Fréttablaðið - 23.04.2008, Blaðsíða 6

MARKAÐURINN 23. APRÍL 2008 MIÐVIKUDAGUR6
F R É T T A S K Ý R I N G
Það var eitt og annað í fréttum síðustu vikna sem gaf fullt tilefni til hugleið-inga. Eitt var frétt um að áfengis-
neysla flýtti fyrir Alzheimer, sem hljóta að
teljast góðar fréttir fyrir þá sem drekka til
að gleyma.
En það eru fleiri leiðir til fyrir þá sem
þola illa raunveruleikann og þrá sam-
band við óminnishegrann heitar en nokkuð
annað. Ein er að berja hausnum við stein-
inn og í því efni stöndum við oft framar-
lega á alla mælikvarða, svo sem höfðatölu
og steinaeign.
Forsætisráðherra hefur að undanförnu
leikið þennan ójafna leik steins og höfuðs í
umræðum um evruna og Evrópusamband-
ið. Síðast á aðalfundi Samtaka atvinnulífs-
ins og uppskar dræmar undirtektir. Innan
raða atvinnulífsins gætir nokkurrar ar-
mæðu yfir forystuleysi í aðkallandi verk-
efnum sem snerta brýnustu hagsmuni
þjóðarinnar. Allt er þó enn sem komið er
fremur kurteislegt á yfirborðinu.
Nú hef ég engan áhuga á að stökkva á
lest þeirra sem hrópa um að allt væri í
himnalagi ef evran væri gjaldmiðill okkar.
Svo væri sannarlega ekki miðað við þá
stjórn efnahagsmála sem verið hefur við
lýði síðasta áratuginn eða svo. Ég er líka
hjartanlega sammála því að evruvæðing
atvinnulífsins án hinnar formlegu leiðar
aðildar að ESB og upptöku evru er leið sem
líkleg er til að grafa undan trúverðugleika
alls efnahagskerfisins og skapa okkur frek-
ari vandræði. Samtök atvinnulífsins hafa
talað fyrir slíkri leið og ég verð að viður-
kenna að ég hef skilning á því að atvinnu-
lífið í núverandi stöðu varpi slíku fram. Þó
að ég sé sannfærður um að þetta sé vond
leið er ég hræddur um að hún verði farin,
ef forysta þjóðarinnar lætur öðrum eftir
ákvörðun í málinu.
Sú sýn á evruumræðuna sem forsætis-
ráðherra og formaður Sjálfstæðisflokksins
ítrekar stöðugt felur líklega annað tveggja
í sér; að atvinnulífið fjarlægist flokkinn og
þar með sá kjarni sem hefur haldið flokkn-
um stærstum flokka á Íslandi eða að Ís-
lands bíði hlutskipti afnáms krónunnar án
atbeina ríkisstjórnarinnar. Slíkt yrði ömur-
legur vitnisburður stjórnvalda og líklegt til
að leiða til stjórnarslita og uppgjörs áður
en til slíks kæmi raunverulega.
Í ljósi þessa og þeirrar alvarlegu stöðu
sem uppi er í efnahagslífinu og fjármála-
kerfinu er afstöðuleysi á alla kanta óskiljan-
legt. Í atvinnulífinu gerast raddir hávær-
ari um að það óhæði milli ríkisstjórnar og
Seðlabanka sem mikilvægt er gildi nú bara
í aðra áttina. Þörf er á skýrari forystu ef
á að takast að leiða samfélagið í gegnum
þann mótbyr sem við okkur blasir. Ríkis-
stjórnin verður að leiða slíkt með trúverð-
ugum hætti.
Yfirlýsing menntamálaráðherra um
breytingar á stjórnarskrá til að auðvelda
aðild að ESB er skynsamlegt útspil til að
vinna tíma til að móta málflutning flokks-
ins betur. Hún er skynsamleg og í anda
þess að við eigum á hverjum tíma að upp-
fylla skilyrði um inngöngu í ESB, viljum
við á annað borð taka ákvarðanir um fram-
tíð okkar af fúsum og frjálsum vilja. Á
sama hátt og frjáls vilji rúmast í lögbundn-
um heimi, þá rúmast enn upplýst ákvörðun
um framtíðarskipan gjaldmiðilsins, jafn-
vel þótt niðurstaðan geti aðeins orðið ein.
Þetta rými kann hins vegar að hverfa hratt
og þá bíður okkar framtíð nauðhyggju og
viljaleysis.
Yngri kynslóðin í forystu Sjálfstæðis-
flokksins gerir sér grein fyrir því að til
einhvers konar uppgjörs milli þeirra sem
vilja taka upp evru og hinna hlýtur að koma
innan flokksins. Mér segir svo hugur að
forsætisráðherra geri sér fyllilega grein
fyrir þessu, enda með fullt atgervi til slíks.
