Tíminn - 07.02.1982, Blaðsíða 9

Sunnudagur 7. febrúar 1982.
9
menn og málefni
Nauðsynleg endurskoð-
un á vísitölukerfinu
Endurskoðun vísi-
tölukerfisins
■ 1 skýrslu rikisstjórnarinnar
um efnahagsmál, sem Gunnar
Thoroddsen forsætisráðherra
geröi grein fyrir i útvarpsum-
ræöum 28. janúarsl., segir m.a.
á þessa leið:
„Rikisstjórnin mun nú þegar
stofna til viðræöna við samtök
launafólks og aðra hagsmuna-
aðila atvinnulifsins um viðmið-
unarkerfi sem gæti komið i stað
núverandi visitölukerfis og
tryggt kaupmátt og jöfnun lifs-
kjara en væri laust viö höfuð-
ókosti þess kerfis, sem nú gildir.
M.a. verði reynt að finna leið til
þess, að ráðstafanir til að jafna
orkukostnað landsmanna valdi
ekki aukinni verðbólgu.
bá mun rikisstjórnin hefja
viöræður viö aðila að verö-
myndunarkerfi sjávarútvegs og
landbúnaðar um breytingar á
skipan þeirra mála sem stuðlaö
gætu að hjöðnun verðbólgu, en
tryggt um leið afkomu i grein-
um þessum.’'
í samræmi við þetta hefur
rikisstjórnin nú skipaö þriggja
manna nefnd til að annast viö-
ræöur við aðila vinnumarkaðar-
ins um nýtt viðmiöunarkerfi. í
nefnd þessari eiga sæti Þórður
Friðjónsson, tilnefndur af sjálf-
stæðismönnum, sem standa að
rikisstjórninni, Halldór As-
grimsson, tílnefndur af Fram-
sóknarflokknum, og Þröstur
Ólafsson, tilnefndur af Alþýðu-
bandalaginu. Þórður Friðjóns-
son er formaður nefndarinnar.
Gert er ráð fyrir að nefndin
hefji þegar störf sin.
Samkomulagið í
júní 1964
Segja má, að visitölukerfið
reki rætur sinar til upphafs siö-
ari heimsstyrjaldarinnar. Ariö
1939 var samið um að lögfesta
ákvæði um takmarkaðar visi-
tölubætur á laun. Talsverðar
breytingar voru gerðar á þvi
næstu tvo áratugina.
Arið 1960 setti rikisstjórn
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins svokölluð viðreisnar-
lög. Eitt ákvæði þeirra var að
banna allar visitölubætur á
laun. Þetta ákvæði gilti þangað
til i júni 1964, en þá samdist
milli rlkisstjórnar Bjarna Bene-
diktssonar og Alþýðusambands-
ins um aö lögfesta visitölubætur
á laun. Segja má, að núgildandi
visitölukerfi reki rætur sinar til
þessa samkomulags. Það þykir
þvi ekki úr vegi að birta það hér
orðrétt:
„Rikisstj. beitir sér fyrir þvi,
að verðtryggingu kaupgjalds sé
komið á með lagasetningu.
Verðtryggingin sé miðuð við
visitölu framfærslukostnaðar i
Reykjavik. Þó nái verðtrygg-
ingin ekki til hækkunar þeirrar
visitölu, sem stafar af hækkun á
vinnuliö verðgrunns landbúnað-
arafurða vegna breytinga á
kauptöxtum eða vegna greiðslu
verölagsuppbótar á laun.
2. Reiknuö sé út sérstök kaup-
greiðsluvlsitala fjórum sinnum
á ári, miðað við þann 1. febrúar,
1. mai, 1. ágúst og 1. nóvember.
Þessi visitala sé miðuð við sama
grundvallartima og núv. visi-
tala (marz 1959).
3. Kaup breytist samkv.
hækkun kaupgreiðsluvísitölunn-
ar frá þvi, sem hún var 1. mai
1964. Þessar breytingar fari
fram ársfjórðungslega mánuöi
eftir aö kaupgreiðsluvisitalan
hefur verið reiknuð út, þ.e. 1.
marz, 1. júni, 1. september og 1.
■ Halldór Ásgrimsson
desember. Kaup breytist með
hverri hækkun eða lækkun visi-
tölunnar um eitt stig eða meira.
4. Aðilar samkomulagsins
mæla með þvi við kauplags-
nefnd og Hagstofuna,að hafin sé
endurskoðun grundvallar visi-
tölu framfærslukostnaðar. Nýr
visitölugrundvöllur taki þvi að-
eins gildi á samkomulagstima-
bilinu, að samkomulag sé um
það á milli aöila.”
