Fréttablaðið - 28.05.2008, Síða 12

MARKAÐURINN 28. MAÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR12
H É Ð A N O G Þ A Ð A N
Í grein í Fréttablaðinu fimmtudaginn 22.
maí sl. sagði Þorvaldur Gylfason próf-
essor að Seðlabankinn hefði enga tilraun
gert til þess að draga úr gengisfalli krón-
unnar með því að ganga á gjaldeyrisforð-
ann. Í sömu grein og í viðtali við Ríkis-
útvarpið tveimur dögum seinna sagði
hann að hætta væri á ferðum ef bankinn
fengi í hendur aukinn gjaldeyrisforða því
hann væri líklegur til þess að eyða honum
í að verja vonlaust gengi krónunnar. Í
fyrsta lagi er ekki samræmi í málflutn-
ingi prófessorsins og í öðru lagi er úti-
lokað að átta sig á hvað honum gengur til
með rakalausum fullyrðingum. Þá er ekki
rétt að Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn segi
að gengið þurfi að lækka mun meira en
orðið er eins og prófessorinn heldur fram.
Í Fréttablaðsgreininni sagði prófessorinn
einnig að Seðlabankinn hefði fyrir fáein-
um vikum veitt rangar upplýsingar um
aðgang bankans að lánsfé frá norrænum
seðlabönkum og síðan viðurkennt ósann-
indin í verki. Þetta á ekki við nokkur rök
að styðjast og er alfarið vísað til föður-
húsanna. Erfitt er að átta sig á hvaða
hvatir ráða málflutningi prófessorsins.
Ýmislegt hefur verið sagt að undan-
förnu í opinberri umræðu um forðahald
Seðlabanka Íslands. Af því tilefni er nauð-
synlegt að varpa ljósi á nokkrar stað-
reyndir. Í fyrsta lagi er ástæða til að
vekja athygli á að almennt ríkja önnur
viðhorf til stærðar gjaldeyrisforða í fast-
gengiskerfi en í kerfi fljótandi gengis.
Sjónarmið sem sett voru fram við skilyrði
fastgengis eiga því ekki við með sama
hætti þegar gengi flýtur.
Allir seðlabankar halda gjaldeyris-
forða í einhverjum mæli. Tilgangur þess
að halda forða getur verið mismunandi.
Engar reglur gilda um hver skuli vera
lágmarksstærð forða, enda erfitt að velja
algilda viðmiðun. Því er ekkert til sem
prófessorinn kallar einfalda heimilis-
reglu seðlabanka úti í heimi. Í þriðja hefti
rits Seðlabanka Íslands, Peningamálum,
árið 2005 birtist grein eftir Hauk C. Bene-
diktsson og Sturlu Pálsson um gjaldeyris-
forða seðlabanka. Þar er m.a. skýrður
tilgangur ríkja með forðahaldi og ekki
ástæða til að rekja það hér.
Á fyrri hluta ársins 2000 var gjaldeyris-
forði (og gjaldeyrisstaða) Seðlabanka Ís-
lands liðlega 30 milljarðar króna. Á miðju
því ári hóf bankinn að grípa inn í viðskipti
á gjaldeyrismarkaði í því skyni að reyna
að hamla gegn lækkun á gengi krónunnar
sem hófst þá um vorið. Til þess að ganga
ekki á gjaldeyrisforðann voru inngripin
fjármögnuð með erlendum skammtíma-
lánum bankans. Þetta leiddi til þess að
nettó eða hreinn gjaldeyrisforði Seðla-
bankans (gjaldeyrisstaða hans) sem verið
hafði rúmlega 30 milljarðar króna rýrn-
aði verulega og varð aðeins um 7 millj-
arðar króna á miðju ári 2001. Síðustu inn-
grip bankans á gjaldeyrismarkaði fóru
fram haustið 2001. Í grein sem birtist í
fyrsta hefti Peningamála árið 2003 fjöll-
uðu Gerður Ísberg og Þórarinn G. Péturs-
son ítarlega um inngripin og áhrif þeirra
á gengi krónunnar. Niðurstaða þeirra var
að þau hefðu verið frekar takmörkuð.
