Fréttablaðið - 15.06.2008, Blaðsíða 22

MENNING 6
Það var árið 2003 að ég
skráði mig í nám í
Guðfræðideild
HÍ. Ekki það
að ég hafi
verið sér-
staklega
trúaður eða
að hugur
minn hafi
stefnt í prest-
skap, heldur þótti
mér fögin sem í boði
voru nokkuð spennandi. Ég hef
alltaf verið svolítið heillaður
af trúarbrögðum mannkyns og
langaði mikið til að vita hvort
það væri fótur fyrir staðhæf-
ingum trúarbragðanna um eftir-
líf, karma og hið guðlega. Til að
gera langa sögu stutta þá
kláraði ég námið á 2 árum með
fyrstu einkunn. Þennan tíma
lærði ég afskaplega mikið og
sennilega hafa þessi ár mótað
mig meira en ég sjálfur átti von
á. Kennslan öll var fyrsta flokks
og sumir kennarar mínir eru
mér ógleymanlegir. Sérstak-
lega reyndist Bjarni Randver
Sigurvinsson mér vel sem og
Dr. Pétur Pétursson, en þeir
hjálpuðu mér og lásu yfir B.A
ritgerðina mína. Tímarnir hjá
Sigríði Þorsteinsdóttur voru oft
á tíðum rafmagnaðir. Ég hef
stundum samband við Sigríði
þegar andinn kemur yfir mig í
heimspekilegum pælingum.
Einu sinni hringdi ég í hana
þegar einhver skrifaði grein í
blaðið og rangtúlkaði Nietzsche.
– Ég var miður mín. En svona
er heimspekin yndisleg. Maður
losnar ekki við hana þrátt fyrir
að maður telji sig ónæman.
Heimspekin er eins og vírus
sem tekur sig upp á ólíklegustu
tímum. Maður fær útbrot
hverra meðhöndlun eru gáfu-
legar samræður. Dr. Pétur
Pétursson á heiðurinn af því að
hafa smitað mig af öðrum vírus.
Tarkovski vírusnum. Kann ég
honum þakkir fyrir það. Tar-
kovski mun héðan í frá alltaf
fylgja mér, enda ólæknandi og
valda mér heila(út)brotum um
ókomna tíð.
Ég náði ekki að smitast af
trúarvírusnum og byggði mér á
þessum tveimur árum upp
ónæmi gegn trúarbrögðum. Í
náminu var farið ýtarlega yfir
helstu trúarbrögð heimsins,
inntak þeirra og trúarkenning-
ar. Í guðfræðideild HÍ er það
svo að fólk getur hagað námi
sínu eftir áhugasviðum og tók
ég félagslegan vinkil á námið
frekar en trúarlegan.
GUÐ
Ég braut heilann mikið um fyrir-
bærið guð. Nafnorðið sem er
hafið undir fræðaskipinu sjálfu.
Ég kunni orðið mikið um trúar-
brögðin kristni, sögu kristninn-
ar, helstu kenningar, helstu
túlkanir, helstu birtingar-
myndir, samtímasögu Nt, ritun-
arsögu Biblíunnar og allt það
sem ætlast er til af nema sem
er í guðfræðideild af einhverri
alvöru. En guð var ekki þar eins
og gefur að skilja. Mér fannst
oft að hugmyndin um guð væri
heiti grauturinn sem nemendur
og kennarar læddust í kringum
og enginn treysti sér til að
smakka á. Eins og góður nem-
andi þá las ég mér til í bókum
sem voru ekki á pensúminu. Á
Amazon fann ég bækur sem
fjölluðu um kenningar um eðli
guðs. Merkilegt nokk þá voru
bestu útskýringarnar um guð
og eðli guðs frá hörðum trú-
leysingjum.
Þegar hér var komið sögu þá
varð ég æ sannfærðari um að
guð eða guðir væru ekki til. Að
útskýringar og fullyrðingar
trúarbragðanna væru manna
verk og yfirnáttúruleg vera
kæmi þar hvergi nærri. Eitt er
að trúa á guð eða guði og annað
er að fylgja einhverri hefð sem
skapast hefur í kringum trúar-
brögðin. Fyrir mér hlýtur trúin
á guð eða guði að vera trú á
yfirnáttúrulega veru eða verur
en ekki einhver hefð. Í náminu
var fjallað um biblíugagnrýni á
akademískan og gagnrýnin hátt
sem og ritunarsögu Gt og Nt.