Útilokandi yfirlýsingar hans fresta ekki
slíku uppgjöri. Þær auka fremur líkurn-
ar á því að vilji hann ekki vatnið smakka,
þá sitji hann ekki meðal þeirra sem landið
munu erfa. Heldur verði búinn staður
meðal þeirra sem telja sig lögboðna hand-
hafa arfsins um eilífð og þrá ekkert heitar
en grafskriftina: „Hann hafði alltaf rétt
fyrir sér“ sem varla nokkur fengi nema sér
til háðungar.
Framundan hlýtur að vera nokkur próf-
raun fyrir flokkinn um hvort hann verði
tækt forystuafl 21. aldarinnar eða sögu legur
minjagripur Heimastjórnarflokks innilok-
unarmanna sem réðu ríkjum í flokknum
á síðari hluta 20. aldar. Sá kostulegi fyrir-
sláttur að Evrópusambandsaðild og skref í
átt að henni séu ekki í stjórnarsáttmálanum
eru brosleg í ljósi þess að samstarfsflokk-
urinn myndi ekki leggja stein í götu slíkra
breytinga í ríkisstjórnarsamstarfinu.
Það þrengir stöðugt að sjónarmiðum
þeirra sem vilja stöðu utan sambandsins
og leit þeirra að nýjum leiðum í stað evru
verður sífellt vandræða-
legri. Forsætisráðherra
er nógu skynsamur til
að ljá slíku ekki máls. Upptaka norrænn-
ar myntar eins og VG hafa slegið fram eða
svissnesks franka ungliða Heimastjórnar-
flokksins eru hvort tveggja hreint framsal
peningamálastjórnar til annars ríkis sem
væri miklu meira afsal sjálfstjórnar en
innganga í ESB.
Enda þótt fræðilega megi leika sér að
ýmsum lausnum í peningamálum er stað-
an að verða nokkuð einföld. Valið stendur á
milli evru og krónu. Ef evran er niðurstað-
an, þá þýðir það inngöngu í ESB. Fari nú
svo, eins og líkur benda meir og meir til,
að útséð verði um að krónan dugi okkur til
veru í hópi velmegandi vestrænna lýðræð-
isríkja, ætlar stærsti flokkur landsins með
forystu í ríkisstjórn, þá fyrst að stíga fram
til undirbúnings inngöngu?
Slíkt væri til marks um algjört forystu-
leysi og yrði vart skýrt með öðru en döng-
unarleysi og ótta við að takast á við óum-
flýjanlegt uppgjör við samanbitið aftur-
haldið í flokknum.
Að undanförnu hafa safnast upp nokkur
mál sem forysta flokksins virðist ekki geta
tekið á. Forystu sem til lengdar tekur ekki
af skarið og sýnir myndugleika bíður ekki
annað en að aðrir taki forystuna. Ástand
efnahagsmála og fjármálakerfisins krefj-
ast afgerandi forystu. Þannig má lesa í orð
Samtaka atvinnulífsins um sjálfupptöku
evrunnar að þar sé á ferðinni raunsætt mat
á því hver þróunin verði ríki hér áfram-
haldandi verkkvíði og ákvörðunarfælni.
Var hann þyrstur þó
Kristín Jóhannesdóttir, fram-
kvæmdastjóri Fjárfestingar-
félagsins Gaums, sagðist ekki telja
að við Íslendingar ættum margar
færar leiðir til að ná stöðugleika í
atvinnulífinu til framtíðar.
„Við getum auðveldlega eytt
dýrmætum tíma í umræður um
hvort hinir ýmsu gjaldmiðlar
komi okkur á réttan kjöl. Ég tel
hins vegar að við eigum að horfa
til evrunnar og aðildar að Evrópu-
sambandinu. Því hefur verið hald-
ið fram að umræðan um Evrópu-
sambandið og evru sé flótti frá
því verkefni sem þjóðin standi
nú frammi fyrir. Ég get ekki fall-
ist á það. Nær væri að segja að
við höfum sofið á verðinum og
svikist um að marka okkur skýra
stefnu í Evrópumálum meðan
flest hefur gengið okkur í haginn.
Við stöndum frammi fyrir brenn-
andi spurningum, sem við höfum
svikist um að leita svara við,“
sagði hún.
Kristín benti á að þau skref sem
Ísland hefði stigið í Evrópusam-
starfi hefðu tvímælalaust orðið
þjóðinni til framdráttar. „EFTA
og svo samningurinn um Evr-
ópska efnahagssvæðið hafa gef-
ist vel, um það er ekki deilt. En
þróun undanfarinna vikna færir
okkur heim sanninn um að að-
ildin að Evrópska efnahagssvæð-
inu var bara biðleikur. Sá djarfi
biðleikur galopnaði hagkerfið en
við héldum áfram að notast við
krónu sem er svo aum að spá-
kaupmenn á mörkuðum geta spil-
að með efnahag heillar þjóðar,
eins og fréttir undanfarinna daga
og vikna sýna.“
Hún sagði að ekki væri unnt að
halda úti galopnu hagkerfi með
flöktandi örmynt. Stjórnendur
fyrirtækja yrðu að geta gefið sig
alla í reksturinn á hverjum tíma
og duttlungar krónunnar gætu
hvorki né mættu ráða för.
