Fréttablaðið - 20.05.2008, Blaðsíða 16

16 20. maí 2008 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björgvin Guðmundsson og Björn Ingi Hrafnsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Jóhanna Sigurðardóttir skrifar um
Íbúðalánasjóð
Ýmsir hafa á undanförnum dögum reynt að vekja upp ótta og villa um fyrir
almenningi vegna fyrirætlana um breytingar
á Íbúðalánasjóði.
Staðreyndin er sú að boðaðar breytingar á
Íbúðalánasjóði fela einungis í sér aðskilnað
milli almennra lánveitinga og félagslegra
lánveitinga, en krafa um slíkt hefur verið yfirvofandi
af hendi Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) um allnokkurt
skeið og á ekki að koma neinum á óvart. Sú breyting
lýtur að því að jafna samkeppnisskilyrði á húsnæðis-
markaði og bregðast við því að ríkisábyrgð á almenn-
um lánveitingum gangi gegn ríkisábyrgðarákvæðum
ESA. Þrátt fyrir þennan aðskilnað mun Íbúðalána-
sjóður halda áfram almennum lánveitingum, án ríkis-
ábyrgðar, og hér eftir sem hingað til þjóna öllum
landsmönnum, hvar sem þeir búa á landinu.
Hræðsluáróður og fullyrðingar um að breytingarn-
ar hafi slæm áhrif, sérstaklega fyrir landsbyggðina,
eru því beinlínis rangar.
Samhliða breytingunum gefst tækifæri til
að styrkja verulega félagslega hluta sjóðsins
eins og ég hef boðað. Slíkar félagslegar
áherslur munu nýtast þeim sem verr standa á
húsnæðismarkaði, fyrstu íbúðarkaupendum
og tekjulágum. Þær breytingar ásamt skipu-
lagsbreytingum Íbúðalánasjóðs þarf hins
vegar að undirbúa vel og þær þurfa að vera
rétt tímasettar.
Áfram verður því til öflugur Íbúðalána-
sjóður. Hann mun áfram veita heildstæða
þjónustu fyrir alla landsmenn og ekki er ætl-
unin að skilja hann eftir eingöngu með félagslegar
lánveitingar. Það hefur sýnt sig að undanförnu að full
þörf er fyrir öflugan Íbúðalánasjóð, samfélagslegt
öryggisnet í húsnæðismálum og um slíkan sjóð mun
ég standa vörð.
Höfundur er félags- og tryggingamálaráðherra.
Um árabil hafa einkaaðilar veitt sjúklingum þjónustu af
ýmsum toga, en almannatrygg-
ingar greiða kostnaðinn að sínum
hluta. Heilsugæslustöðvar á
vegum hins opinbera og lækna-
miðstöðvar á vegum lækna
virðast hafa rekist ágætlega
saman en lítið hefur verið um
rannsóknir á kostnaði þessara
tveggja rekstrarforma. Núna
stendur til að auka verulega
einkaframkvæmdir í heilbrigðis-
kerfinu og er það gert í nafni
hagræðingar og þeirrar kreddu
að einkaframkvæmd sé töfra-
lausn til að veita sömu þjónustu
með ódýrari hætti.
Talsmenn ríkisstjórnarinnar
hafa átt greiðan aðgang að
fjölmiðlum til að útbreiða þetta
fagnaðarerindi en varla er hægt
að segja að þeir hafi nýtt
tækifærið til að tala skýrt.
Málflutningur þeirra byggir
fremur á kredduhugsun heldur
en rannsóknum á reynslu
annarra þjóða – enda segir hún
aðra sögu. Þegar opnað er fyrir
einkarekstur í heilbrigðiskerfinu
er nefnilega erfitt að segja A án
þess að segja B líka og jafnvel C
og D. Sænskur sérfræðingur í
heilbrigðismálum, Göran
Dahlgren að nafni, ritaði um
þetta bók sem hefur verið gefin
út á íslensku (Opinber eða
einkarekin heilbrigðisþjónusta?
Reykjavík 2005). Þar lýsir hann
því hvernig einkarekstri er
komið á í heilbrigðiskerfinu í
nokkrum markvissum skrefum.
