Tíminn - 31.01.1982, Blaðsíða 9

HVAÐ VARÐ AF
ÖLLUM PENINGUNUM ?
M Hagnýting innlendrar orku og orkuframkvæmdir er besta fjár-
festing sem isiendingar leggja i. Orkan er ódýr, nær ókeypis en
orkuver og dreifingarkerfi dýrt. Þvi er sjálfsagt ab taka eriend ián
til framkvæmda en fráleitt að reka orkuverin á siikum lánum, og
það er engum tii hagsbóta að binda innlent orkuverð i vfsitölunni og
nánast fáránlegt að kynda hitaveitu með oliu.
■ Eitt sinn var kennt að breiöi
vegurinn sé greiðfær og auð-
rataður, en hann liggur aöeins
að einumarki, til glötunar. Það
má með sanni segja að Is-
lendingar hafi dansaö á hinum
breiða vegi i efnahagsmálum
sinum siðustu áratugina og
skellt skollaeyrum viö aðvörun-
um framsýnna manna sem
þykjast eygja leiðarenda ef
heldur sem horfir. Stundum
þegarþjóðin gerist fullrásgjörn
er hægt heldur á ferðinni með
ýmiss konar bremsubúnaði,
sem ber samheitið efnahags-
ráðstafanir, en þeim er I raun
aldrei ætlað annað hlutverk en
að hægja á Hrunadansinum, en
ekki að stöðva hann.
Ekki vantar að varað er við,
en við sliku leiðindaröfli er
skellt skollaeyrum. Fulltriíar
mikils hluta þjóðarinnar stand-
ast ekki reiðari og illorðari en
þegar einhverjir málsmetandi
aðilar láta sér detta sú ósvinna i
hug að létta á fóðrum verð-
bólguskrimslisins sem dafnar
og fitnar af misskilinni þjónkun
fóðurmeistara þess, við eitthvað
sem þeir halda að sé al-
menningsheill.
Steingri'mur Hermannsson
sjávarútvegsráðherra kvað svo
fast að orði í útvarpsumræöum
s.l. fimmtudag, að fyrr eða
siðar muni óðaverðbólga leiða
til stöðvunar atvinnuvega, vax-
andi skuldasöfnunar erlendis,
atvinnuleysis og jafnvel hruns
efnahagskerfisins.
Hrynji efnahagskerfiö fer
sjálfstæði þjóðarinnar að verða
hætt. Vera má að einhverjum
þyki aö farið hafi fé betra en það
efnahagskerfi er við búum við
og að það sé jafnvel æskilegt að
það fari veg allrar veraldar, þá
sé nefnilega hægt að byrja aö
nýju og byggja upp nýtt efna-
hagskerfi og heilbrigt þjóðlif.
Efhahagskerf ið
i hætlu
En málið er ekki alveg svona
einfalt. Ef efnahagurinn hrynur
og gjaldmöillinn verður einskis
viröi, tvlstrast þjóðin og hver
höndin verður upp á móti ann-
arri í enn rikara og alvarlegri
mæli en nú er. Og erlendir
lánardrottnar munu vilja fá sitt.
Það verður mjög veikur grunn-
ur til að byggja upp af að nýju.
Menn geta látiö sig dreyma
um annars konar þjóðfélags-
kerfi þar sem skriffinnar Stóra
Bróður útdeila réttlæti og vaka
yfir velferö og hverju fótmáli
sérhvers þjóðfélagsþegns. Eða
þjóðfélagsgerð þar sem guð
hjálpar þeim sem hjálpa sér
sjálfir og hver hrifsar til sín eft-
ir getu og skrattinn má hiröa
hina.
En hvað sem draumsýnum
liöur hljóta menn að reyna að
gera sér grein fyrir hvað i raun
er i veði ef viö berum ekki gæfu
til að sjá fótum okkar forráð og
takast á við þau úrlausnarefni
sem gera þarf ef ekki á illa að
fara.
Það er kannski að bera i
bakkafullan lækinn að minnast
á Pólland i þessu sambandi. En
ástandið þar i landi er fyrst og
fremst af efnahagslegum toga
spunnið. Sósialistarnir sem þar
réðu ríki og stjórnuðu i anda
marx-lenfnismans þuldu fárán-
legar kennisetningar hver yfir
öðrumog ældu þeimyfir þjóöina
gegnum rikisrekna fjölmiðla og
skólakerfi. En þráttfyrir þá al-
visku sem upp úr þeim stóð
tókst þeim að gera það gósen-
land sem Pólland er, gjald-
þrota. Vert er að hafa hugfast
að stofnun Samstöðu er af-
leiðing vondrar efnahagsstjóm-
ar en ekki orsök eins og stund-
umer látiö iveörivaka. EnPól-
verjar standa ekki aðeins
frammi fyrir efnahagslegu
gjaldþroti, heldur einnig
stjórnarfarslegu, sem er bein
afleiöing hins fyrra. Stjórnar-
skráin hefur verið numin úr
gildi ög herlög komið i hennar
stað. Að vonum hefur herstjöm-
in verið harðlega gagnrýnd, en
veramáaðhún sé aö bjarga þvi
sem bjargað verður úr þvi sem
komið er. Pólverjar standa nú I
niðurlægjandi samningagerðum
við lánardrottna sina um
greiðslufresti og ný lán til að
greiða hin gömlu og heima fyrir
herða þeir sultarólina enn
meira og taka fegins hendi við
hverjum matarbita sem að
þeim er rétt. Þar hefst engin ný
uppbygging betra mannlifs i
fyrirsjáanlegri framtið.
