Fréttablaðið - 30.04.2008, Blaðsíða 16

16 30. apríl 2008 MIÐVIKUDAGUR
Bjarni Benediktsson, fyrr-
um forsætisráðherra, fædd-
ist fyrir nákvæmlega 100
árum. Bjarni gegndi flest-
um þeim trúnaðarstörfum
sem hægt er að gegna fyrir
þjóðina og var um langa
hríð persónugervingur
ráðamannsins. Fas hans og
framkoma, orð og æði báru
skörungsskap vitni. Hann
var ekki óumdeildur frekar
en aðrir menn í hans stöðu,
en naut virðingar langt
út fyrir raðir samherja.
Árið 1970 lést hann í bruna
ásamt eiginkonu sinni og
dóttursyni.
Bjarni fæddist í Reykjavík þeim
hjónunum Benedikt Sveinssyni og
Guðrúnu Pétursdóttur og var
hann þriðji í röð sjö systkina. Ekki
átti Bjarni langt að sækja áhuga á
þjóðmálum, því Benedikt faðir
hans var alþingismaður. Bjarni
lærði lögfræði og gat sér snemma
gott orð á þeim vettvangi. Hann
lauk námi aðeins 22 ára gamall,
með hæstu einkunn sem þá hafði
verið gefin, og tveimur árum síðar
var hann skipaður lagaprófessor
við háskólann, aðeins 24 ára gam-
all.
Árið 1934 var Bjarni kjörinn í
bæjarstjórn Reykjavíkur og sex
árum síðar var hann skipaður
borgarstjóri þegar Pétur Hall-
dórsson lést langt fyrir aldur
fram. Við það tækifæri lét hann af
störfum við háskólann og snéri
sér alfarið að stjórnmál-
unum, 32 ára gamall.
Stór verkefni biðu hins
unga borgarstjóra og
ber þar hæst hitaveit-
una. Merkilegt má telj-
ast að tekist hafi að
ljúka við þær fram-
kvæmdir; Reykvíking-
um hafði fjölgað til
muna, erlendur her var
í borginni og erfitt um
vik með aðföng í miðju
stríði. Engu að síður
tókst, undir forystu
Bjarna, að gera stór-
átak í þeim efnum. Um
fjögurra ára skeið,
frá 1956 til 1959, var
hann ritstjóri Morg-
unblaðsins samhliða
þingmennskunni.
Borgarstjórastarf-
inu gegndi hann til
ársins 1947, en þá var
hann skipaður ráð-
herra í fyrsta skipti,
en fráleitt það síðasta.
Hann hafði verið kjör-
inn á þing árið 1942 og
sat þar til æviloka.
Árið 1947 var Bjarni
skipaður utanríkis- og
dómsmálaráð-
herra og eftir
það sat hann í
ríkisstjórnum
þegar Sjálf-
stæðisflokkur-
inn var við
stjórnvölinn.
Sjálfstæðis-
mál íslensku
þjóðarinnar
voru honum alla
tíð hugleikin.
Hann var utan-
ríkisráðherra
1947 til 1953 í
þremur ríkis-
stjórnum og
síðar var hann
ráðherra dóms-,
kirkju og mennta-
mála um nokkurra
ára skeið, svo eitt-
hvað sé nefnt. Árið
1963 var hann
skipaður forsætis-
ráðherra og gegndi
því embætti til
æviloka.
Bjarni var í
framlínu
íslenskra stjórn-
mála á helsta
breytingaskeiði
þjóðarinnar. Mikil átök voru á
öllum sviðum þjóðlífsins og hug-
myndafræðilegar línur voru skýr-
ar. Stjórnmál þess tíma verða að
skoðast undir mælikeri kalda
stríðsins; óvægin orð voru látin
falla á báða bóga.
Samferðamenn Bjarna hafa
margir minnst þess að hann hafi
verið óvenju skilvirkur í starfi.
Hann hafi verið kröfuharður á
samstarfsmenn sína, en fyrst og
fremst á sjálfan sig. Agnar Kl.