„Ekki er víst að fyrirtækin geti
starfað áfram við óbreyttar að-
stæður. Þá gæti þeim orðið nauð-
ugur sá kostur að færa sig úr
landi.“
ÓBREYTT ÁSTAND EKKI KOSTUR
Áhrifin af alþjóðlegu lausafjár-
kreppunni eru meiri á Íslandi
en virðist við fyrstu sýn, sagði
Edda Rós Karlsdóttir, forstöðu-
maður Greiningardeildar Lands-
bankans, í erindi sínu og benti á
að valmöguleikum okkar í efna-
hagsmálum hefði í raun fækkað.
„Óbreytt ástand í peningamálum
er til dæmis ekki kostur í stöð-
unni – nema fjármálakerfið drag-
ist verulega saman,“ sagði hún.
Edda Rós sagðist alltaf hafa gert
ráð fyrir að ef fram kæmi yfirlýs-
ing frá stjórnvöldum um áhuga
á að taka upp evru kæmu strax
fram jákvæð áhrif á vexti og
gengi. „Slík yfirlýsing yrði hins
vegar mjög ótrúverðug í kjölfar
þess að horfið væri frá verðbólgu-
markmiðinu. Alþjóðafjármála-
kerfið myndi ekki treysta stjórn-
völdum til að grípa til þeirra að-
gerða sem nauðsynlegar væru til
að evruaðild yrði bærileg fyrir Ís-
lendinga. Hér yrði því áfram hátt
áhættuálag á vexti og sveiflur
í krónunni. Evruvalkostur stæði
tæplega til boða í framhaldinu
næstu fimm árin.“
Edda Rós sagðist telja tillög-
ur um einhliða tengingu krónunn-
ar við aðrar myntir til þess falln-
ar að grafa undan núverandi pen-
ingastjórn. „Þær eru heldur ekki
til þess fallnar að auka trú al-
þjóðahagkerfisins á íslenska fjár-
málakerfið, nema síður sé, því að
án aðildar að Seðlabönkum við-
komandi myntar vantar íslenska
fjármálakerfið það bakland sem
bankar þessara landa hafa. Við
yrðum því að minnka banka kerfið
með sölu eigna eða með því að
færa höfuðstöðvar til útlanda. Það
er auðvitað raunhæfur kostur, en
við verðum þá að vera meðvituð
um að það yrði niðurstaðan,“
sagði hún.
RÆÐA VERÐUR STJÓRNSKIPUN
LANDSINS FYRST
Ólöf Nordal, alþingismaður Sjálf-
stæðisflokksins, sagði óraunhæft
að ræða aðild að Evrópusam-
bandinu án þess að viðurkenna
að grundvallarumræða um stjórn-
skipun landsins hefði ekki farið
fram. „Ég hef áður lýst þeirri skoð-
un minni að við ættum að læra af
reynslunni þegar EES-samningur-
inn var innleiddur hér og ég held
því fram að þorri landsmanna
hafi ekki gert sér grein fyrir því
valdaframsali sem í honum fólst.
Við verðum að koma okkur saman
um stjórnarskrárbreytingar fyrst
og við vitum að það tekur nokk-
ur ár að koma slíkum breytingum
fram,“ sagði hún.
Ólöf sagði aðeins til bölvunar að
blanda þessum málum inn í um-
ræður um lausn þeirra aðkallandi
vandamála sem nú væru komin
upp í efnahagslífinu. „ESB-aðild
tryggir ekki aðild að evrusvæðinu
nema Ísland hafi þegar uppfyllt
ströng skilyrði um lága verðbólgu,
stöðugt gengi og sterk ríkisfjár-
mál. Fjármálavandinn nú stafar
fyrst og fremst af ytri vanda sem
á okkur dynur. Við hann verðum
við að berjast með öllum tiltæk-
um vopnum. Að því loknu verð-
ur að draga af honum lærdóm
og ákveða hvaða leiðir eru far-
sælastar til að styrkja kerfið til
framtíðar. Það er því brýnasta
verkefni dagsins að ná efnahag-
sjafnvægi, hvort sem við sjáum
að því loknu þörf á að breyta stöðu
okkar í efnahagskerfi heimsins
eða ekki. Það verður ekki útkljáð
fyrr en að þessu verki loknu. Við
höfum ekki tíma til slíkra hluta
nú,“ sagði Ólöf Nordal. - bih
Edda Rós Karlsdóttir, Kristín Jóhannesdóttir og Ólöf Nordal skyggndust inn í framtíðina á ársfundi SA.
