Tíminn - 20.01.1982, Blaðsíða 10
Miðvikudagur 20. janúar 1982
■ t nýútkomnu tölublaði Hjarta-
verndar vakti athygli okkar
grein, sem ber yfirskriftina
„Lágur bióösykur.” Þar sem viö
áliturn aö efni þessarar greinar
eigi erindi viö fleiri en þá, sem
kunna aö sjá Hjartavernd, fórum
viö þess á leit viö þýöanda
greinarinnar, Jóhönnu G. Fri-
manns hjúkrunarfræöing, aö viö
Hitt fer út i blóðiö. Þegar sykur-
inn eykst i blóðinu eykur briskirt-
illinn lika framleiðsluna á
insiílininu. Það örvar þá starf-
semi sem minnkar sykurinn og
vinnur að þvi að losa likamann
við það sem umfram er. Insulinið
eykur svo brennslu sykursins i
vefjunum og kemur þvi til leiðar
aö honum er komið fyrir til
?14
ili
•<•83
JBr -. . ^fe
Sykur skilst út i þvagift þegar of mlkiö er af honum i bló&inu.
|
I
s a
1 2 3 4 5 6
KLUKKUSTUNDIR EFTIR MORGUNVERÐ
Bogna llnan láknar aykurlnn I blóölnu hji paraónu »am llöur al blóöaykurlalll.
hraður hjartsláttur, sviti, fölleiki
og jafnvel tilhneiging til yfirliðs
inann tveggja til fimm tima eftir
máltið.
Rannsókn sem sker úr þvi hvort
þú sért með of lágan blóðsykur er
kölluð sykurþolspróf og er gerð
samkvæmt fyrirskipun læknis.
Þessi einfalda, örugga og auð-
velda rannsókn sýnir hæfileika
Lágur blódsykur
mættum birta hana á siöu Heim-
ilis-Timans, og varö hún góöfús-
lega viö bón okkar.
Majorie Baldwin læknir:
Lágur blóðsykur
Hefurðu heyrt talað um
blóðsykurfall (hypoglyc-
emia)? Hér geturðu kynnt
þér staðreyndirnar um
það.
Flugmaöurinn skolaði niður
sykraöri bollu með einum bolla af
svörtu kaffi og hóf sfðan þotuna til
flugs i áttina sem leiðin lá þvert
yfir landið. Fimm klst. seinna fór
honum að sortna fyrir augum og
hann sljóvgaðist svo að aðstoðar-
flugmaðurinn varö aö taka við
stjórninni og ljúka ferðinni.
Rannsóknirnar leiddu i ljós að
blóösykur flugmannsins hafði
falliöof mikið. Of lágur blóösykur
haföi komið þvi til leiðar að hann
missti meövitund.
Sálfræöingur sem hefur látið
rannsaka sjúklinga, sem visað
var til hans vegna tilfinninga-
legra og geðrænna vandamála,
skýrir frá þvi að töluverður fjöldi
þeirra hafi liöiö af of lágum blóð-
sykri.
Saga er sögö af skólastjóra
gagnfræðaskóla nokkurs sem gat
ekki þolaö krakkana lengur.
Breyting á mataræöi hans leiö-
rétti of lágan blóösykur. Það var
skrítiö hvaö hegöun krakkanna
breyttist til batnaðar!
Hvaö er
blóösykurfall
Venjulega er sykurinn I blóðinu
u.þ.b. 1/3 teskeið i rúmum litra.
Hann er mældur i milligrömmum
I hverjum 100 millilitrum og er
venjulega þekktur i milli-
grammaprósentum (mg. %). I
heilbrigöu fólki breytist hann frá
70 mg % fyrir mat i 160 mg % eftir
máltlö. Hjá fólki sem á vanda til
að hafa of lágan blóðsykur koma
fram sjúkdómseinkenni hvenær
sem hann lækkar.
Blóðsykurfall þýðir ,,of litill
sykur i blóöinu”. (hypoglyc-
emia).
Gagnstæöu öfgarnar, hækkaður
blóösykur (hyperglycemia) þýðir
,,of mikill sykur i blóðinu”, og
kallast venjulega sykursýki.