Eftir að skilyrði sköpuðust til þess
haustið 2002 hóf bankinn að kaupa gjald-
eyri á innlendum gjaldeyrismarkaði eftir
fyrirfram tilkynntri áætlun. Frá hausti
2002 og fram á þetta ár keypti bank-
inn rúmlega 2 milljarða Bandaríkjadala
(jafnvirði rúmlega 146 milljarða króna
á núverandi gengi) á innlendum milli-
bankamarkaði með reglulegum kaupum í
samræmi við fyrirfram tilkynnta áætlun.
Andvirði kaupanna var í fyrstu varið
til þess að endurgreiða erlendar skamm-
tímaskuldir Seðlabankans og lauk því upp
úr miðju ári 2003. Í kjölfarið voru end-
urgreiddar erlendar skuldir ríkissjóðs
og leiddi það til þess m.a. að hreinar er-
lendar skuldir ríkissjóðs eru nú engar. Á
vissan hátt má segja að í því felist óbeinn
gjaldeyrisforði í þeim skilningi að skuld-
laus ríkissjóður með viðunandi lánshæfis-
mat hefur að öðru jöfnu greiðan aðgang
að alþjóðlegum lánsfjármörkuðum.
Gjaldeyrisstaða Seðlabankans efldist
úr 7 milljörðum króna á miðju ári 2001
sem fyrr er getið í um 60 milljarða króna
haustið 2006. Undir lok þess árs var tekið
erlent lán fyrir frumkvæði Seðlabank-
ans beinlínis í því skyni að efla forðann.
Í rammagrein í Fjármálastöðugleika 2007
var fjallað um eflingu forðans og sjónar-
mið sem höfð voru til hliðsjónar á þeim
tíma. Þar sagði m.a. að það hefði verið
mat Seðlabankans eftir þær væring-
ar sem fjármálakerfið og efnahags lífið
gengu í gegnum á fyrri hluta árs 2006
að stærri gjaldeyrisforði myndi auka til-
trú á styrk bankans til þess að rækja lög-
bundið hlutverk sitt og getu stjórnvalda
til þess að standa við skuldbindingar
sínar. Sú hætta væri þó ávallt fyrir hendi
að aðgerð af þessu tagi skapaði freistni-
vanda ef markaðs aðilar litu svo á að góð
lausafjárstaða seðlabanka veitti mikil-
vægum fjármála-
fyrirtækjum bak-
tryggingu. Það hefði áhrif á áhættuhegð-
un fyrirtækjanna og á áhættumat þeirra
sem fjármagna umsvif þeirra með innlán-
um og verðbréfakaupum.
Lántakan síðla árs 2006 leiddi til þess
að gjaldeyrisforði bankans tvöfaldaðist.
Fyrr í þessum mánuði gerði Seðlabankinn
gjaldmiðlaskiptasamninga við þrjá nor-
ræna seðlabanka að fjárhæð 1,5 milljarða
evra. Skiptasamningarnir eru í reynd
ígildi forða. Að þeim meðtöldum er gjald-
eyrisforði Seðlabankans í dag um 3,5
milljarðar evra, þ.e. um 400 milljarðar
króna. Þar sem erlendar skuldir Seðla-
bankans eru engar um þessar mundir
hefur gjaldeyrisstaða hans eflst úr um
7 milljörðum króna á miðju ári 2001
sem fyrr segir í um 400 milljarða króna
um þessar mundir (úr jafnvirði 67 millj-
óna Bandaríkjadala í 5500 milljónir dala
á gengi hvors tíma, eða úr jafnvirði 80
milljóna evra í 3500 milljónir evra; ein
evra kostar 86% meira í dollurum nú en á
miðju ári 2001).
Gjaldeyrisforðinn var efldur með lán-
töku 2006 sem fyrr er getið. Vilji stjórn-
valda stendur til þess að efla hann enn
frekar með þeim hætti nú og er unnið
að því. Þegar hefur þess verið getið að
Seðlabankinn keypti á árunum 2002 til
2008 jafnvirði liðlega 2 milljarða Banda-
ríkjadala á innlendum gjaldeyris markaði.
Þeim kaupum var tímabundið hætt í lok
mars sl. vegna aðstæðna sem þá ríktu á
gjaldeyrismarkaði. Regluleg gjaldeyris-
kaup verða hafin á ný þegar aðstæður
leyfa.
Af undarlegum málflutningi um
gjaldeyrisforða Seðlabanka Íslands
Hvað þolir Kauphöll Íslands
mikla blóðtöku í afskráningum?