Horft til Evrópu
Tillögur Eddu Rósar
Edda Rós Karlsdóttir tiltók nokkrar
tillögur, sem allar myndu bæta innviði
íslenskt efnahagskerfis, tækju á óþarfa
sérkennilegheitum og ykju þannig trú-
verðugleika kerfisins:
■ Grípa þarf strax til aðgerða til að efla
trú á fjármálastöðugleika a Íslandi,
meðal annars með því að efla gjald-
eyrisforðann og ná samkomulagi við
erlenda seðlabanka.
■ Stjórnvöld þurfa að lýsa yfir
stuðningi við verðbólgumarkmið
Seðlabankans. Aðrir skammtímakost-
ir eru ekki í stöðunni og stanslausar
yfirlýsingar um gangleysi vaxtastefnu
bankans draga einmitt úr virkni vaxt-
anna – sem þó er nógu lítil fyrir.
■ Undirbúa þarf strax breytingar í
Seðlabankanum. Setja þarf á stofn
peningastefnuráð að alþjóðlegri fyrir-
mynd.
■ Auka þarf trúverðugleika bankans
og tryggja að minni vaxtabreytingar
dugi til að ná árangri.
■ Auka þarf þátttöku Seðlabankans í
opinberri umræðu. Það er ótækt að
bankinn láti gagnrýni krauma svo
vikum og mánuðum skiptir án þess
að koma fram og endurtaka rök sín
fyrir aðgerðum.
■ Setja fram áætlanir í efnahagsstjórn
sem miða að því að ná niður vöxtum
og koma á jafnvægi í þjóðarbúskapn-
um. Það gerir krónuna að stöðugri
mynt.
■ Skoða þarf af fullri alvöru aðild
að Evrópusambandinu og
Myntbandalagi Evrópu – slíkur undir-
búningur gagnast öllum, hvort sem
niðurstaðan verður já eða nei.
■ Endurskoða þarf starfsemi
Íbúðalánasjóðs, áður en EFTA-
dómstólinn krefst þess. Tryggja þarf
að Íbúðalánasjóði verði ekki falið
hlutverk sem gangi þvert á aðgerðir
Seðlabanka Íslands.
■ Bæta þarf hagskýrslugerð, bæði
hvað varðar skuldir og eignir þjóðar-
búsins og þáttatekjur í uppgjöri á
viðskiptahallanum. Það er alveg
óþolandi að opinberar tölur skuli
sýna meiri viðskiptahalla en efni
standa til.
H A F L I Ð I H E L G A S O N
Að fenginni reynslu af flot-
gengisstefnu Seðlabankans og
í ljósi þeirrar stöðu sem nú
blasir við íslensku atvinnu-
lífi er nauðsynlegt að grípa
til samhæfðra aðgerða bæði á
sviði peningamála og ríkisfjár-
mála. Þetta sagði Ingi mundur
Sigur pálsson, fráfarandi for-
maður Samtaka atvinnulífsins,
meðal annars í ræðu sinni.
„Því vil ég nota þetta tæki-
færi til þess að beina því til
forsætisráðherra, hvort ekki sé
nú tilefni til þess að ríkisstjórn-
in gefi út yfirlýsingu með skýr-
um og afgerandi hætti þess
efnis, að unnið verði að því að
uppfylla viðurkennd skilyrði
um stöðugt verðlag, jafnvægi
í ríkisfjármálum, stöðugleika
í gengisskráningu og samhæf-
ingu langtímavaxta, sem sett
eru fyrir aðild að myntbanda-
lagi Evrópu. Með samningi
við Seðlabankann verði hafinn
undirbúningur að nauðsynleg-
um aðgerðum til þess að ná
niður verðbólgu, lækka stýri-
vexti og tryggja aðhald í opin-
berum rekstri, þannig að sett-
um markmiðum verði náð,“
sagði hann.
Ingimundur sagði jafnframt
brýnt að auka gjaldeyrisforða
Seðlabankans og gera honum
kleift að tryggja íslenskum
fjármálastofnunum aðgang að
lausafé og lánsfé á eðli legum
kjörum, svo koma mætti í veg
fyrir stöðvun nýrra fjárfest-
inga, sem byggja á fjármögn-
un íslenskra banka. „Að öðrum
kosti er hætt við því, að fram-
farir stöðvist í íslensku at-
vinnulífi um langa hríð.”
Uppfylla þarf skilyrði evruaðildar
segir fráfarandi formaður SA
KRISTÍN
JÓHANNESDÓTTIR
EDDA RÓS
KARLSDÓTTIR
ÓLÖF NORDAL