Nýfundnaland er annað dæmi
um efnahagslegt gjaldþrot.
Þjóðin safnaði skuldum þar til
hún gat ekki lengur staðið i skil-
um og glutraði sjálfstæðinu
niður. Kanada innlimaöi rikið
og greiddi skuldirnar og
stjórnarsetrið flutti frá St. John
til Ottawa.
Veröbólga erfyrir löngu orðin
leiðigjarnt umræðuefni, og svo
að þjóðin er orðin bólusett fyrir
þvi og lætur sig hana litlu
skipta. Þaö er helst þegar fólk
stendur með tómar buddurnar i
höndum og spyrán þess að bú-
ast við svari: Hvað varö af öll-
um peningunum? Og þetta ger-
ist þrátt fyrir allar „kaup-
hækkanirnar” sem launþegar fá
að minnsta kosti ársfjóröungs-
lega.
Snúið á kerfið
Rikisstjórnin hefur nú lagt
fram áætlun um aðgerðir i efna-
hagsmálum. Þær miðast að þvi
aðhægja á verðbólguhraðanum.
Framsóknarmenn hafa lagt
rika áherslu á að þær aðgerðir
sem sáu dagsins ljós i vikunni
sem er að liöa, séu aöeins viö-
nám og að fylgja verði þeim
eftir með enn róttækari aðgerö-
um og að þá veröi ráðist að rót-
um meinsins þannig aö
ráðstafanirnar verði varan-
legri.
Meðal þeirra atriða iþvisam-
komulagi sem náðst hefur sam-
staða um i rfkisstjóminni er
kafli sem ber yfirskriftina
„Nýtt viðmiðunarkerfi”. Hann
hljóðar svo:
Rfkisstjórnin mun nú þegar
stofna til viðræðna við samtök
launafólks og aðra hagsmuna-
aðila atvinnulifsins um
viðmiðunarkerfi, sem gæti
komið i stað núverandi visitölu-
kerfis og tryggt kaupmátt og
jöfnun lifskjara en væri laust
við höfuöókosti þess kerfis, og
tryggt kaupmáttog jöfnun lifs-
kjara en væri laust við höfuð-
ókosti þesskerfis, sem nú gildir.
M.a. verði reynt að finna leið til
þess að ráöstafanir til að jafna
orkukostnað landsmanna valdi
ekki aukinni verðbólgu.
Þá mun rikisstjórnin hefja
viðræður við aðila að verð-
myndunarkerfi sjávarútvegs og
landbúnaöar um breytingar að
skipan þeirra mála, sem stuðlað
gætu að hjöönun verðbólgu en
tryggt um leið afkomu I grein-
um þessum.
Svo mörg eru þau orð. Það er
ekkert launungarmál aö þessi
liður er settur inn að undirlagi
framsóknarmanna og að vel at-
huguðu máli.
Það veröhvetjandi visitölu-
kerfi er hér er viö lýöi og hefur
verið lengi, er einn höfuðhvati
óðaveröbólgu. Allar efnahags-
ráðstafanir siðustu ára og ára-
tuga hafa haft þaðeitt markmið
að snúa á kerfiö með niður-
greiðslum og allskyns kúnstum.
En kerfið hefur ávallt hrósaö
sigri aö lokum og jafnvel vaxið
á það tveir hausar i stað hvers
eins sem af þvi hefur verið
höggvinn. Þessum vonlausa
bardaga hlýtur aðlinna,vonandi
með sigri skynseminnar.
Ekkert nýmæli
Hér er ekkert nýmæli á
ferðinni. Þeir sem á annað borð
vita eitthvað i sinn haus og
þekkja undirstöðuatriði efna-
hagsmála sjá hvilik svikamylla
malar stöðugt. En þegar ein-
hver vogar sér að impra á að
höggva að rótum illgresisins
risa upp ótal þursar og and-
mæla. Málatilbúnaður þeirra er
einfaldur. Sá sem 'telur kerfiö
ekki alfullkomið eins og
sósialismann I Póllandi og
annað af þvi tagi er úthrópaður
kaupránsmaður og illviljaður i
garð launþega og alþýöu, fá-
tæklinga og öryrkja og guö má
vita hverra. Þeir semlita upp úr
tómum buddum sinum ættu ein-
hvern tima að spyrja þessa
kerfiskarla hvað orNð hafi af
öllum aurunum. En svoleiðis
smámunum þurfa þeir ekki að
svara.