Erfitt að segja til um þolmörk-
in í tölum. Aðalatriðið er að í
Kauphöllinni séu öflug fyrir-
tæki og markaðurinn með bréf
þeirra sé djúpur og skilvirkur.
Hvað þetta varðar hefur náðst
mikill árangur á undanförnum
árum – og reyndar hefur fækk-
un fyrirtækja með sameining-
um verið þáttur í að efla mark-
aðinn. Viðskipti með hlutabréf
á síðasta ári voru t.a.m. 15-20
sinnum meiri en á árunum 2000
og 2001 þegar hér voru skráð
allt að 75 félög.
Við bætist að samruni
Kauphallarinnar við NASDAQ
OMX gefur fyrirtækjum á
markaði frekari tækifæri á
sýnileika og vexti á alþjóð-
legum grunni. Styrkur kaup-
hallarinnar á heimamarkaði
eykst fyrir vikið og skapar góð
sóknarfæri fyrir skráð félög,
sem og ný félög sem koma inn á
markaðinn.

Hver er lágmarksfjöldi fyrir-
tækja sem þarf til að standa
undir starfhæfri Kauphöll?
Enn er erfitt að tala í tölum.
Færa má þó fyrir því veiga-
mikil rök að 20-30 fyrirtæki sé
vel viðunandi miðað við stærð
hagkerfisins þegar horft er til
aðalmarkaðarins. Einhver við-
mið í tölum fyrir First North
eru að mínu viti harla gagnslítil.
Jafnframt er rétt að ítreka
að fjöldi fyrirtækja er ekki
sérstaklega gagnlegur mæli-
kvarði til að meta kauphallir
eða hlutabréfamarkaði. Aðrir
mælikvarðar, svo sem velta,
seljanleiki og markaðsvirði í
hlutfalli við landsframleiðslu,
segja miklu meira.
Hverjar eru
væntingar kaup-
hallarinnar um
framhaldið, fjölg-
ar félögum eða
fækkar?
Þegar rofar til
á alþjóðlegum
fjármálamörk-
uðum og í efna-
hagslífinu hér
heima má reikna
með að áhugi á
nýskráningum
færist í aukana
á ný. Nokkur
fyrirtæki,
s.s. Promens,
Icebank og
Landic Property,
hafa opinberlega
lýst yfir áhuga
á skráningu og
því er líklegt
að líf færist á
ný í skráningar
þegar markaðs-
aðstæður batna.
Til heldur lengri
tíma litið eru
skráning orkufyrirtækja og
endurinnkoma sjávarútvegs-
fyrirtækja einnig raunhæf
markmið. Þessi félög yrðu
mikill fengur fyrir íslenskan
hlutabréfamarkað. Rétt er
að benda á að skráning orku-
fyrirtækja krefst þess ekki
að opinberir aðilar gefi eftir
stjórn stærstu fyrirtækjanna.
Ráðgjafar- og fjárfestingar félög
í orkugeiranum, sem sum hver
eru nú dóttur félög opinberra
félaga, gætu verið
áhugaverðir fjár-
festingarkostir
fyrir almenning.
Jafnframt kæmi
til greina að
skrá félög sem
ætlunin væri að
halda í meirihluta-
eign opinberra
aðila. Eins og
áður berum við
vonir til þess að
NASDAQ OMX-
samruninn feli í
sér raunverulegan
ávinning fyrir
félög á íslenska
markaðnum. Við
erum þó ekki
mjög upptekin af
fjöldanum þótt
vissulega fögnum
við nýjum fyrir-
tækjum og auk-
inni fjölbreytni.
Er hætta
á að félög
Kauphallarinnar
verði of einsleit, til dæmis vegna
vægis fjármálafyrirtækja, og er
hægt að bregðast á einhvern hátt
við?
Fjölbreytni er vissulega æski-
leg en ekki má gera of mikið
úr hættunni við einsleitni.
Aðalatriðið er að reka skilvirk-
an markað með þau fyrirtæki
sem þar eru. Gott dæmi um
þetta er Helsinki þar sem við-
skipti með Nokia eru um helm-
ingur veltunnar og hefur félag-
ið laðað að erlenda fjárfesta
í miklum mæli inn á finnska
markaðinn. Í raun væri hver
kauphöll fullsæmd af því að
hafa slíkt fyrirtæki þó það væri
eitt á markaðnum. En vissulega
er það kostur að hafa fyrirtæki
úr mörgum áttum og að því
vinnum við.
