Fréttablaðið - 04.06.2008, Blaðsíða 16

16 4. júní 2008 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Nú fer
hver að verða
síðastur að ná sér í
Blaðbera
Þú færð Blaðberann þinn í Skaftahlíð 24
alla virka daga frá kl. 8-17.
óðar fréttir fyrir umhverfiðBlaðberinn...
S
jóminjasafnið í Reykjavík er ungt að árum. En því hefur
vaxið fiskur um hrygg á stuttum tíma. Það er að þakka
víðtækum áhuga og skilningi margra bæði í pólitík,
atvinnurekstri og hollvinasamtökum.
En hvað sem líður góðum skilningi býr annað og
meira að baki þeirri myndarlegu menningarstofnun sem safnið
er orðið. Það er einstaklingsfrumkvæði af svipuðu tagi og lengi
hefur einkennt vöxt og viðgang í íslenskum sjávarútvegi.
Óneitanlega er það hluti af skyldum Íslendinga sem sjálf-
stæðrar þjóðar í stóru veraldarsamfélagi að leggja rækt við
sögu sína og menningu. Ekki af því að við lifum af fornri frægð.
Miklu fremur fyrir þá sök að sagan er það sem þjóðin stendur á
við ný og krefjandi viðfangsefni.
Útræði við Faxaflóann var lengi vel spurning um lífsbjörg í
samfélagi þar sem sjálfsþurftarbúskapurinn réði ríkjum. Seinna
varð sjávarútvegurinn að lyftistöng nútíma atvinnustarfsemi
þar sem tækni, verkaskipting og viðskipti voru lykill að fram-
förum. Það var þá sem skáldin önduðu að sér tjöruangan hafnar-
innar og skynjuðu andrúm nýrra tíma. Um höfn rísandi borgar
var þá ort: „Hér streymir örast í æðum þér blóðið.“
Reykjavíkurhöfn var á þeirri tíð mesta framkvæmd sem
þjóðin hafði nokkru sinni tekist á við. Hún varð miðstöð athafna
og nýsköpunar. Dómkirkjan varð sjómannakirkja. Reisulegustu
húsin í bæ sem vildi verða borg voru hús skipstjóranna. Höfnin
var eins konar hnattvæðing síns tíma.
Allt heyrir þetta nú sögunni til. Gamla höfnin er varla meira en
svipur hjá sjón sem einu sinni var. Hennar bíður það hlutverk að
verða umgjörð eða rammi um nýtt musteri tónlistarinnar í land-
inu. Það musteri er vissulega tákn nýs tíma og stendur í eigin-
legri merkingu á þeirri undirstöðu sem gerði nýja samfélagsgerð
að veruleika.
Mikils er um vert að halda til haga og varðveita á aðgengilegan
hátt sýnishorn um þessa liðnu tíð. Það hefur verið að gerast í
Sjóminjasafninu við Grandagarð af einstökum myndarskap
og dugnaði. Á dögunum bættust safninu nýir gripir: Varðskip
þriggja þorskastríða og fyrsta stálskipið smíðað á Íslandi.
Enginn þarf að velkjast í hafvillum með mat á því að hér hefur
verið vel að verki staðið. Hitt vill oft gleymast að góðir hlutir og
sjálfsagðir gerast ekki af sjálfu sér. Til þess þarf hreyfiafl.
Ærin ástæða er til að nefna nafn Sigrúnar Magnúsdóttur, for-
stöðumanns safnsins og fyrrum borgarfulltrúa, í þessu sam-
hengi. Svo augljóst er að eljusemi hennar og frumkvæði hefur
ráðið úrslitum um öran vöxt og myndarlega sköpun safnsins.
Trúlega er það hugsjón sem gerir einn mann að hreyfiafli um
slíka hluti. En án þess væri þessi saga bara hálf sögð.
Hinu er einnig ástæða til að gefa gaum að hér hafa fleiri komið
að en sjóðir ríkisins og borgarinnar. Fyrirtæki tengd sjávar-
útvegi og siglingum hafa sýnt viðfangsefninu skilning með
afgerandi hætti og víst er að hollvinasamtök áhugamanna eru til
þess fallin að viðhalda áhuga og ræktun viðfangsefnisins.