Hver hreyfing, hugsun og við-
bragö skynfæranna veröur fyrir
áhrifum af sykurmagninu i
blóöinu. Þegar sykurinn er mikið
fyrir ofan eða neðan það stig sem
eðlilegt er raskast likamsstarf-
semin.
Eðlileg stjórnun
blóðsykursins
Orkuþörfum likamans
fullnægir fæöan sem venjulega
inniheldur sykur, sterkju (kol-
vetni) og fitu. Þegar þessar fæöu-
tegundir fullnægja ekki má lika
nota eggjahvituefni sem orku-
gjafa. Það er mjög þýðingar-
mikið að blóösykurinn haldist i
réttu horfi ef heilsan á aö vera i
lagi. Viss liffæri starfa saman að
þvi að stjórna þessu og má þar
aðallega nefna lifrina og briskirt-
ilinn.
Meöan á meltingunni stendur
sogast sykurinn (aðallega
glucosa) upp og flyst til lifrar-
innar þar sem 25% er haldið eftir.
geymslu i lifrinni sem glycogen.
Sé blóðsykurinn ennþá of mikill
eykst fitan sem safnast utan á
okkur eins og mörg okkar þekkja
af reynslu. Nýrun geta lika hjálp-
aö til meö þvi að skila sykrinum
út i þvagið.
Hvaö kemur I veg fyrir aö blóð-
sykurinn falli of lágt? Orkan til
h’fs og starfsemi veröur til við
brennslu sykursins I frumunum.
Þessi stöðuga notkun lækkar
smám saman blóösykurinn.
Þegar hann minnkar eykur bris-
kirtillinn framleiðslu á öörum
hormón — glúcagon — sem örvar
lifrina til þess aö breyta glycogen
aftur i sykur og senda hann út i
blóðið. Ef þetta ráð nægir ekki
bregðast fituforðabúrin við og
láta af hendi hluta af foröa sinum.
Ef nauösyn krefst má brjóta
niður eggjahvituefni tii þess að
sjá fyrir þörfinni.
Til aöstoöar glúcagon I þessu
tvisýna starfi eru efni sem fram-
leidd eru af nýrnahettunum. Þær
sitja eins og hallandi hattar ofan
á efri enda nýrnanna. Þessir
kirtlar gefa frá sér adrenlin
(epinephrine) og marga hormóna
skylda cortison hormónum sem
hvetja lifrina til þess aö gefa frá
sér meira af sykri, draga úr
neyslu hans hjá likamsfrum-
unum, minnka sykurinn sem
settur er i geymslu i vöðvunum og
hvetja til þess aö fitan leysist og
hægt sé aö breyta henni i sykur.
Annar kirtill heiladingullinn
(pituitary), gefur af sér tvo
hormóna sem aðstoða lika i
þessu stórkostlega starfi að halda
sykurmagninu jöfnu i blóðinu.
Hvað fer úr lagi þegar
blóðsykurinn fellur
Þegar of litill sykur er i blóðinu
fer eitthvaö úrskeiöis i þessu fal-
lega samstarfi liffæranna og þar
sem þetta ólag kann að vera á
einstöku liffæri er stundum erfitt
að benda á orsökina fyrir vanda-
málinu. Það kann að vera að
framleiðslunni á insúlininu og
glúcagon sé ekki stjórnað. Til
dæmis mundi of mikið insulin
lækka blóösykurinn of fljótt, of
litið glúcagon mundi veita
sykrinum of hægt út I blóðið til
þess að halda honum á fullnægj-
andi stigi. Arangurinn veröur svo
of litill sykur i blóðinu.
Algengasta tegund blóðsykur-
falls orsakast aö miklu leyti af
röngum matarvenjum. Við
skulum fylgjast meö Bill Brown
sem er ósköp venjulegur versl-
unarmaður og sjá hvernig hann
hagar mataræði sinu á einum
degi. Aö morgninum fær hann sér
sykraða bollu eða snúö sem hann
skolar niöur meö kaffibolla og 2
teskeiðum af sykri I stað þess að
fá sér góðan morgunverð. Til þess
aö friöa samviskuna -fullkomnar
hann máltiöina með einu glasi af
appelsinusafa. Siðan þýtur hann i
vinnuna. Liöur honum illa? Nei.
