Tíminn - 11.02.1982, Blaðsíða 9

9
4
Fimmtudagur 11. febrúar 1982

Byggt og búið í gamla daga
„Það er ekki ýkja langt síðan,
að Ijóst þótti að neysla fíkni-
efna væri orðin staðreynd hér
á landi. Hér hafði knúið dyra
sá vágestur, sem margar þjóð-
ir höfðu neyðst til að hýsa um
árabil"
skynjunarlyfsins LSD, og jafnvel
blandaö í áfengi eins og upplýst’
hefur verið. Samkvæmt
upplýsingum fikniefnadóm -
stólsins gerðu rannsóknaraðilar
mikinn og mismunandi mun i
aðgerðum gagnvart LSD og t.d.
kannabis, enda hægara að rekja
slóð LSD-dreifingar þar eð teg-
undir af þvi voru nokkuð margar
og ólikar útlits. Svo virðist sem
vinsældir LSD hafi dvínað jafn-
snögglega og þær hófust, enda
urðu fljótt uppvis nokkur hörmu-
legdæmi að ungt fólk beið viðvar-
andi tjón á geðheilsu sinni vegna
neyslu LSD. Enda þótt neysla
ópiums, morfins og heroins leiði
af sér hrikaleg vandamál viða um
lönd i ljósi vaxandi neyslu, hefur
neysla þessara efnasem beturfer
ekki náð fótfestu hér á landi. En
stóra spurningin er auðvitað
þessi: Hversu lengi getum við
hrósað happi að vera laus við
þann eyðileggingarmátt, sem
fylgja mundi neyslu slikra efna?
Við skulum vona, að það takist að
forða þjóðinni frá sliku.
Stóraukin
neysla
Frá 1974 til ársloka 1978 var
lokið að meðaltali um það bil
160—170 málum við sakadóm
vegna ávana- og fikniefna. Arið
1979 var lokið200málum og þar af
19 aðilar dæmdir samkvæmt 16
ákærum og flestir siðast nefndu
til refsivistar auk fésektar. Arið
1980 var lokið 285 málumogþar af
49 aöilar dæmdir samkvæmt 38
ákærum. Þaðmun vera svipaður
fjöldi mála á nýliðnu ári. Sam-
kvæmt samantekt lögreglu-
manna voru lögregluyfirheyrslur
i þessum málaflokki 852 árið 1979,
yfir 381 aðila. Þar af höfðu 226
komið við sögu áður. Arið 1980
voru lögregluyfirheyrslur 810,
samtals yfir451 aðila og höfðu 266
þar af komið viðsögu áður. Likur
eru á, að málafjöldi verði
svipaður á þessu ári og eru
komnar raunar tölur um það og
upplýsingar eins og ég gat um
áðan,að svo hafiverið eða jafnvel
um 300 mál.
Enda þótt þessar tölur segi
e.t.v. li'tið gefa þær þó til kynna,
að hér er um allverulegt umfang
að ræða og ef þess er gætt að
uppvis brot og afgreidd eru i
rauninni mun fleiri i ljósi þess að
iðulega er lögð á aðila refsing
fyrir mörg brot. 1 fljótu bragði
verður ekki annað séð en kapp-
samlega sé unnið að þessum
málum hérlendis. Úr þvi skal ég
alls ekki draga og eiga þeir þakkir
skildar, sem að þvi starfi hafa
komið með einum eða öðrum
hætti. En spurningar hljóta alltaf
að vakna þess efnis, hvar við
erum á vegi stödd. Málafjöldi,
svo og magn fikniefna, sem
fundist hefur gefur til kynna þá
miklu hættu, sem vofir yfir. Ekki
vil ég efast um að aðrar þjóðir,
sem glimt hafa við þessi vanda-
mál um árabil hafa talið sig á
hverri tíð beita réttum tökum i
þessum efnum. En hver hefur
reyndin orðið með hinum sömu
þjóðum? Það hefur nefnilega
sigið á ógæfuhlið, svo að ekki sé
fastara aö orði kveðið. Fikniefna-
neysla hefur aukist til mikilla
muna og kaup á hinum sterkari
efnum fjármögnuð með sölu á
kannabis eins og t.d. i Sviþjóð.
Ekki sist i ljósi þessa verðum við
að gæta okkar. Þessi vandamál
snúa við okkur með sibreyti-
legum hætti. Þess vegna hljóta
baráttuaðferðir jafnan að vera
endurmetnar. Við megum alls
ekki ofmeta sérstöðu okkar að
neinu leyti, svo sem að þvi er
varðar fjarlægðir frá öðrum
löndum eða fámenni, hætturnar
hljóta að leynast eigi að siður.