Gott er til þess að vita að sú gamla tjöruangan sem varð Tómasi
andagift á ekki að hverfa með öllu frá vitunum þó að hún sé ekki
lengur lifandi veruleiki.
Þar sem blóðið örast streymdi:
Gömul tjöruangan
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
UMRÆÐAN
Háskóli Íslands
Ný lög um opinbera háskóla voru sam-þykkt í síðustu viku á lokametrum
Alþingis. Þegar frumvarp til þeirra laga lá
fyrir tók Stúdentaráð Háskóla Íslands það
til umsagnar eins og hefðir kveða á um og
gerði við það veigamiklar athugasemdir í
ítarlegri umsögn. Stúdentaráð Kennarahá-
skóla Íslands var kollegum sínum í HÍ sam-
stíga um veikustu þætti frumvarpsins og
gerði við það sams konar athugasemdir sem sérlega
lutu að nýjum, utanaðkomandi meirihluta í háskóla-
ráði sem fer með æðstu ákvarðanir innan háskólans
og það að val á rektor væri ekki lengur skylt að bera
undir lýðræðislega kosningu háskólasamfélagsins.
Fleiri hagsmunaaðilar en Stúdentaráð komu að
samningaborðinu og gagnrýndu nýtilbúinn meiri-
hluta háskólaráðs sem hér eftir verður í boði
menntamálaráðherra og atvinnulífsins; háskólasam-
félagið allt og ungliðahreyfingar stjórnmálaflokka
með Unga jafnaðarmenn í broddi fylkingar.
Í meðferð frumvarpsins var tekið tillit til krafna
hinna mörgu hagsmunaaðila að því leyti að fjölgað
var í háskólaráði. Upphaflega áttu sjö manneskjur
að sitja þar en einungis einn stúdent. Eftir
breytingar eru í háskólaráði 11 manneskjur:
tveir stúdentar, þrír úr starfsliði háskólans
og sex utanaðkomandi. Stúdentaráð fagnar
þessum breytingum en með þeim er
vissulega myndaður „hópur háskólafólks“
innan ráðsins. Tíminn einn mun svo í ljós
leiða hvort utanaðkomandi meirihluti æðsta
ráðsins reynist sá vágestur sem margir telja.
Framkvæmd á vali rektors verður í
höndum háskólaráðs sem og aðrar stór-
ákvarðanir. Það gefur því augaleið að
sjaldan hefur legið jafnmikið við að hafa
öfluga talsmenn Stúdentaráðs þar innan-
borðs sem rökstyðja á sem snjallastan veg hvað
kemur best við sem flesta stúdenta HÍ.
Að lokum skal víkja að því gleðilegasta við hin
nýsamþykktu lög sem samkvæmt góðum sið skal
geyma þar til síðast. Með þeim er létt á annars
þungu stjórnskipulagi fjölmenns háskóla sem gerir
sameiningu við KHÍ mögulega. Rúsínan í pylsu-
endanum er þó að í lögunum er hvergi heimild til
upptöku skólagjalda í opinberum háskólum. Þess
heldur er skráningargjald bundið við 45.000
íslenskar krónur. Og ef það gefur Stúdentaráði ekki
ástæðu til þess að kætast þá veit ég ekki hvað.
Höfundur er formaður Stúdentaráðs Háskóla
Íslands.
Snjallir stúdentar mikilvægastir
BJÖRG
MAGNÚSDÓTTIR
Árla morguns 15. apríl sam-þykkti franska þingið ný lög og
þótt ekki hafi verið nema tæplega
tuttugu þingmenn vaknaðir til að
greiða þeim atkvæði gæti ég trúað
að þau kunni að valda tímamótum,
enda var þarna farið inn á svið sem
ég hygg að löggjafarvaldið hvar
sem er í heiminum hafi látið óáreitt
til þessa. Það sem lögin snerust um
var nefnilega lystarstol, þetta
undarlega fyrirbæri mannlífsins
þegar fólk, einkum unglingsstúlk-
ur, hættir að mestu að neyta matar
og verður tálgað og þvengmjótt,
þangað til líf þess er í hættu.