Ótryggur
vinnufriður
Stjórnarfrumvarp til staðfest-
ingar þessu samkomulagi var
lagt fyrir Alþingi haustið 1964.1
ræðu þeirri, sem Bjarni Bene-
diktsson flutti, er hann mælti
fyrir þvi, fórust honum m.a. orð
á þessa leiö:
„Frá þvi að visitala fyrst var
hér upp tekin, hygg ég á árinu
1939, hefur um hana gilt marg-
háttuð og mismunandi löggjöf.
Hún veitir launþegum að vissu
leyti tryggingu, það er óumdeil-
anlegt, en hins vegar hefur hún
hættur I sér fólgnar varðandi of
öran verðbólguvöxt, sem einnig
kemur niður á launþegum eins
og öörum landsmönnum.Það er
þess vegna hvorki hægt aö
segja, að verðtrygging eða visi-
tala skuli undir öllum kringum-
stæðum vera lögboðin né heldur
aö algert bann við þessu skuli að
staðaldri vera I lögum. Þaö
verður að fara eftir ástandi og
horfum i efnahagsmálum
hverju sinni, hvað tiltækilegt
þykiriþessum efnum. Eins og á
stóð 1960 vegna þeirra breyt-
inga, sem þá voru taldar
ohjákvæmilegar og leiddu af
ástandi fyrri ára, þótti ekki fært
að halda fyrri ákvæðum um
visitölubindingu kaups i lögum.
Þessu fylgdi aftur á móti það, aö
kaupgjaldssamningar voru
geröir til mjög skamms tima.
Vinnufriður varð ærið ótryggur,
og þegar það kom i ljós I vor, að
þaö var skilyröi af hálfu verka-
lýðshreyfingarinnar fyrir
samningsgerð, sem aö öðru
leyti þótti viðhlitandi og átti
aö standa til eins árs, að verð-
trygging kaups væri tekin upp
að nýju á þessu timabili og
bannið úr lögum numið, þá þótti
ekki áhorfsmál, að rétt væri að
verða við þeim óskum, enda
hygg ég, að það sé almanna-
rómur, að mikið hafi áunnizt
meö þeim vinnufriði, sem i vor
tókst aö semja um.”
*
Ohagstætt báðum
aðilum
1 ræöu, sem Hannibal Valdi-
marsson flutti viö sama tæki-
færi benti hann á, að það hefði
ekki siður reynzt atvinnurek-
endum en launþegum óhag-
stætt, að vísitölubætur voru
felldar niður. Hannibal sagði
m.a.:
„Þetta timabil, siðan visitölu-
kerfið var afnumið, hefur reynzt
verkalýönum, aö þvi er snertir
tekjuöflun hans i vaxandi dýr-
tiö, erfitt tímabil, það ber að
viðurkenna. En þetta timabil
hefur lika verið islenzku at-
vinnulifi, atvinnurekendum,
erfitt. Atvinnurekendurnir hafa
búið við miklu meiri óvissu en
nokkru sinni fyrr viðvikjandi
möguleikum sins atvinnu-
rekstrar. Þeir vissu aldrei
stundinni lengur, við hvaöa
kaupgjald þeir mundu eiga að
búa og hver þau útgjöld yröu,
sem þeir yrðu að hafa i sam-
bandi við aðkeypt vinnuafl, og
þessi óvissa náði hámarki sinu
árið 1963, þegar þrisvar sinn-
um var allt i óvissu um kaup-
gjaldsmálin. Þetta var þvi eins
óhafandi fyrir öryggi i atvinnu-
rekstri og fyrir afkomu launa-
stéttanna, og þegar svo var
komiö, að hvorum tveggja var
þetta ljóst, hygg ég, aö hæstv.
rikisstj. hafi gert alveg rétt I
þvi aö horfast þarna i augu viö
staöreyndir og hefja viðræður
við verkalýðshreyfinguna um,
að þetta óvissuástand skyldi af-
numiö og visitalan heldur viö-
urkennd á ný. Og það er enginn
minni maður fyrir það, þó að
hann að fenginni reynslu játi á
sig að hafa haft rangt fyrir sér
og breyti þá um stefnu. Og sizt
af öllu skal ég ámæla hæstv.
rikisstj. fyrir að hafa gert þetta
i þessu atriöi.”
Sú von, sem hafði verið bund-
in viö visitölubannið, að það
myndi draga úr verðbólgu,
haföi ekki ræzt. Dýrtiöin jókst
meira á þessum árum en næstu
ár á undan og varö margfalt
meiri en I nágrannalöndum.
Þórarinn
Þórarinsson,
skrifar

Verkföllin miklu
Haustið 1967 hafði efnahags-
ástandið versnaö og taldi ríkis-
stjórn Sjálfstæðisflokksins og
Alþýðuflokksins nú ekki lengur
hægt að láta veröbótalögin frá
1964 halda gildi sinu. Hún knúði
þvi fram lagasetningu um að
fella þau úr gildi. Hins vegar
setti hún ekki bann gegn visi-
tölubótum eins og 1960, heldur
lét það vera verkefni aðila
vinnumarkaðarins að semja um
þær.