Byggir hann þar á reynslu frá
Svíþjóð og fleiri löndum.
Fimm skref einkavæðingar
Fyrsta skrefið er að stofnuð eru
fyrirtæki á markaði sem taka að
sér þjónustu sem greidd er af
opinberu fé. Litið er á þessa
þjónustu sem minni háttar viðbót
við hina opinbera heilbrigðis-
þjónustu sem áfram er ríkjandi.
Síðan er reynt að koma á
samkeppni í kerfinu, einkum á
milli mismunandi þjónustuaðila
innan opinbera kerfisins. Í
framhaldinu kemst á samkeppni
opinberra og einkarekinna aðila
á sviði heilbrigðisþjónstunnar.
Hagsmunaaðilar á markaði eru
ánægðir, enda hin opinbera
heilbrigðisþjónusta í þeirra
augum fyrst og fremst þröskuld-
ur í vegi fyrir myndun arðbærs
markaðar sem væri fjármagnað-
ur af almannafé. Þriðja skrefið
einkennist af því markaðsfyrir-
tæki – sem náð hafa auknum hlut
þeirrar heilbrigðisþjónustu sem
er fjármögnuð af opinberu fé –
halda því fram að opinberir
rekstraraðilar í heilbrigðisþjón-
ustu njóti forréttinda á markaði
þar sem starfsemin sé bæði
fjármögnuð og rekin af sama
aðila. Aðeins sé hægt að ná fram
raunverulegri samkeppni ef
einungis einkafyrirtæki fá að
keppa um að reka heilbrigðis-
þjónustu sem fjármögnuð er af
opinberu fé.
Fjórða skrefið er að einkaaðil-
ar sem tekið hafa að sér rekstur
heilbrigðisþjónustu fyrir
opinbert fé vilja opna dyr fyrir
sjúklingum sem greiði sjálfir
fyrir þjónustuna. Annars eru
þenslumöguleikar starfseminnar
afar takmarkaðir. Fimmta
skrefið er að auka smátt og smátt
hlut einkafjármagnaðrar
heilbrigðisþjónustu uns allt
heilbrigðiskerfið sem byggt
hefur verið upp fyrir opinbert fé
er opið sjúklingum með eigin
sjúkratryggingar. Stækkunar-
möguleikar einkafjármagnaðrar
heilbrigðisþjónustu velta
nefnilega alfarið á því hversu
góða þjónustu er unnt að veita á
vegum hins opinbera. Ef
biðtímar lengjast eða önnur
vandamál koma upp þá er bent á
kosti sem bjóðast fyrir einkafjár-
magn og að veita þeim forgang
sem vilja og geta greitt fyrir
þjónustuna. Fjársterkir þjóðfé-
lagshópar fara að líta á keyptar
sjúkratryggingar sem betri lausn
en sameiginlega þjónustu sem
fjármögnuð er með sköttum.
Niðurstaðan: Tvöfalt kerfi
Í kjölfarið eykst þrýstingur á
skattalækkanir. Hvers vegna
ættu þeir sem kaupa sínar eigin
tryggingar að borga tvöfalt? Þá
er dregið úr fjárframlögum hins
opinbera til heilbrigðisþjónust-
unnar. Lokaniðurstaðan er sú að
heilbrigðisþjónusta hættir að
vera sameiginleg öllum heldur
verður hún markaður þar sem
sumir fá betri kjör en aðrir.
Núverandi ríkisstjórn hefur
mikil tækifæri til að keyra í gegn
breytingar á heilbrigðisþjónust-
unni í krafti þingmeirihluta.