Orsakir verðbólgu eru marg-
ar og oft samtvinnaðar. Verð-
bólga i helstu viöskiptalöndum
okkar er ein, en heimatilbúnu
vandræðin eru miklum mun
meiri. Löngum hefur verið
staglastá að svokallaðar launa-
hækkanir séu litt verðbólgu-
hvetjandi. Er þá gjarnan stuðst
við kenningasmiöi sem fyrir
löngu eru orönir að steinrunnum
nátttröllum og koma nútiman-
um lítt við.
Sannleikurinn er sá að nokkuð
yfir 70 af hundraði af hlutfalli
þjóðartekna eru launagreiðsiur.
Menn geta dundað sér við að
reikna þetta dæmi fram og til
baka. Þessari staðreynd verður
ekki breytt. Það er þvi til litils
að vinna fyrir launþega þegar
tii lengdar lætur að „kaup-
hækkanir” þærsem þeir fá sem
visitölubætur fara óöfluga inn i
verðlagið aftur og hækka vöru-
verð ogþjónustu. Þeir einu sem
á þessu græða eru þeir launa-
menn sem hæsta kaupiö hafa.
Launamismunurim eykst jafnt
og þétt eftir þvi sem verðbætur
eru oftar reiknaðar.
Þaö er ekki vilji framsóknar-
manna að leggja verðbætur
niður með öllu, heldur aö sniða
verstu agnúa af kerfinu, og að
miða að þvi að halda kaup-
mætti, en hann er það sem öllu
máli skiptir fyrir launþega.
Eins og fram kemur i tilkynn-
ingu rikisstjórnarinnar verða
ekki gerðar einhliöa breytingar,
heldur verður leitaö samstarfs
og umræðna viö launþegasam-
tökin og aðra hagsmunaaðila
um hvernig lagfæringunum
verður háttað. Það er m ikils um
vert að almenn samstaða náist
og að sérhagsmunahópar sker-
istekki úr leik vegna imyndaðra
stundarhagsmuna.
Innlend orka
Eitt er það atriði sem fram-
sóknarmenn leggja rika áherslu
á enþað er að innlend orka verði
tekin út úr framfærsiuvisitöl-
unni.
Innlendum orkukostnaði hef-
ur verið haldið óeðlilega mikið
niöri vegna visitöluleiksins.
Þetta bitnar á þeim fyrirtækj-
um sem orkuna vinna og selja
og þau verða vanmáttug tii að
sinna þvi hlutverki er þeim er
ætlað. Það er glórulaust kerfi
sem þröngvar Hitaveitu
Reykjavikur til að kynda undir
með oli'u, aðeins vegna þess að
visitölukerfið kallar á slikt at-
hæfi. Hitaveitan má ekki hækka
afnotagjöldin vegna þess að þá
hækka laun allra landsmanna
og verðlag að sama skapi.
Samt sem áður eykur þetta
mjög ójöfnuð meöal lands-
manna. Þeirsem hita þurfa hús
sin með oliu greiöa margfaldan
kyndingarkostnað miöaö við þá
sem njóta Hitaveitu Reykjavik-
ur. Þessi mismunur mundi jafn-
ast verulega ef skynsamlega
væri aö málum staöiö.
Raforkuverði er haldið niðri
af sömu sökum, sem þýöir aö
raforkan eins og heita vatniö á
Reykjavikursvæðinu, er seld
undir sannvirði. Mismunurinn
er greiddur með erlendum lán-
tökum.
Stofnkostnaður við orkuver og
dreifingarkerfi «• mikill en
rekstrarkostnaður lágur. Það er
þvi góð fjárfesting að fjár-
magna orkuver með erlendum
lánum, en fráleitt að reka þau
með slætti.
OD orkuver á tslandi eru al-
menningseign og eiga að koma
öllum landsmönnum til góða.
Það er þvi hvorki launþegum né
neinum öðrum til neinna hags-
bóta að halda orkufyrirtækjun-
um i' fjársvelti, og enn síður að
reka þau á erlendum lánum að
hluta. Eða hver borgar þennán
mismun þegar upp er staðið?
Auðvitað sá sami almenningur
sem verið er að vernda með
óeðlilega lágum orkutöxtum eða
veriö er að varast að fái launa-
hækkanir með þvi' að láta hann
búa við orkuskort.
Innlend orka er mjög ódýr
miðað við það sem gerist er-
lendis. Sem betur fer búa um
85% þjóöarinnar við hitaveitu.
Menn mættu velta fyrir sér
hvernig ástatt væri ef öll þjóðin
þyrfti að kynda með oliu og
greiöa allt upp i nifaldan hit-
unarkostnað miðað við það sem
Reykvikingar gera nú.
„Hvenærdrepur maður mann
og hvenær drepur maður ekki
mann?” er einni af ástsælustu
þjóðhetjum lslendinga lagt i
munn. Hvað er kjaraskerðing
og hvaö er kjarabót? er allt eins
hægt að spyrja. Siaukin kronu-
tala I launaumslögunum, segja
sumir, en hver á að svara þeim
sem lita upp úr tómum buddum
sinum og spyrja: Hvað varð af
öllum peningunum?
Oddur Ólafsson,
skrifar