmyndinni
meðan á sýningu stendur, svo það
verður liklega ljósabúnaðurinn
sem gerir útslagiö um að þetta
verði að raunverulegu leikhúsi.”
Ertu hér öllum stundum þessa
dagana, Stefán?
„Já, það má segja, hér eru
hlutirnir bæði skipulagðir og
framkvæmdir á staðnum.”
Leikmynd fyrir
þrjá þætti í einu
A svölunum situr skeggjaöur
maður i þungum þönkum, mænir
á sviðiö og mælir það út með aug-
unum. Það er Gunnar Bjarnason,
sem hefur gert leikmyndina að
Sigaunabaróninum. Ég bið hann
aö segja mér það helsta sem
markvert sé um sviðsmyndina.
„Ég stóð frammi fyrir þeim
vanda að þurfa að gera leikmynd
fyrir alla þrjá þætti óperunnar i
einu lagi, leikmyndin sem þú sérð
verður á sviðinu allan timann,
hún þarf að vera brúkleg fyrir
alla þættina, þótt þeir gerist á
margvislegum sööum. Þvi er hún
ef til vill eins og hálfkveðin visa,
nokkuð hlutlaus, linurnar eru
ekki eins skarpar og ef ég hefði
gert þrjár leikmyndir, eina fyrir
hvern þátt. Fyrsti þáttur gerist á
ungversku bændabýli, sá næsti i
kastalarústum, og sá þriðji i
Vinarborg. I öllum þáttunum höf-
um við sama baksvið og tilfær-
ingar með leikmuni eru i lág-
marki. 1 staðinn reynum við aö
nota ljósin til aö breyta áherslum
og draga fram þann bakgrunn
sem við á ihverjum þætti. Gamla
kvikmyndatjaldiö lýsum viö upp
á ýmsa vegu, köstum á þaö
himni, reynum meö þvi aö skapa
stemmningu og gefa til kynna
hvenær sólarhringsins leikurinn á
sér stað.”
Það er augljóst að það hefur
ekki verið áhlaupsverk aö koma
þessu öllu fyrir, ekki sist með
hliösjón af þvi að i hópatriðunum
eru stundum 45 manns á sviöinu
og flestir á hreyfingu. Við skiljum
viö Gunnar, hann situr og reynir
■ Dóra Einarsdóttir búningahöf-
undur gætir að búningi kórfélaga.
unnar. Þrátt fyrir að á honum
standi flest spjót, verður ekki
betur seö en að skapið sé i hinu á
gætasta lagi, hiö sama veröui
reyndar sagt um alla sem á veg
okkar urðu i óperunni nýju, o§
Arni greiðir rólega úr öllum
spurningum mínum.
Hvað kostar aö setja á stofn
óperuhús, Árni?
„Eins og flestir vita núoröiö var
kaupverð hússins 8 og hálf
milljón, kostnaðurinn við
breytingarnar er áætlaður um 1
og hálf milljón, ljósabúnaðurinn
kostaði milljón. Þó er ekki útséð
um að heildarkostnaðurinn verði
eitthvað hærri.”
En kostnaðurinn við fyrstu upp-
færsluna, Sigaunabaróninn?
„Já, hann er aðskilinn frá
stofnkostnaðinum. Aður en við
lögðum upp áætluðum við að
kostnaðurinn við sýninguna yrði
um 450 þúsund, nú er útlit fyrir
aaö hann hækki i um 600 þúsund.”
Þið borgið fólki kaup?
„Við erum að setja á laggirnar
atvinnuleikhús og öllum sem
vinna hér er reiknaö kaup, allir
vinna fyrir kaupi, að minnsta
kosti aö nafninu til. En þar fyrir
utan hefur fólk lagt á sig óhemju
mikið starf við undirbúning,
drjúgur hluti af stofnun hússins er
unninn i sjálfboöavinnu. Fólk
hefur lagt miklu meira á sig en
það fær borgaö fyrir.”
Rekstrargrund-
völlur óperuhúss
En hvað um rekstrargrundvöll
nýs atvinnuleikhúss?
„Þaö gefur auga leið að við
þurfum ýmsa tekjuliði til aö geta
haldið úti myndarlegri starfsemi,
þar á meðal utanaðkomandi fjár-
magn. Meöfram óperustarf-
seminni höldum við áfram ein-
hverjum biórekstri hér i húsinu,
og höfum i þvi skyni haldið þeim
■ Alexander Maschat hljóm-
sveitarstjóri. „Viss óþægindi af
rykinu, skítnum og hamarshögg-
unum.”
Ennfremur höfum viö gott sam-
band við ýmis fyrirtæki og vonum
að framhald verði þar á, að þau
verði fús til að halda áfram að
styrkja okkur og leggja nafn sitt
við óperuna. í staðinn fá þau
vissa auglýsingu, slikt kerfi
styrktarfyrirtækja er algegnt er-
lendis.
Svo stólum við auðvitað á að fá
einhverja aðstoö frá hinu opin-
bera. Islenskt þjóöfélag hefur
haft þann háttinn á, að styrkja
ýmiss konar menningarstarf-
semi, iþróttir og listir til dæmis,
og engin ástæða til að við sitjum
þar á hakanum. Reyndar höfum
við þegið styrk frá rikinu,
aö visu ekkert I likingu viö það
sem rennur til Þjóðleikhússins,
þar sem miðaverð.er greitt niöur
að stórum hluta. Hér koma menn
til með að greiða langt i fullt verð
fyrir aðgöngumiðana.”
Hvað kosta þeir?
„145 krónur.”
Ég vek máls á þvi að stór óperu-
hús erlendis séu óhemju dýr i
rekstri, i Parisaróperunni greiði
riki og borg til dæmis lungann af
aðgöngumiðaverði og séu þeir þó
ekki gefnir almenningi. Arni
brosir út i annaö og segir aö þau
séu ekki aö stofna Metropoli-
tan-óperu, Scala eða Vinaróperu,
tslenska óperan sé af allt annarri
stærðargráðu.
Hvað tekur Gamla bió marga i
■ Gunnar Bjarnason leikmynda-
teiknari. „Leikmyndin þarf að
vera brúkleg fyrir alla þættina.”
vakti með snilli sinni og tónvisi
aðdáun tónlistarmanna sem töld-
ust alvarlegar þenkjandi en hann,
meöal annarra hlóð Jóhannes
Brahms á hann lofi. Strauss
samdi ókjör af mjög spiluðum
völsum, sem láta kunnuglega i
flestum eyrum, þar á meðal
„Dóná svo blá”. En þegar aldur-
inn færðist yfir uröu óperettur
megingeta hans, gamansamar og
rómantiskar, sem sifellt njóta
hylli, ekki hvað sist i Vin, þar sem
andi hans svifur enn yfir vötnun-
um. Frægust þeirra er óefaö
Leðurblakan, „Die Fleder-
maus”.
Sigaunabaróninn samdi
Strauss árið 1885. Likt og um
flestar óperur er efnið ekki ýkja
margbrotið, en tónlistin létt og
spaugsöm. Leikurinn er i raun
hyllingaróður til Austur-
rikis-Ungverjalands, hins sam-
einaða keisara- og konungsdæm-
is, enda óperan samin um 15 ár-