Honum liður stórkostlega vel.
Hvers vegna ekki? Þessi sykur-
auðugi morgunverður, ásamt
kaffinu, hefur ausiö miklum sykri
út I blóöiö á örfáum minútum.
Blóösykur hans getur brátt náð
180,200 eða hærra mg % marki.
Heila hans hefur verið rikulega
séð fyrir sykri.
En — hár blóösykur getur verið
hættulegur. Svo að aðvörunar-
hringing fer út til jafnvægis-,
kerfisins: „Viöerum aðdrukkna i
sykri. Fljótt! Gefið okkur meira
insulin!”
Briskirtillinn bregst skjótt við
meö öldu af insulini. Innan einnar
eða tveggja klukkustunda er
sykrinum, sem er umfram þarfir,
komiö fyrir til geymslu i lifrar-
frumunum og falinn i vefjum
likamans. Blóösykurinn lækkar
brátt og meö þvi kraftar og fjör
verslunarmannsins. Hann getur
ekki hugsað skýrt. Hann er
taugaóstyrkur, bráölyndur og
kviðafullur. Hvers vegna? Blóð-
sykur hans er of lágur. Manstu
hvaðhann borðaði i morgunverð?
Mest megnis fæðu sem leystist
fljótt upp i glucósu og flæddi um
blóöið og kallaði fram auka-
skammt af insúlini sem flýtti ekki
aðeins fyrir þvi aö sykurinn yröi
settur I geymslu sem glýcogen
heldur jók einnig brennslu hans i
frumunum. Máltíö Bills hafði
ekki séö honum fyrir neinu sem
mundi verða að sykri smám
saman milli máltiða, eins og t.d.
heilhveitibrauð meö hnetusmjöri,
eöa hiietur, epli eöa aðrir ávextir,
mjólkurglas eða egg.
Svo nú er Bill órólegur. „Hvað
getur þaö verið sem orsakar þessi
köst?” Hann er áhyggjufullur.
En, þá — ó, þaö er einmitt að
koma kaffihlé. En hvað það
verður hressandi aö setjast niður
meö annan kaffibolla — eða gos-
drykk — og sætan snúö, Prince
Polo eöa tertustykki. Enn einu
sinni flæðir sykurinn inn i blóð
hans. Honum liöur dásamlega. -
En hvað með innvortis efnabreyt-
ingar hans? Er allt dásamlegt
þar? Varla. Aftur hvin I
aövörunarbjöllunni og lifrin og
briskirtillinn vinna með tvöföldu
álagi til þess að lækka blóösykur-
inn. Um hádegið er allt komið i
óefni aftur. Þvi miöur inniheldur
hádegisverðurinn aðeins þaö sem
bragðlaukunum geðjast — e.t.v.
hveitibollu eöa samloku, eftirrétt
og annan kaffibolla. östööugleik-
inn frá háu til lægra stigs endur-
tekur sig. Siödegiskaffihléiö
hjálpar honum aö komast yfir
erfiðleikana þar til timi er kom-
inn til þess að yfirgefa skrifstof-
una. Allan daginn hefur velliöan
og óumflýjanleg vanliðan verið
hlutskipti hans á vixl. Það veröur
gott að njóta aðalmáltiðarinnar i
lok dagsins og horfa á sjónvarpiö
fram að háttatima.
Þannig er lifi of margra manna
háttað. Lélegar matarvenjur
leika jó-jó meö blóðsykur þeirra.
Upp og niöur. Niður og upp. Of
mikill blóðsykur — of litill blóð-
■sykur. Skapið hátt uppi — eða
langtniðri. Þróttur og þrekleysi á
vixl allan daginn. Og vandamál
eins og Bills, nefnilega að blóð-
sykurinn hækkar óeðlilega mikið
en fellur siöan snögglega of langt
niður, gefur oft tii kynna að
sykursýki sé aö þróast.
