Fréttablaðið - 09.06.2008, Blaðsíða 10

10 9. júní 2008 MÁNUDAGUR
Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna var stofnað árið 1951. Stofnunin átti að taka á þeim flóttamannavanda sem síðari
heimsstyrjöldin hafði getið af sér og einbeitti
sér fyrst og fremst að Evrópu. Flóttamenn
höfðu vissulega verið vandamál víða um
heim áður, en vandinn í hjarta hinnar
vestrænu Evrópu kallaði á stofnun ráðsins.
Upphaflega var litið svo á að um tímabund-
ið verkefni væri að ræða við að koma um 1,2
milljónum flóttafólks til aðstoðar. Flótta-
mannastofnunin átti aðeins að starfa í þrjú
ár. Eftir því sem árin liðu kom í ljós að þörfin
var mun meiri um allan heim og umboð
stofnunarinnar var því endurnýjað til fimm
ára í senn. Það var ekki fyrr en árið 2003 að
allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna ákvað að
afnema þessi tímamörk á umboði Flótta-
mannastofnunarinnar. Við það varð hún ein
af fastastofnunum Sameinuðu þjóðanna.
Flóttamannastofnun aðstoðar ekki einungis
flóttamenn heldur einnig hælisleitendur,
flóttamenn á heimleið til síns upprunalands,
ríkisfangslaust fólk og hluta hinna 25
milljóna sem eru vegalausir í eigin heima-
lands (internally displaced persons, IDP).
Heildarfjöldi þeirra sem flosnað hafa upp frá
heimilum sínum víða um heim, einnig þeir
sem umboð Flóttamannastofnunar nær ekki
yfir, er áætlaður yfir 40 milljónir manns –
eða um 0,6 prósent af íbúafjölda jarðar.
Verskvið breytist
Verksvið Flóttamannastofnunar SÞ hefur
breyst síðustu árin. Nú sinnir hún í auknum
mæli aðstoð við aðra en þá sem beinlínis
heyra undir starfssvið flóttamannahjálpar-
innar. Það eru þá ekki eiginlegir flóttamenn
heldur aðrir sem lifa við svipaðar aðstæður.
Hér er um að ræða fólk sem hefur öðlast
rétt til verndunar vegna þess hóps sem það
tilheyrir eða hefur af einskærum mannúðar-
ástæðum þörf fyrir aðstoð án þess að vera
formlega viðurkennt sem flóttamenn.
Einnig getur verið um að ræða fólk sem
hefur nauðugt þurft að yfirgefa heimili sitt,
en býr annars staðar í sínu eigin landi. Þetta
eru í auknum mæli þeir sem orðið hafa
fórnarlömb borgarastyrjalda.
Flóttamönnum fjölgar
Frá upphafi hefur Flóttamannastofnun SÞ
hjálpað rúmlega fimmtíu milljónum manna
til að hefja nýtt líf og áunnið sér tvenn
friðarverðlaun Nóbels á þeim tíma – árin
1954 og 1981.
Nokkuð hafði orðið ágengt í fækkun
flóttamanna, en árið 2007 fjölgaði þeim í
fyrsta skipti um nokkra hríð.
Samkvæmt skýrslu Flóttamannastofnun-
ar SÞ á fjölgunin að miklu leyti rætur að
rekja til ástandsins í Írak. Í árslok 2006
hafði ein og hálf milljón Íraka leitað hælis í
öðrum löndum, aðallega Sýrlandi og
Jórdaníu.
Flestir flóttamenn dvelja í Pakistan, þar
sem þeir eru yfir ein milljón. Tæp milljón
er í Íran, um 800 þúsund í Bandaríkjunum,
tæp 700 þúsund í Sýrlandi og um 600
þúsund í Þýskalandi.
Norðurlöndin
Ríkisstjórn Íslands samþykkti árið 2007 að
taka við 25 til 30 flóttamönnum árlega. Þar
er um að ræða svokallaða kvótaflóttamenn
sem ekki eru taldir eiga neinn annan
möguleika en að fara til þriðja lands. Þeir
geta hvorki verið kyrrir né snúið aftur til
upprunalands.
Aðeins fimmtán til tuttugu lönd taka á
móti flóttamönnum úr þessum hópi. Öll
Norðurlöndin eru þar á meðal. Svíar taka á
móti flestum flóttamönnum, eða 1.800 ár
hvert, Finnar taka á móti 750 flóttamönnum
og Danir fimm hundruð. Norðmenn hafa
sveigjanlegan kvóta, um þrjú þúsund
flóttamenn á þremur árum.
Hælisleitendur
Þegar einstaklingur sækir um hæli utan
eigin ríkis er hann fyrst skilgreindur sem
hælisleitandi af stjórnvöldum í viðkomandi
landi. Með umsókn um hæli er viðkomandi
að óska eftir viðurkenningu á stöðu sinni
sem flóttamaður. Ef fallist er á umsóknina
fær viðkomandi viðurkenningu á stöðu sinni
sem flóttamaður í skilningi flóttamanna-
samnings Sameinuðu þjóðanna og öðlast þau
réttindi sem þar eru tilgreind.