Við má bæta að NASDAQ
OMX-umhverfið gerir þetta
atriði veigaminna en ef við
værum enn staðbundin, lítil
kauphöll. Reyndin er sú að
fyrirtækin hér geta nú sett
sig við hlið fyrirtækja í sama
atvinnugeira á mörkuðum
NASDAQ OMX beggja vegna
Atlantshafsins og fjárfestar
geta borið saman kosti sína í
öllum geirum á öllum þessum
mörkuðum.
Hvaða þættir hafa mest áhrif á
skráningu fyrirtækja í kauphöll?
Samkeppnishæfni skiptir þar
mestu máli. Þá er bæði átt við
að rekstur Kauphallarinnar sé
vel skipulagður og hagkvæm-
ur og jafnframt að laga- og
reglugerðarumhverfið stuðli að
sem mestri samkeppnishæfni.
Einnig hefur efnahagsástandið
mikið að segja, í niðursveiflum
dregur að jafnaði úr nýskrán-
ingum en þeim fjölgar í upp-
sveiflum. Viðunandi stöðugleiki
í efnahagsmálum er að sama
skapi lykilatriði. Loks er auð-
vitað hugarfarið mikilvægt,
sóknarhugur, útrásarhugur
Íslendinga er verðmæt auðlind.
Hvaða þáttum er mikilvægast
að huga að í rekstrarumhverfi
Kauphallarinnar?
Það hefur verið meginstefið
í rekstri Kauphallarinnar og
þeim umbótum sem við höfum
beitt okkur fyrir að skapa hér
alþjóðlegt umhverfi. Þess vegna
erum við nú hluti af NASDAQ,
stærstu kauphöll í heimi. Laga-
og reglugerðar umhverfið þarf
einnig að vera til fyrirmyndar
og allir þeir sem hafa hlutverki
að gegna í því efni þurfa að
leggja sig fram um að markaðs-
aðstæður hér á landi séu eins og
best gerist annars staðar. Í því
sambandi má benda á eitt afar
mikilvægt verkefni sem nú er
unnið að, en það er skráning og
uppgjör viðskipta í evrum.
Hverjar eru líkurnar á að
laða fleiri erlend fyrirtæki að
Kauphöll Íslands?
Ég tel líkurnar vera góðar – og
við blasir að þær muni batna
verulega þegar skilvirkri evru-
skráningu og -uppgjöri hefur
verið komið á. Við erum með
fjögur færeysk félög á markaði
og líkur eru á fleiri skráningum
þaðan í framtíðinni enda sam-
starf okkar við færeyska mark-
aðinn mjög gott. Við höfum
einnig bandaríska álframleið-
andann Century Aluminum á
markaði og því fyrirtæki hefur
vegnað vel hér. Að öllu saman-
lögðu eru því ágætar forsendur
til að vinna með í því skyni að
laða að fleiri erlend fyrirtæki.
Nálgast sársaukamörk Kauphallar?
Útlit er fyrir allnokkra fækkun félaga í Kauphöll Íslands. FL Group, Flaga, Vinnslustöðin, Icelandic Group, Skipti og
Tryggingamiðstöðin bíða öll afskráningar. Gangi svo eftir samruni Kaupþings og SPRON fækkar um eitt til. Blóðtakan
hlýtur að teljast allnokkur fyrir kauphöll sem ekki hefur nema 27 félög á aðallista.
T Ö L V U P Ó S T U R I N N
Til Þórðar
Friðjónssonar
forstjóra
Kauphallar Íslands
I N G I M U N D U R F R I Ð R I K S S O N
seðlabankastjóri
Nokkur fyrirtæki, s.s. Promens, Icebank og Landic Property, hafa opinberlega lýst yfir áhuga á skráningu
og því er líklegt að líf færist á ný í skráningar þegar markaðsaðstæður batna. Til heldur lengri tíma litið
eru skráning orkufyrirtækja og endurinnkoma sjávarútvegsfyrirtækja einnig raunhæf markmið. Þessi félög
yrðu mikill fengur fyrir íslenskan hlutabréfamarkað.