Verðum að
snúa vörn
í sókn
Margir vilja ætla, að árangur i
erfiðri baráttu við ávana- og
fikniefnavandamálin sé umtals-
verður og ekki skal Ur þvi dregið
hér. Eigi að siður megum við
aldrei láta af grandskoðun þess-
ara mála og heildarsýn verður að
vera tiltæk á hverri tið. Við
verðum að snúa vörn i sókn.
Siðustu misserihefur mikið magn
ávana-og fikniefna verið tekið úr
umferð, er að einhverju leyti má
vafalaust rekja til árangursriks
starfs þeirra, sem að þessum
málum vinna. Þrátt fyrir að
mikið magn fikniefna er tekið úr
umferð þykir fullvist, að neyt-
endum ávana- og fikniefna hér-
lendis fari fjölgandi. Varla liður
sá dagurað ekkisé getið um mis-
ferli á þessu sviði, sumpart
neyslu, sumpart innflutning eða
hvoru tveggja. Það er mjög brýnt
að staldra við og gaumgæfa
frekar en nokkru sinni, hvort
baráttu okkar i viðureigninni við
þennan vágest, fikniefnin og
skaðvænleg áhrif þeirra á is-
lenskt þjóðfélag, er á réttum
brautum. Við þá endurskoðun og
þær ráðagerðir, sem tillagan
fjallar um, skal gæta þess, að
málið fái viðtæka umfjöllun aðila
frá sem flestum sviðum sam-
félagsins i ljósi þeirrar reynslu,
sem fengin er og viðhorfa, sem
fram kunna aö koma.
■ Guðmundur Ingi Kristjánsson,
skáid frá Kirkjubóii.
sama dalinn daglega fyrir augun-
um. Samt kemur hann viða við i
sinum skáldskap. Yrkir um ferö
til Kanada, haust á Hvitársiðu.
Hann yrkir i Skálhoitsdómkirkju
og i musteri Salómons og við hús
Stephans G.
Hann er þvi, sem skáld.bæði
átthagamaður og heimsborgari.
Kvæði hans eru yfirleitt hefð-
bundin, og ljóst er að hann kastar
ekki til höndunum. Best finnst
mér takast, þegar slegið er á létt-
ari strengi. Þetta þurfa ekki að
vera mikil yrkisefni, eða tilefni,
en I þeim kvæöum er undirtónn,
sem auðveldara er að skilja en
skilgreina.
,,Nú er konan farin frá mér,
fremur illa liggur á mér.
Hana í sæng ég hvergi finn.
Þar er ekkert eftir hjá mér
annað heldur en náttkjóllinn.
Hann er reyndar hörundsbleikur,
hefur blæ sem drauminn eykur,
skerpir minni mitt og þrár.
Þetta er annars enginn leikur
eftir nærri tiu ár.
Annars þarf ég ekki að kvarta:
Aliskyns föng á borði skarta
of vel er hirt um húsið mitt.
En það er eins og auga og hjarta
ailtaf vilji hafa sitt.
Gott er að aðrar orlofs njóti,
alla hvild og skemmtun hljóti.
Þetta tel ég sómasið.
En að hún að heiman þjóti
hef ég aldrei sætt mig við.
Veit ég samt að vikan liður, vond
og erfið þeim sem biður
uns hún ber sitt endurgjald.
Þá mun dagur þykja bliður,
þá fær náttkjóll innihald.
Júni 1972”
Ort um landið
Virðing skáldsins fyrir land-
gæöum, fegurö og umhverfi skip-
ar veglegt rúm i kvæðum Guö-
mundar Inga. Einhver óskýrður
veruleiki er i öllum þessum kvæð-
um. Við sjáum bæinn i dalnum,
þegar óveður geysa, og langa
dimma daga, meðan jörðin og
bóndinn biða vors. Þarna gerist
þo’ I rauninni aldrei neitt. Að
minnsta kosti ekki I augum þess,
er vill hafa heiminn spennandi.
En þar sem „Lokast leiðir um
haust” og bærinn verður sérstak-
ur heimur i heiminum, þá geta
menn séð vorið þegar það kemur
eins og Guömundur Ingi:
„Vorið kom hlæjandi
hlaupandi
niður hliðina vestan megin.
Engri sjón hef ég orðið jafn
bundinn
og allshugar feginn.
Ég tók það I fang
og festi mér þaö
sem fegurst og best ég þekki.
Mánuöur leiö,
mannsaldur leið,
og ég missti þaö ekki.”