Þetta leiddi til harkalegustu
átaka milli launþega og at-
vinnurekenda, sem hér hafa
orðið.
Svo hörð uröu þessi átök, að á
árunum 1968—1970 átti lsland
heimsmet i verkföllum sam-
kvæmt alþjóðlegum skýrslum,
en þá var jöfnum höndum miðaö
við tapaða vinnudaga og mann-
fjölda.
Þessum deilum lauk á þann
hátt, aö verkalýðssamtökin
fengu aftur I gildi samkomulag-
ið frá þvi I júni 1964 um visitölu-
bætur á laun.
Reynslan frá árunum
1960—1964 og 1968—1970 er
þannig glöggt dæmi um, að það
er ekki lausn á efnahagsvand-
anum að hverfa alveg frá vísi-
tölukerfinu, eins og gert var ráð
fyrir i þeirri leiftursókn, sem
Sálfstæðisflokkurinn boöaði til
fyrir vetrarkosningarnar 1979.
Viðskiptakjörin
Hitt er jafn augljós staðreynd,
að ekki verður ráöiö viö efna-
hagsvandann meöan núverandi
visitölukerfi er óbreytt i gildi.
Fyrir þvf er jafn örugg reynsl-
an.
Galli núgildandi visitölukerfis
er þó sá mestur, að þaö eykur
veröbólgu, þegar viöskiptakjör
versna, en þá er einmitt mest
þörf fyrir að veröbólgunni sé
haldiö i skefjum.
Lúövik Jósefsson lýsti þessu
mjög greinilega I þingræöu, sem
hann flutti i mai 1974. Lúðvik
Jósefsson sagði m.a.:
„Hitt er rétt aö það er mikil
þörf á þvi að breyta þeim visi-
tölugrundvelli sem notaöur er
til þess að vernda kaupmátt
launa. Sá visitölugrundvöllur,
sem við búum við i dag, er I eöli
sinu ósanngjarn og hann er
auk þess stórhættulegur I efna-
hagskerfinu. Það er rétt, það er
ekkert vit í þvi aö visitölukerf-
ið skuli vera þannig uppbyggt,
að þegar þjóðin veröur fyrir
stóráföllum, eins og við stóra
hækkun á oliuvörum, þá skuli
allar launastéttir i landinu fá
kauphækkun út á slik óhöpp, en
það er það, sem gerist nú i dag.
Ég tel, að það sé launasam-
tökunum i landinu nauðsynlegt,
og einnig gagnlegt fyrir vinnu-
markaðinn almennt séð, að hafa
vissa visitölutryggingu á laun-
um, en þaö þarf að miða þá
tryggingu við allt annað en visi-
talan er miðuð viö i dag. Nú er
hún látin mæla margvíslegar
verðbreytingar sem koma I
rauninni litið við hinn almenna
launamann. Það þarf þvi aö
endurskoöa allt það kerfi, þvi aö
verði það ekki endurskoðaö, er
hætt við þvi, að það veröi tekin
upp gamla viðreisnaraöferðin
aö skera visitöluna niður með
öllu, en það hefur iika i för meb
sér margs konar vandkvæöi.”
Kaupmáttur og
krónutala
1 svonefndum Ólafslögum,
sem sett voru 1979, var tekið
nokkurt tillit til þessara sjónar-
miöa Lúðviks Jósefssonar.
Jafnframt var þaö ákvæði sett I
lögin, að laun skyldu hækka
sjálfkrafa, ef viðskiptakjör
bötnuöu.
Meira tillit þarf að taka til
viöskiptakjaranna en gert er i
ólafslögum.
Annar mikill galli á visitölu-
kerfinu er sá, aö þurfi aö hækka
skattaálögur vegna nauðsynleg-
ustu framkvæmda eða þjónustu,
ganga þær inn i vísitölukerfiö og
valda vixlhækkunum á kaup-
gjaldi og verðlagi. Þetta stend-
ur m.a. viðgangi orkufram-
kvæmda mjög fyrir þrifum.
Sá mikli misskilningur hefur
skapazt hjá launafólki, ab
óbreytt visitölukerfi sé þvi
ómissandi. Hér horfa menn
alltof mikið á krónutöluna. Það
er staðreynd, sem menn ættu að
hafa i huga, að á árunum
1970—78 hækkuöu kauptaxtar
um 1400% i krónutölu, en kaup-
máttur timakaups jókst aðeins
um 25—26% á sama tima.
Þetta segir, að visitölukerfiö
er eitthvað meira en litiö gallað.