Lögin gengu að vísu ekki svo
langt að banna lystarstol og leggja
kannske við fangelsi upp á vatn og
brauð, enda hefði verið óhægt að
koma því við, en þau lögðu blátt
bann við öðru, sem sagt því sem
kallað var „hvatning til lystar-
stols“. En í því felst að „áfýsa
einhvern til að sækjast eftir
óhóflegri megurð með því að
hvetja til langvarandi minnkunar á
mataræði svo að það geti valdið
lífshættu eða stofnað heilsunni
beint í voða“, eins og það heitir á
hinu blæbrigðaríka tungumáli
laganna. Og þetta er ekkert
gamanmál því refsingin við broti
gegn lögum þessum hljóðar upp á
tveggja ára fangelsisvist og sekt
sem nemur þrjátíu þúsund evrum.
Óhófleg megurð
En nú er spurningin sú, hverja
löggjafarvaldið hafi hér í sigtinu,
því vitanlega er hægt að áfýsa
menn með mörgum hætti til að
sækjast eftir óhóflegri megurð.
Stundum gæti nægt að raula með
vissum tónblæ og augngotum hið
gamla og vinsæla dægurlag „þú
mátt fá hana, ég vil ekki sjá hana,
því hún er alltof feit“, jafnvel án
þess að textinn fylgi með, þar eð
allir kunna hann, og færi þá að
vera vandlifað í veröldinni ef slíkt
yrði lögreglumál. Framhaldið
gefur þó til kynna hverjir þurfa nú
að vera á varðbergi, því einnig er
lagt bann og sama refsing við
„áróðri eða auglýsingum fyrir
vörum, tækjum eða aðferðum sem
mælt er með sem leiðum til
óhóflegrar megurðar“, og eins og
útleggjurum laganna ber saman
um sýnir það að delinkventanna sé
að leita þar sem allir delinkventar
rotta sig saman, sem sé á netinu.
Að undanförnu hafa alls kyns
„megrunarsíður“ nefnilega
sprottið upp á netinu eins og
gorkúlur í síðsumarsrigningu. Í
Frakklandi a.m.k. og kannske víðar
eru þær kallaðar „pro-ana“, og er
þar ekki aðeins rekinn áróður fyrir
því sem löggjafinn kallar „óhóflega
megurð“ heldur eru gefin ótal ráð
um það hvernig eigi að ná þessu
æskilega ástandi og ekki síst
hvernig eigi að sleppa úr krumlun-
um á öllum þeim sem vilja neyða
viðkomandi persónur til að safna á
sig spiki, líkt og nornin gerði við
Hans og Grétu. Svo er að sjá að
ungar stúlkur ánetjist þessum
boðskap í stórum stíl, eins og þær
gangi í sértrúarflokk; samkvæmt
frönskum blöðum ganga þær með
rautt armband til merkis um að nú
séu þær komnar í „hreyfinguna“.
Þær gera það jafnvel þótt þær séu
hræddar við að vekja þannig á sér
athygli og vera þá dregnar inn á
einhverja fitunardeild á sjúkra-
húsi, enda var haft eftir einni
þeirra að armbandið væri ekki
aðeins til að félagar í hreyfingunni
geti þekkst innbyrðis heldur líka,
og kannske fyrst og fremst, til að
áminna stúlkuna ef hún skyldi vera
á leiðinni að falla fyrir einhverjum
sætindum.
Hvað er rétt holdafar?
Ýmsir hafa þó haft í frammi
efasemdir um þessi nýju lög, þeim
finnst að þarna sé farið inn á
nokkuð hæpnar brautir, enda sé
lystarstol fyrst og fremst andlegur
sjúkdómur sem heyri naumast
undir löggjafarvaldið sem slíkur.
