Tíminn - 10.01.1982, Blaðsíða 8

8
Sunnudagur 10. janúar 1982
WljliÉiÍI
utgefandi: Framsoknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Jóhann H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur
Gislason. Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjori: Sig-
urður Brynjólfsson. Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson,Elias Snæland Jóns-
son. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V. Olafsson. Fréttastjóri: Páll Magnússon.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: lllugi Jökulsson. Blaðamenn: Agnes
Bragadottir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Egill Helgason, Friðrik Indriðason,
Heiður Helgadóttir, Jónas Guðmundsson, Kristinn Hallgrimsson, Kristin
Leifsdóttir, Ragnar orn Pétursson (iþróttir), Skafti Jónsson. útlitsteiknun:
Gunnar Trausti Guðbjörnsson. Ljösmyndir: Guðjón Einarsson, Guöjón
Róbert Agústsson, Elin Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Próf-
arkir: Flosi Kristjánsson, Kristin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteins-
dóttir.
't Rítstjórr., skrifstofur og auglýsingar: Siðumula 15, Reykjavfk. Simi:
M300. Auglýsingasimi: 18300. Kvöldsimar. 8*387, 8Ó392. — Verð 1 lausasólu
*.00. Askriftargjaldá mánuði: kr. 100.00— Prentun: Blaöaprent hf.,
Menningar-
vidburdur
■ Það hlýtur að teljast til meiriháttar viðburða i
menningarlifi landsmanna, að fslensk ópera hef-
ur tekið til starfa i eigin óperuhúsnæði. Fyrsta
frumsýning nýja óperufélagsins i gjörbreyttu
Gamla biói var nú um helgina. Þar kom fram
mikill fjöldi islenskra söngvara og hljómlistar-
manna og flutti Sigaunabarón Jósefs Strauss.
Að sjálfsögðu hafa óperur verið færðar upp áð-
ur hér á landi, og margar þeirra hafa tekist vel og
fengið frábærar viðtökur. Engu að siður eru það
merk og ánægjuleg timamót, þegar íslenska
óperan frumsýnir nú Sigaunabaróninn. Það fer
svo væntanlega eftir þvi, hvernig landsmenn
kunna að meta þessa framtakssemi, hvert fram-
haldið verður.
Óneitanlega virðast litlar likur til þess, að óp-
erusýningar muni standa undir sér fjárhagslega
hér á landi, þótt aðsókn að sýningunum kunni að
verða góð. Það sýnir reynsla atvinnuleikhús-
anna. Aðsókn að sýningum þeirra er yfirleitt
mjög góð. Nýlegar tölur sýna til dæmis, að á fyrri
hluta þessa vetrar sóttu 60-70 þúsund manns sýn-
ingar Þjóðleikhússins, Leikfélags Reykjavikur
og Alþýðuleikhússins, en það samsvarar þvi, að
um fjórði hver Islendingur hafi farið á leiksýn-
ingu hjá þessum félögum á umræddu þriggja
mánaða timabili.
Þrátt fyrir slika aðsókn, sem vafalaust er hlut-
fallslega mun betri en gerist með flestum ná-
grannaþjóðum okkar, er opinber stuðningur við
leikhúsin nauðsynlegur. Verulegt opinbert fjár-
magn fer einnig til starfsemi Sinfóniuhljómsveit-
ar tslands. Hætt er við, að svipað verði uppi á ten-
ingnum varðandi íslensku óperuna, ef reka á
hana sem atvinnuóperu.
Að sjálfsögðu er takmarkað opinbert fjármagn
til ráðstöfunar til stuðnings við listastarfsemi,
eins og svo margt annað i okkar þjóðfélagi. Þarf-
imar eru margvislegar, en fjárráðin takmörkuð.
Val þeirra, sem taka ákvarðanirnar á þingi um
fjárveitingar til einstakra verkefna, er þvi oft
erfitt. I þvi efni er ekki nóg að hafa viljann, ef
peningana vantar.
Það er vissulega ánægjulegt að sjá þann mikla
dugnað og áhuga, sem aðstandendur Islensku óp-
erunnar hafa sýnt. Eins og oft áður er það einmitt
slikur ódrepandi áhugi, sem getur lyft Grettistök-
um. Um leið og íslensku óperunni er óskað til
hamingju með merkan áfanga, eru landsmenn
hvattir til að leggja sitt af mörkum til þess að is-
lensk ópera verði reglubundinn þáttur i menning-
arlifi þjóðarinnar á komandi árum.
—ESJ.
menningarmál
Egon Friedcll: Kulturgeschichte
der Neuzeit. Band 1-2.
Deutscher Taschenbuch Verlag
1980. 3. útgáfa.
1571 bls.