Sjúkdómseinkenni of lítils
sykurs í blóðinu
Sjúkdómseinkenni of litils
sykurs i blóðinu geta likst margs
konar öðrum krankleika. E.t.v.
eru mest áberandi einkennin sem
koma fram þegar heilinn eða
miðtaugakerfiö starfar ekki rétt.
Brennsluefni heilafrumanna er
undir venjulegum kringum-
stæðum nær eingöngu sykur úr
blóðinu. Ef sykurbirgöirnar i
blóðinu eru ekki nægilegar geta
undarlegir hlutir gerst. Sextán
ára gömul stúlka varö svo rugluð
að hún var sjúkdómsgreind sem
geðveik, lokuö á geðveikrahæli og
álitin „ekki mjög vel gefin”,
alvarlega taugaveikluö og liklega
flogaveik. Rannsóknir á blóði
hennar sýndu of lágan blóösykur.
Leiðrétting á mataræði stúlk-
unnar breytti henni i hrífandi,
samvinnuþýða unga konu meira
en i meöallagi greinda.
Nokkur þeirra einkenna sem
bent gætu til þess aö um þess
háttar vöntun á sykri i blóðinu sé
aðræða eru: taugaóstyrkur, rugl,
breyting á hegöun, óróleiki,
likama þins til aö þess að vinna úr
miklum blóösykri. Meinatækn-
irinn á rannsóknarstofunni mun
taka sýni af blóði þinu áöur en þú
borðar morgunveröinn. Þá mun
hann gefa þér að drekka vissan
skammt af sykri og taka siðan
annað sýni af blóöi þinu innan 30
minútna og aftur að hálftima
liðnum. Sýnin veröa svo tekin
áfram meö þessu millibili allt upp
i tvo eða fimm tima. Sykurinn I
þessum sýnum sem tekin eru
hvert á eftir ööru sýnir lækninum
hvort þú hefur of lágan blóðsykur.
Hvað á að gera við of
litlum sykri í blóðinu?
Þaö eru til ýmis afbrigði
þessarar vöntunar á sykri i blóð-
inu. Vegna þess að hin sjaldgæf-
ari afbrigði þurfa sérstaka
læknismeðferö er þýöingarmikiö
að fá nákvæma sjúkdóms-
greiningu. Algengustu tegundinni
má venjulega stjórna með viðeig-
andi mataræði. Eins og reynsla
Bills sýndi verður að varast fæðu-
tegundir sem hækka blóðsykurinn
skyndilega og lækka hann siðan
fljótt niöur fyrir hið eðlilga fast-
andi stig.
Hér eru nokkrar einfaldar
reglur til varnar of lágum blóð-
sykri.
1. Boröaðu reglulegar máltiðir
sem eru aöallega samsettar úr
ófáguðum fæðutegundum, eins og
heilkornsgrautum eða morgun-
réttum, heilhveitibrauði, belg-
ávöxtum, grænmeti, ávöxtum og
hnetum. Matreiddu fæðuna á ein-
faldan hátt, tiltölulega sykur-
lausa og stilltu fitunni i hóf. Slikt
mataræöi gefur af sér sykur i
blóöiö hægt og kemur þannig i veg
fyrir skjóta hækkun á blóðsykr-
inum og siðan of snögga lækkun.
2. Borðaðu ekki á milli máltiða.
Ef þú ert meö of litinn sykur i
blóðinu kann að vera aö læknir
þinn mæli með aö þú neytir matar
oftar.
3. Hreyfðu þig reglubundiö.
Ganga eftir máltiðina mun nota
upp eitthvað af blóðsykrinum.
4. Fáðu þér áhugamál, helst
utanhúss, sem mun leiða hug þinn
burtu frá sjálfum þér. Andleg og
tilfinningaleg streita getur haft
áhrif á blóösykurinn.
Þar sem þú veist nú um stað-
reyndirnar, vilt þú fyrirbyggja
eða sigrast á of litlum sykri i
blóðinu? Hér er um að ræða val-
kosti. Vaiiö er þitt.