Sé umsókninni hins vegar hafnað eru þrír
kostir í stöðunni. Hægt er að veita dvalar-
leyfi af mannúðarástæðum, vísa viðkomandi
úr landi og sé það ekki hægt er veitt
bráðabirgðadvalarleyfi. Synjun um hæli
þarf ekki að þýða að hælisleitandi sé ekki
flóttamaður heldur aðeins að ekki hefur
verið fallist á beiðni um viðurkenningu.
Hælisleitandi getur því verið „óviðurkennd-
ur“ flóttamaður.
8.446.000
9.706.000
10.310.000
10.610.000
10.717.000
11.851.000
12.620.000
13.114.000
14.331.000
14.716.000
17.378.000
16.837.000
17.818.000
16.306.000
15.754.000
14.896.000
13.357.000
12.015.000
11.481.000
11.687.000
12.130.000
12.117.000
10.594.000
9.680.000
9.237.000
8.394.000
9.877.707
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
FJÖLDI FLÓTTAMANNA Í HEIMINUM
FRÉTTASKÝRING: Flóttamenn á Íslandi 4. hluti
FRÉTTASKÝRING
KOLBEINN ÓTTARSSON PROPPÉ
kolbeinn@frettabladid.is
FJÓRÐA GREIN AF FJÓRUM
Milljónir á flótta um allan heim
Flóttamönnum fjölgaði í fyrra, í fyrsta skipti í fimm ár. Íraksstríðið er talinn vera helsti orsakavaldurinn. Milljónir manns eru á
vergangi víða um heim. Flóttamannastofnun er orðin ein af fastastofnunum Sameinuðu þjóðanna en átti bara að starfa í þrjú ár.
Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna
(UNHCR) var stofnuð 1951 og átti að starfa
í þrjú ár. Í dag er hún ein af mikilvæg-
ustu mannúðarsamtökum heimsins. Hún
hefur aðsetur í Genf og er með útibú í yfir
120 löndum. Yfir 80 prósent af starfsliði
UNHCR, sem inniheldur 5.000 manns,
vinnur þar sem vandamálin rísa, oft á
einangruðum stöðum, við hættulegar og
erfiðar aðstæður. UNHCR hefur tvisvar
sinnum hlotið friðarverðlaun Nóbels fyrir
störf sín, árin 1954 og 1981.
STARFSEMI FLÓTTA-
MANNASTOFNUNAR
Samkvæmt flóttamannasamningi Sam-
einuðu þjóðanna telst sá vera flóttamaður
sem: „er utan heimalands síns … og af
ástæðuríkum ótta við að verða ofsóttur
vegna kynþáttar, trúarbragða, þjóðernis,
aðildar í sérstökum félagsmálaflokkum eða
stjórnmálaskoðana, og getur ekki, eða vill
ekki, vegna slíks ótta, færa sér í nyt vernd
þess lands; eða þann sem er ríkisfangs-
laus, og er utan þess lands, þar sem hann
áður hafði reglulegt aðsetur, vegna slíkra
atburða og getur ekki eða vill ekki, vegna
slíks ótta, hverfa aftur þangað.“
Til þess að geta talist flóttamaður er það
forkrafa að viðkomandi sé staddur utan við
heimaland sitt. Þeir sem eru ríkisfanglausir
verða að vera fyrir utan land þar sem þeir
höfðu fasta búsetu.
Svo lengi sem einstaklingur er innan
landamæra eigin ríkis telst hann ekki flótta-
maður í skilningi flóttamannasamningsins,
jafnvel þótt viðkomandi þurfi að þola
miklar ofsóknir, þjáist og sé hótað lífláti af
stjórnvöldum fyrir engar sakir.
HVERJIR TELJAST
FLÓTTAMENN?
FÁ NÆRINGU Palestínskir flóttamenn fá næringu í flóttamannabúðum á Vesturbakkanum. Milljónir manna um allan heim treysta á hjálparstofnanir um daglega
næringu. Flóttamannavandinn er alþjóðlegur og Sameinuðu þjóðirnar láta hann til sín taka. Fólk flýr stríðsátök og hamfarir og sumir sæta ofsóknum eigin stjórn-
valda. Þeir flóttamenn sem til Íslands koma eru meðal þeirra sem engar aðrar lausnir hafa. Til Íslands hafa komið rúmlega fjögur hundruð flóttamenn. Af þeim eru
85 múslimar. Hluti þeirra sneri fljótt heim aftur en hluti býr hér enn og lifir í sátt og samlyndi við íslenskt samfélag. FRÉTTABLAÐIÐ/AFP
© GRAPHIC NEWS
4,3
2,11 1,45
0,69
> 500.000
100.000 - 250.000
250.000 - 500.000
10.000 - 100.000
0,46 0,40 0,40 0,37
Sómalía
Kongó
Búrúndí
Víetnam
Írak
Palestína
Súdan
Afganistan
Víetnam
SómalíaBúrúndí
Kongó
UPPRUNASTAÐUR (í milljónum)
Palestína Afganistan Írak Súdan
Flóttamannadagur Sameinuðu þjóðanna 2007
Fjöldi flóttamanna óx árið 2007 í fyrsta skipti síðan árið 2002, samkvæmt
upplýsingum frá SÞ. Nú eru yfir 14 milljónir flóttamanna víðsvegar um
heim. Fjöldi þeirra sem flæmdur hefur verið af heimaslóðum, hvort sem
það er innan heimalands eða utan, er nú talinn vera 24,5 milljónir.
Heimild: Flóttamannaráð SÞ