Hins vegar er tæplega meiri-
hlutavilji fyrir því meðal
þjóðarinnar. Í könnun meðal
Íslendinga á aldrinum 18-75 ára
sem fram fór haustið 2006
(Morgunblaðið 23. mars 2007)
taldi mikill meirihluti svarenda
að það ætti fyrst og fremst að
vera verkefni hins opinbera að
reka heilbrigðisþjónustu á
Íslandi. Þegar spurt var um
fjármögnun heilbrigðisþjónust-
unnar vildi yfirgnæfandi
meirihluti að hið opinbera legði
meira fé til heilbrigðisþjónust-
unnar, en einungis 13% vildu að
sjúklingar legðu meira fé af
mörkum. Með þeim skrefum sem
ríkisstjórn hyggst stíga er
ætlunin að fara aðra braut en þá
sem ætla má að njóti yfirburðast-
uðnings almennings og af þeim
ástæðum er umræða ráðamanna
afar þokukennd og reynt að segja
sem fæst um hvað raunverulega
standi til.
Til hvers einkaframkvæmd?
LEIÐRÉTTING
Katrín Jakobsdóttir, þingmaður Vinstri grænna, var
rangfeðruð í myndatexta greinar hennar í blaðinu í gær.
Beðist er velvirðingar á þessu.
Áfram öflugur Íbúðalánasjóður
Heilbrigðisþjónusta
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG |
JÓHANNA
SIGURÐARDÓTTIR
Ályktun í salti
Samband ungra sjálfstæðismanna
sendi frá sér ályktun í september í
fyrra þar sem fram kom að tímabært
væri að taka til „alvarlegrar skoðunar“
kosti og galla þess fyrir Ísland að
halda úti eigin mynt. Kanna þyrfti
fordómalaust hvort íslenska krónan
væri orðin viðskiptahindrun. Þá var
áhrifamáttur peningamálastefnu
Seðlabankans dreginn í efa. Þórlind-
ur Kjartansson, formaður SUS, sagði
af þessu tilefni að hann byggist við
jákvæðum undirtektum í þingliði
Sjálfstæðisflokksins. Skemmst er
frá því að segja að enn hefur
ekki verið ráðist í endur-
skoðun á krónunni – og
eftirfylgni ungra sjálfstæðis-
manna ekki farið hátt.
Nýr oddviti – gömul mynd
Frjálslyndi flokkurinn á Akranesi held-
ur úti heimasíðu á léninu heimaskagi.
is en ljóst er að henni þarf að breyta.
Þegar farið er á vefinn blasir við efst
í hægra horni mynd af þeim Karen
Jónsdóttur og Magnúsi Þór Hafsteins-
syni, skælbrosandi. Myndin var tekin
fyrir síðustu sveitarstjórnarkosn-
ingar, en Karen og Magnús
skipuðu tvö efstu sætin á
lista flokksins í bæjar-
félaginu. Í ljósi síðustu
fregna er ólíklegt
að brosið væri
jafn breitt ef
skötuhjúin
sætu saman
fyrir á mynd
í dag.
Þáttaskil
Hugsanleg tímamót urðu í íslenskri
sjónvarpssögu á sunnudagskvöld
þegar fyrrverandi hjón mættu hvort
í sitt drottningarviðtalið hjá konungi
og drottningu drottningarviðtalanna
á sama tíma. Jón Ársæll Þórðarson
spjallaði við Jakob Frímann Magnús-
son í Sjálfstæðu fólki en á
meðan drakk fyrrverandi kona
hans, Ragnhildur Gísladóttir,
te hjá Evu Maríu Jónsdóttur í
Sjónvarpinu. Eftir því sem best
er vitað hefur þetta ekki gerst
áður. Jakob og Ragnhildur
töluðu reyndar lítið um hvort
annað en hins vegar kom
dóttir þeirra, Bryndís, við
sögu í báðum þáttum.
bergsteinn@frettabladid.is
Við stöndum upp úr
í nýjustu könnun Capacent
Fréttablaðið er með 41% meiri lestur en 24 stundir
og 93% meiri lestur en Morgunblaðið
Allt sem þú þarft... ...alla daga
Fí
to
n/
SÍ
A
Meðallestur á tölublað m.v. höfuðborgina, 18–49 ára. Könnun Capacent í febrúar–apríl 2008.