Jónsson sagði um hann að hann
hafi tekið sér hinn fræga þýska
stjórnmálaskörung Otto von
Bismarck mjög til fyrirmyndar.
Víst er að Bjarni stóð fast á
sínu. Eftir því var tekið á samn-
ingafundum í aðdraganda stofn-
unar Nató, hve hart hann stóð
vörð um íslenska sérhagsmuni.
Hann spurði fjölda spurninga og
knúði fram svör við þeim svo
málin lægju skýr fyrir. Hann gekk
hart fram í því að sérstaða Íslend-
inga sem vopnlausrar þjóðar yrði
viðurkennd. Fordæmisgildi þess
hræddi Bandaríkjamenn en Bjarni
og aðrir í sendinefndinni stóðu
fast á sínu. Bjarni taldi enda að
„Íslendingar væru að eðlisfari
algjörlega frábitnir öllu ofbeldi
og myndu aldrei taka upp vopna-
burð.“
Bjarni tók við embætti forsæt-
isráðherra af Ólafi Thors árið
1963. Ríkisstjórn Sjálfstæðis- og
Alþýðuflokks, Viðreisnarstjórnin,
hafði þá setið síðan 1959. Bjarni
hafði áður leyst Ólaf af um ríflega
þriggja mánaða skeið í veikindum
þess síðarnefnda. Viðreisnar-
stjórnin var gríðarlega vinsæl,
líkt og seta hennar í þrjú kjör-
tímabil vitnar til um. Þær vin-
sældir voru ekki síst þakkaðar
leiðtogum hennar, þeim Ólafi og
Bjarna úr Sjálfstæðisflokknum og
Gylfa Þ. Gíslasyni úr Alþýðu-
flokki.
Gylfi bar Bjarna vel söguna,
bæði sem andstæðingi og sam-
herja. Sagði hann mikinn stjórn-
málamann, gáfaðan, ríkan af dóm-
greind, næman og hafa til að bera
þá „góðvild sem aðeins fylgir göf-
ugu hjarta.“
Bjarni var tvíkvæntur. Árið
1935 kvæntist hann Valgerði Tóm-
asdóttur, en hún lést aðeins nokkr-
um mánuðum síðar. Árið 1943
kvæntist hann Sigríði Björnsdótt-
ur. Þeim varð fjögurra barna
auðið, en þau eru: Björn, Guðrún,
Valgerður og Anna. Þau Björn og
Valgerður hafa bæði setið á
Alþingi og Björn gegnt mörgum
sömu ráðherraembættum og faðir
hans.
Bjarni Benediktsson lést hinn
10. júlí árið 1970, aðeins 62 ára að
aldri. Var hann þá staddur í sum-
arbústaði forsætisráðherra á
Þingvöllum, ásamt Sigríði konu
sinni og Benedikt dóttursyni
þeirra. Aðfaranótt laugardags
kom upp eldur í bústaðnum og
áður en nokkuð varð að gert hafði
hann brunnið til kaldra kola. Þjóð-
in var slegin óhug við þetta hörmu-
lega slys og syrgði forsætisráð-
herra sinn. Lauk þar glæstum
ferli eins svipmesta stjórnmála-
skörungs síðustu aldar.
kolbeinn@frettabladid.is
HUNDRAÐ ÁR LIÐIN FRÁ FÆÐINGU BJARNA BENEDIKTSSONAR
Ingvar Gíslason tók sæti á Alþingi
árið 1961. Hann man vel eftir Bjarna,
þó hann hafi ekki kynnst honum
náið. „Það var náttúrlega mikill stigs-
munur á okkur, ég ungur, óbreyttur
þingmaður í stjórnarandstöðu og
hann mikilhæfur stjórnmálaforingi í
ríkisstjórn sem ég studdi ekki,“ segir
Ingvar.
„Mér virtist hann fremur lokaður
og ég kynntist honum ekki náið.
Ólafur Thors var mun opnari og ég
spjallaði meira við hann. Bjarni kom
mér fyrir sjónir sem fjarlægari foringi.