■ Menningarsaga nýaldar eftir
Egon Friedell rekur menningar-
sögu Evrópubúa og Ameriku-
manna frá þvi um svarta dauða
og fram til fyrri heimsstyrjaldar.
Ritið kom fyrst út á árunum
1927-1931 og hlaut þá þegar
miklar vinsældir i hinum þýsku-
mælandi heimi. Siðan hefur
mainingarsagan verið endurút-
gefin alloft og hafa vinsældir
hennar frekar aukist meö árun-
um.
Egon Friedell fæddist i Vinar-
borg árið 1878 og nefndist raunar
Friedmann fram til ársins 1916 er
hann skipti um ættarnafn. Hann
lagði i háskóla stund á heimspeki
2SSS&.
Menningarsaga nýaldar og
háskólinn í Tiibingen
og þýsk fræði og starfaði sem
leikari, leikgagnrýnandi, dálka-
höfundur við dagblöð og rithöf-
undur. Á siðastnefnda sviðinu
fékksthann fremur öðru við leik-
ritagerðen náöi þó ekki miklum
frama á þvi sviði.
Þegar menningarsagan kom út
varð hann hins vegar frægur
maður um allan hinn þýsku-
mælandi heim enda þykir sagan
stórskemmtilega skrifuð og um
margt sérstæð. Höfundur fer
sinar eigin leiðir i framsetningu
og túlkun allri setur fram ótal
margar snjallar hugmyndir, sem
brjóta i bága við viðteknar hefðir
og hikar ekki viö að lýsa
vanþóknun sinni á þeim skoðun-
um, sem hann telur rangar.
Er Friedell hafði lokið
samningu menningarsögu ný-
aldar tók hann til viö að semja
hliðstætt verk um menningarsögu
fornaldar. Af þvi' verki komu út
tvö bindi: Menningarsaga
Egyptalands og mið-austurlanda
hinna fornu, og menningarsaga
Grikklands. Siðarnefnda ritið
kom út i Noregi áriö 1940, án þess
þó aö höfundurinn hefði náð að
ganga fyllilega frá því, en Egon
Friedell, sem var af gyðingaætt-
um svipti sig lifi árið 1938,
skömmu áöur en hersveitir nas-
ista lögöu undir sig heimaland
hans, Austurriki.
Waltcr Jens: Eine deutsche Uni-
versitat. 500 Jahre Tiíbinger Ge-
lehrtenrepublik. In Zusammen-
arbeit mit Inge Jens unter Mit-
vvirkung von Brigitte Beekmann.
Deutscher Taschenbuch Verlag
1981.
418 bls.
■ Þýskir háskólar eiga sér marg-
ir hverjir langa og litrika sögu aö
baki. Hinirelstuþeirra eiga rætur
að rekja aftur til miðalda og
margar þær menningar- og
félagshreyfingar, sem skipt hafa
sköpum í sögu Þýskalands, og
reyndar allrar Vestur-Evrópu —
áttu upphaf sitt i háskólunum, eða
lýðveldum hinna lærðu manna,
eins og þeir voru gjarnan kallaö-
ir. Nægir i þvi sambandi að
minna á siðaskiptahreyfinguna
og þjóðernis- og lýðræðis-
hreyfingar i Þýskalandiá 19. öld.
Arið 1977 átti háskólinn i
Túbingen 500 ára afmæli, hann
var stofnsettur 1477. í þessari bók
rekur einn af prófessorum
skólans, Dr. Walter Jens sögu
hans þessi fimm hundruö ár:
lýsirstofnun hans, segir frá námi
og námstilhögun i aldanna rás,
lýsir lifi kennara og stúdenta á
hinum ýmsu timum, samskiptum
ráðamanna skólans við veraldleg
yfirvöld o.s - .frv. Walter Jens er
þekktur rithöfundur i heimalandi
sinu og þykir skrifa einkar
skemmtilega. Sú iþrótt bregst
honum ekki hér: saga háskólans i
Túbingen er mjög skemmtilega
og liflega rituð og sett fram á
þann hátt, að allir, sem á annað
borð hafa áhuga á þessum málum
ættu að hafa ánægju af lestrinum,
— lika þeir sem ekki eru kunnugir
i Tiibingen.
Jón Þ. Þór
skrifar um
bækur.
á vettvangi dagsins
Gotl efni - leið-
inlegur tími
eftir Onnu Snorradóttur
■ Það er áreiðanlega ekki alltaf
lett aö setja saman dagskrá sjón-
varps. Þaðþarf að velja og hafna,
raða niður, fylla tiltekinn tima
og reyna eftir bestu getu að gera
sem flestum til hæfis. En stund-
um viröist þetta svo upplagt —
allt muni ganga upp öllum til
gleði. Tökum tilaðmynda kvöldið
i kvöld — nýársdag 1982. Hugsa
sér að eiga völ á óperu, upptöku
frá Metrópólitan óperunni i New
York! Hugsasér.hve upplagt það
er að kynna óperuna, segja frá
tildrögum samninguhennar segja
frá höfundi, gera grein fyrir
stjórnanda og helstu söngstjörn-
um og jafnvel fara nokkrum orð-
um um þetta merka hús og stofn-
un sem Metrópólitan óperan er!