49,72%
36,30%
69,94%
Fréttablaðið
24 stundir
M
orgunblaðið
F
araldur er orðið sem Sigurður Örn Hektorsson geð-
læknir á Landspítala notar um hraða fjölgun sprautu-
fíkla á Íslandi. Í Fréttablaðinu um helgina var sagt frá
því að hér væru nú um 700 virkir sprautufíklar og að í
þann hóp bættust 70 til 110 manns á ári. Flestra þess-
ara manna og kvenna bíður algjört niðurbrot á líkama og sál.
Sjaldgæfar, illvígar blóðsýkingar, lifrarbólga og geðsjúkdómar
eru örlög margra sem svala fíkninni með því að sprauta sig í
æð.
Það kostar stórfé fyrir samfélagið að meðhöndla fíklana, og
álagið á heilbrigðiskerfið vegna þeirra fer stigvaxandi. Marg-
falt stærri fórn er þó sú háa dánartíðni sem neyslan hefur í för
með sér, en mannfallið er mest meðal ungs fólks. „Það er mjög
átakanlegt að horfa upp á þetta fólk, sem ætti að eiga framtíðina
fyrir sér, láta lífið eða glíma við króníska sjúkdóma af völdum
fíkniefnaneyslu,“ sagði Magnús Gottfreðsson, yfirlæknir smit-
sjúkdómadeildar Landspítalans, í grein Fréttablaðsins.
Þessi þróun, fjölgun sprautufíkla, hefur átt sér stað á sama
tíma og dómar yfir innflytjendum ólöglegra fíkniefna hafa
snarþyngst og lögregla og tollgæsla hert mjög baráttuna gegn
smygli og dreifingu efnanna.
Hvaða lærdóm helstan skyldu yfirvöld draga af árangrinum
af þessari baráttuaðferð gegn fíkninni? Jú, að fangelsa ennþá
fleiri fíkniefnasala og kosta enn meiru til eftirlits við hafnir og
flugvelli. Þetta er eins og að halda áfram að berja höfðinu við
steininn þótt hausverkurinn sé orðinn algjörlega óbærilegur.
Og þessu er haldið áfram þrátt fyrir að það liggi fyrir að ólög-
legu fíkniefnin eru aðeins hluti vandans. Stór hluti sprautufíkl-
anna misnotar lyf sem eru keypt í apótekum landsins. Þannig
var contalgin, sem fæst aðeins gegn lyfseðli læknis, í öðru sæti
á eftir amfetamíni á lista yfir þau efni sem algengast var að
fíklarnir misnotuðu samkvæmt rannsókn sem var gerð á tíma-
bilinu 2003 til 2007.
Svipaða sögu má sjá víða um heim. Lögleg lyf til að með-
höndla verki, þunglyndi, svefnleysi eða aðra kvilla eru misnotuð
í sívaxandi mæli og dauðsföll af þeirra völdum eru síst færri en
vegna ólöglegra fíkniefna.
Það sorglega er að sú ofuráhersla sem hefur verið lögð á að
stöðva útbreiðslu ólöglegu efnanna þýðir að yfirvöld standa
víðast hvar hálf máttvana gagnvart misnotkun efnanna úr lyfja-
búðunum. Stjórnmálamenn, þeir sem marka stefnuna og deila
út fjármagni til að fylgja henni, geta ekki slegið um sig með
ódýrum frösum um sölumenn dauðans þegar lyfið kemur úr
baðskáp heimilisins.
Hvaðan efnin koma er sem sagt ekki lykilatriðið í þessari bar-
áttu. Langt leiddur fíkill, hvort sem það er á contalgin, amfet-
amín eða áfengi, lætur ekkert stöðva sig í leitinni að vímunni.
Tilraunir til að þurrka upp framboðið eru engin lausn. Það
hefur saga baráttu síðustu áratuga gegn fíkniefnunum kennt
okkur svo ekki verður um villst. Baráttan gegn hinu löglega fíkni-
efni tóbaki sýnir okkur á hinn bóginn hversu miklum árangri er
hægt að ná með ágengri og stöðugri kennslu. Sígarettur fást alls
staðar, en engu að síður fækkar ár frá ári í hópi reykingafólks.
Framboð fíkniefna verður ekki hamið.
Kenna, ekki banna
JÓN KALDAL SKRIFAR