En þingmaðurinn sem var á bak
við lagasetninguna, Roselyne
Bachelot, er á öðru máli, eins og
haft var eftir henni í blaðinu
„Libération“: „Að gefa stúlkum ráð
um það hvernig þær eigi að ljúga
að læknum, benda þeim á fæðu
sem auðvelt sé að kasta upp, hvetja
þær til meinlæta eftir að hafa
innbyrt mat, það heyrir ekki undir
málfrelsi. Við verðum að geta
lögsótt og dæmt þá sem fela sig á
þessum síðum.“
Geðlæknir einn og sérfræðingur
í meðferð lystarstols var á nokkuð
svipuðum nótum, þótt það væri
ekki alveg á sömu forsendum: „það
þarf að setja þessum stúlkum alveg
ákveðin og helst nokkuð ströng tak-
mörk“, sagði hann, „þær fara svo
fljótt út af sporinu.“ Og hann vildi
líka taka sumar fyrirsætur á
beinið.
Þessu myndu kannske sumir
vera sammála. En þó er eftir eitt
vandamál sem löggjafarvaldið
virðist alveg hafa leitt hjá sér:
hvað er „óhófleg megurð“ og hvað
er þarafleiðandi rétt holdafar? Á
því hafa menn haft ýmiskonar álit;
t.d. hafði hinn mikli málari Rubens
sína eigin skoðun eins og glögglega
má sjá í málverkum hans. Ef farið
væri eftir henni verður að segja að
lögin ganga alls ekki nógu langt,
það þyrfti að fyrirskipa lágmarksát
og setja upp reglur um lögmáltíð.
Ólöglegt holdafar
EINAR MÁR JÓNSSON
Í DAG | Löggjafinn og lystarstol
Nýir tímar
Þótt eldsneytisverð hafi sýnt fram
á að það sé fullfært um að hækka
snarplega hjálparlaust hefur starfs-
hópur á vegum Árna Mathiesen
fjármálaráðherra lagt til að sérstakur
kolefnisskattur verði lagður á bensín
og dísilolíu, til að draga úr notkun á
jarðefnaeldsneyti. Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur hingað til verið málsvari
lágra skatta og einstaklingsfrelsis;
ríkið eigi ekki að seilast í vasa
almennings eða skerða val-
frelsi fólks með íþyngjandi
kvöðum. Umhverfissjónar-
mið hafa aftur á móti ekki
þótt fyrirferðarmikil
í flokknum. Tillögur
starfshópsins eru því
ef til vill tákn um
breytta tíma.
Berskjölduð
Jón Bjarnason, þingmaður VG, setur
drápið á ísbirninum norður í Skaga-
firði í gær í forvitnilegt samhengi:
Meðan 1,5 milljörðum króna er varið
í hermálastofnun og til að halda
uppi frönskum orrustuþotum er
engin áætlun til um hvernig verjast
eigi ísbjörnum á Íslandi. Og þó eru
ísbirnir tíðari gestir hér á landi en
árásarherir og hryðjuverka-
menn.
Mistök
Ólafur F. Magnússon borgar-
stjóri sagði í samtali við Vísi í
gær að mögulega
hefði meiri-
hluti
Sjálfstæðis flokks og F-lista hlotið
betra umtal hefðu flokkarnir sleppt
því að gera málefnasamning í janúar
síðastliðnum. Þegar meirihlutinn var
myndaður voru Ólafur og Vilhjálmur
Þ. Vilhjálmsson, oddviti Sjálfstæðis-
flokksins, óþreytandi við að minna á
mikilvægi hins hraðsoðna málefna-
samnings; hann væri hreinlega frum-
forsenda hins nýja meirihluta – án
hans gæti meirihluti ekki starfað.
Nú er þessi sami samningur orð-
inn að mistökum. Borgarfulltrú-
ar Sjálfstæðisflokksins hljóta að
svitna í hvert sinn sem Ólafur F.
Magnússon borgarstjóri bregður
út af venjunni og lætur orðin tala
í staðinn fyrir verkin.
bergsteinn@frettabladid.is