En hvað gerist svo? Eftir frettir
er okkur flutt gömul mynd, sem i
raun er mikið listaverk og sögu-
legt með nokkrum af frægustu
leikurum Dana á þeim tima, verk
eftir einn af okkar ágætu rithöf-
undum, Guömund Kamban, sem
sjaldan heyrist nefndur nú til
dags. Þarna var sannarlega
nægur efniviður i heila kvölddag-
skrá, en að sjálfsögðu með
nokkurri vinnu, þ.e. kynningu á
höfundinum, frásögn af þvi
hvernig þessi kvikmynd varð til,
frásögn af þvi að formaður
danska kvikmyndasafnsins kom
til landsins á þessu hausti og
færöiokkur unga kvikmyndasafni
þessa filmu aö gjöf i tilefni
merkra timamóta. Það hefði
þurft að gera viðtöl við fólk, sem
er þessu kunnugt, kannske hægt
að finna einhvem, sem þekkti
Kamban persónulega og svona
mætti lengi telja. I raun réttri
heföi með þessari kvikmynd mátt
bjóöa „i leikhús”. Ég sá hana i
Nýja Biói I haust og fannst á
heimleið, að sýningunni lokinni,
að ég hefði verið i leikhúsi.
Þessar gömlu myndir eru miklu
likari leikhússýningu en ætla
mætti, þannig orkaöi hún amk. á
mig. Þama var i lófa lagið að
gera dagskrá um höfund, sem var
langt á undan sínum tima og
hvarf héðan Ur heimi á snöggan
og sorglegan hátt i uppgjöri
striösloka. Ekki nóg með það. A
eftir þessari merku gömlu kvik-
mynd er sett á dagskrá bresk
fræðslumynd um gler og sögu
þess i fjögur þúsund ár. Þetta er
sjálfsagt ágætt efni lika (undir-
rituð ætlar ekki að opna fyrir
sjónvarpið fyrr en óperan byrjar
en skrifa niöur hugleiðingar sinar
þess i stað. Klukkan var sjö
minUtur gengin i ellefu, þegar
loks sýningin hófst á La Traviata,
þessu fræga snilldarverki Verdis.
Hver myndi fara ióperu, ef hún
hæfist klukkan 10 að kvöldi, og
hvar i' heiminum skyldi vera boð-
ið upp á slikt? Og hver myndi
tygja sig til sliks fagnaðar, sem
ekki lyki fyrr en eftir m iðnætti?
Einhver mun segja að þetta sé á-
gætt, allir megi sofa næsta morg-
un, sem er fridagur. En ekki
myndi þaö nU neitt skaða, aö lofa
börnum að sjá sýningu eins og hér
um ræðir.Eða eru þau lika svona
dugleg að vaka frameftir eins og
fullorðna fóikið? Ætli enginn sé
farinn að dotta um miðnættið?
Þegar sjónvarpið kemst yfir
úrvalsefnieins og það, sem hér er
minnst á, ætti að kynna það mun
betur en venjulega þætti og film-
ur og hef ja sýningu, hvort heldur
er leikrit, ópera eða tónleikar,
strax að loknum lestri frétta.
Hefjast ekki allar slikar sýningar
og konsertar klukkan 20 eða i
siðasta lagi kl. 20.30? Og það
má skjóta þvi hér inn i, að viða
erlendis er algengt, að slikt hefj-
ist heilli klukkustund fyrr en hér
er venja. Hugsa sér, hve læsilegt
heföi verið fyrir sjónvarpið að
kynna mcð „pomp og pragt”: t
kvöld býður sjónvarpið lands-
mönnum ióperu. Fhittverður La
Traviata eftir Verdi o.s.frv. Fjöl-
skyldan safnaðist saman, vinir og
kunningjar hreiðruðu um sig þar
sem best eru tækin og stólamir og
sameiginlega væri notið slikra
trakteringa á venjulegum
sýningarti'ma leikhúsa. Þetta
hefði verið við hæfi og kvöldið
orðið ógleymanlegt. En eins og
þetta var gert voru áreiöanlega
margir farnir út, sumir sestir
með bók og aðrir farnir að hátta.
Þrátt fyrir þessar aöfinnslur vil
ég þakka kærlega fyrir mig. Ég
vakti og beið og naut þessarar
sýningar, sem mér fannst stór-
kostleg, þótt á leiðinlegum tima
væri.
A.S.