Það liður tæpur áratugur milli
bóka hjá Guömundi Inga Kristj-
ánssyni, ef meðaltalsreglan er
notuð. Og viö hverja bók er nokk-
ur ávinningur. Hann er nú talinn I
hópi betri skálda sinnar kynslóð-
ar, og ekki dregur þessi hann nið-
ur. Hún flytur einhverja aleigu,
sem litið er um nú til dags á vor-
um dögum.
*»*»
Hákarlaskipið Anna E.A. 12
„Blikaði vodin,
kári söng”
■ Skip undir seglum er fög-
ur sjón. Ég minnist fiski- og
hákarlaskipanna, sem sigldu
út og inn Eyjafjörð i minu
ungdæmi, undir hvitum eða
rauðbrúnum seglum. Stórar
þrimastraðar flutningaskútur
sáust einnig auk hinna fjöl-
mörgu litlu fiskibáta, róandi
eða siglandi, og svo kváðu við
skellirnir i öslandi mótorbát-
um. Litum á eyfirskt hákarla-
skip.
Um skeið færði hákarlinn
drjúga björg i bú, meðan lifrin
og lýsið voru i háu verði. Beitt
var m.a. selspiki og úldnu
hrossakjöti. Veiðarfærin ekk-
ert smásmiði, þ.e. sókn (öng-
ull), járnfesti og vaður. Enn-
fremur krókur (ifæra), sjá
mynd. Venjulega leyndi sér
ekki ef hákarl beit á, en komið
gat fyrir að hann hreyfði sig
svo litið að vaðarmaður varð
einskis var fyrst i stað, og dró
að lokum upp bitinn, jafnvel
hálfstýfðan skrokk. Höfðu þá
aðrir hákarlar ráðist á hinn
öngulfasta. Þegar búið var að
innbyrða hákarl, var hann
umsvifalaust ristur á kvið til
lifrar með breddu mikilli, há-
karlaskálminni. Lifrin var að-
alverðmætið, en flestum
skrokkum var fleygt. Fáeinir
þó hirtir til kæsingar og mat-
ar. Mikill hugur var i hákarla-
mönnum og gengu þeir ber-
serksgang i aflahrotum. Þótti
slæmt að vera sleppifengur,
sbr. visuna sem Guðni gamli
spekúlantsöng við fiskastein-
inn:
„Hákarlinn eg missti minn,
mikil voru óhöppin
Ofan I kórinn ufsa inn,
illa fór hann gráni minn.”
Hákarl var fyrrum algengur
matur með brauði og harð-
fiski, bæði glær hákarl (af
kviðnum) og hinn mjúki
bragð- og lyktarsterki skyrhá-
karl. Börn og óvanir kusu
glæran hákarl. Jafnan vildu
mennláta hákarlsbeitur hanga
lengi uppi og töldu að þá fyrst
yrði hann góður matur. Stöku
sinnum var gerð stappa úr
nýjum, ungum hákarli (got-
um), en óhollt þótti að éta
mikiö af henni.
Guðmundur Hannesson
læknir kvað vel verkaðan há-
karl góðan gegn sumum
magakvillum. Viss óholl efni
munu hverfa við kæsinguna.
Guðmundur taldi kæsingar-
staði mjög misgóða og færi
það sennilega eftir gerla- og
sveppagróðri i bælunum. Var
kæst vor eftir vor á sama
Ingólfur Davíðsson
skrifar — 324
■ Hákarlaöngull (sókn) I
festi.
staðnum ef vel reyndist. Sum-
ir hákarlar eru etnir erlendis,
en ekki veit ég hvort kæsing er
notuð annars staðar en á Is-
landi?
Ameriskur prófessor haföi
frétt af islenskri hákarlsverk-
un og bað um sýnishorn og lýs-
ingu. Fékk hvort tveggja,
bauð til sin gestum (prófess-
orum og læknum) og lét bera
hákarl á borð. Aðeins tveir
þorðu aðbragða hnossgætiö og
létu allvel yfir. Hinum þótti
svakalegt að heyra að hákarl-
inn hefði verið grafinn i jörö
og látið slá i hann, þeir þorðu
ekki að smakka, fussuðu
bara!
Talið var að menn yrðu
sterkir af hákarlalýsi, sumir
unglingar supu á þvi sjálf-
runnu til að verða hraustir.
Það var hörkulegt lif og litil
þægindi um borð i hákarla-
skipum, þetta 15 - 20 smálestir
að stærð. Nokkur þó 20 - 30
smálestir, keypt frá Noregi.
Einna flest munu hákarla-
skipin hafa verið i Eyjafirði og
Siglufirði frá 1883 - 1900. Eftir
það fór að draga úr útgerðinni.