Á þessum
árum var býsna
hörð stjórnar-
andstaða og
við lágum ekki
á liði okkar við
að gagnrýna
stjórnina. Bjarni
naut þó mikils
álits og var virtur
sem frækinn
stjórnmálafor-
ingi, hvar í flokki sem menn stóðu.“
MIKILHÆFUR STJÓRNMÁLAFORINGI
ENN Í MÍNUM HUGA
Matthías Á. Mathiesen var samherji
Bjarna í Sjálfstæðisflokknum og
samtíða honum á þingi um margra
ára skeið. „Bjarni er enn í mínum
huga og er að mínu viti einn vitrasti
stjórnmálamaður sem þjóðin hefur
alið,“ segir Matthías. „Það var mjög
gott að leita til hans þegar ég steig
mín fyrstu skref á þingi og hann
studdi mig mjög vel.“
Matthías ritaði í greinasafn um
Bjarna sem kom út árið 1983. Þar
segir hann:
„Fáir menn munu hafa tekið sæti
á Alþingi með jafnmikla þekkingu
á sögu þess og störfum og Bjarni
Benediktsson né verið jafnljóst
hversu mikilvæg stofnun þjóðkjörið
þing er í lýð-
ræðisskipulagi.“
Þá segir
Matthías frá því
er hann hélt
jómfrúarræðu
sína. Til þess
hafði hann til
umráða fimm
mínútur sem
ekki nægðu
honum. Bjarni
var forseti Alþingis og eftir að hafa
slegið einu sinni á bjölluna leyfði
hann Matthíasi að klára ræðuna;
hann hefur eflaust skilið mikil-
vægi stundarinnar fyrir hinn unga
þingmann.
MATTHÍAS Á.
MATHIESEN
INGVAR GÍSLASON
RÖKFASTUR RÆÐUSKÖRUNGUR Bjarni þótti með eindæmum rökfastur og stóð fast á
sinni meiningu.
KOMIÐ HEIM Bjarni, Sigríður og Anna
dóttir þeirra á Reykjavíkurflugvelli ásamt
þeim Jóhanni og Ragnheiði Hafstein.
HAFÐI STÓRT OG HLÝTT HJARTA
Matthías Johannessen var blaða-
maður á Morgunblaðinu þegar Bjarni
var ráðinn ritstjóri árið 1956. Þremur
árum síðar varð Matthías ritstjóri við
hlið Bjarna. Þeir kynntust náið sem
samstarfsmenn og með þeim óx
vinátta sem entist til æviloka Bjarna.
Matthías segir Bjarna hafa verið
óvenjulegan mann.
„Hann var óvenjuleg manneskja.
Hann var fastur fyrir og gat verið
harður í horn að taka ef út í það
fór, sérstaklega ef honum mislíkaði
eitthvað. En hann hafði líka stórt
og hlýtt hjarta sem gott var að
kynnast. Hann sýndi mér, þessum
unga strák, umburðarlyndi, vináttu
og traust. Það var mjög gaman
að vinna með honum og kynnast
honum betur upp úr því og hann
var bakhjarl minn allan þann tíma
sem hann lifði,“ segir Matthías. „Við
Hanna urðum heimilisvinir hjá þeim
Sigríði og við
ferðuðumst
mikið saman og
dvöldum saman
á Þingvöllum.“
Matthías segir
brunann á Þing-
völlum hafa haft
mikil áhrif á sig.
„Ég frétti þetta
strax því hingað
var hringt um
hánótt og við spurð hvort við vissum
eitthvað frekar um ferðir þeirra
hjóna, og hver hefði verið með þeim.
Ég held að íslenska þjóðin sé ekki
búin að ná sér af þessum harmleik
ennþá. Upp úr þessu hófst viss upp-
lausn, því þótt Bjarni væri náttúrlega
markaðshyggjumaður og vildi frelsi
á þeim sviðum eins og öðrum, þá
var hann ekki peningamaður eða
auðhyggjumaður fyrir sjálfan sig.“
MATTHÍAS
JOHANNESSEN
FRÉTTASKÝRING
KOLBEINN
ÓTTARSSON PROPPÉ
kolbeinn@frettabladid.is
Staðfastur og virtur þvert á flokkslínur