Eitt það fyrsta sem sló mig í
náminu var að boðorðin 10 eiga
sér fyrirmynd frá því í samn-
ingum sem gerðir voru milli
stórkonunga og „undirkon-
unga”. Samningar í 10 liðum
sem voru alveg eins uppbyggð-
ir og boðorðin sem hin yfirnátt-
úrulega vera sendi Móses á Sín-
aífjalli. Boðorðin eiga sér líka
fyrirmynd í Bók dauðans, trú-
arriti forn Egypta. – Þetta var
spennandi. Hugmyndin um
Satan er komin frá Zaraþústra
trúarbrögðunum. Einnig klass-
ískur dúalismi þar sem heimin-
um er skipt í gott og illt. Ekki
minnkaði spennan þegar Nýja
testamentið var tekið fyrir.
Hinn sögulegi Jesús er áhuga-
mál mitt og ég hef keypt ófáar
bækurnar um efnið. Ritstíll
sögunar um Jesús er afar dram-
atískur. Hinn minnsti verður
mestur. Þrællinn verður kon-
ungur. Sá sem á ekkert á allt.
Þetta eru öfgar sem virka oft á
tíðum dáleiðandi. Guðir deyja
ekki á krossi bara þjófar og
dusilmenni. Þetta er dæmi um
stílbrögð höfunda guðspjall-
anna. Sumar dæmisögurnar um
Jesús eru undir greinilegum
platónskum áhrifum og líkt og í
Kóraninum þá má lesa úr guð-
spjöllunum pólitískar hræring-
ar í Palestínu á ritunartíma
þeirra. Ég gæti skrifað enda-
laust um dæmi úr Nt hvers sifj-
ar eru ýmist platónskar, pagan-
ískar ellegar endurspeglun úr
Gt. Besta dæmið um það er
samanburður á sögunni um
Abraham og Ísak og sögunni
um Jesús. Guð skipar Abraham
að fórna Ísak en er stoppaður á
elleftu stundu. Guð gengur alla
leið í sögunni um Jesú. Heilum
guði er fórnað í þessari móður
allra fórna.
Fyrirbæri á borð við Jesú, s.
s. maður sem er líka guð, er til
í mörgum útgáfum sem voru
vinsælar á þeim tíma þegar Nt
er ritað. Það sem er sameigin-
legt með þessum mannguðum
er t.d. að þeir eru fæddir þann
25. desember af hreinni mey.
Voru kennarar, áttu læris-
sveina, voru sviknir, dóu á
krossi eða í tré. Lágu dauðir í 3
daga og risu upp til „föðurins”.
Líkindi milli mannguða forn-
aldar og Jesúsar eru yfir-
þyrmandi og sérkennilegt að
litið sé framhjá þessum fræð-
um í guðfræðideildinni því
meira spennandi námsefni er
vandfundið. Ég er þeirrar skoð-
unar að trúarbrögðin sem
kennd eru við mannguðinn
Jesús séu bræðingur úr 3
áttum. Gyðingdómi, grískri
heimspeki og Hórusardýrkun.
Engin trúarbrögð spretta upp
af sjálfu sér. Trúarbrögð eru
eins og litlar ár sem sameinast
í fljót. Trúarbrögð eru hefð.
Enginn guð að verki.
Þegar svo kristindómurinn
stabíliserast sem alvöru trúar-
brögð gerist margt spennandi.
Átök verða innan frumkirkj-
unnar sem verða trauðla kölluð
kristileg. Gnóstum var eytt sem
og ritum þeirra. Aríusarsinnum
einnig og þeir kallaðir trúvill-
ingar. Það er svo skrýtið að
mest fyrirlitna frumkristna
hreyfingin, gnóstar, er sú sem
mest vit er í. Gnóstismi gengur
út á að hver og einn sé Jesú.
Hver og einn þarf að deyja, rísa
upp og koma til guðs. Þetta er
allt táknrænt og auðvelt að
samsama sig kenningum
gnósta. Um leið og leiðtogar
frumkirkjunnar ákváðu að gera
Jesús að alvöru manni sem var
guð, lentu þeir í vandræðum
sem hafa haft dramatískar
afleiðingar. Þrenningarhug-
myndin er sprottin úr þessum
vanda.
TRÚ
Hugtakið trú er nokkuð snúið í
íslensku. Það hefur 2 merking-
ar. Trú á að eitthvað gerist og
trú á guð eða yfirnáttúru hvers
konar. Sá sem trúir því að guð
hafi skrifað boðorðin 10 verður
þá að trúa því í alvöru, en ekki
að blanda saman trú og hefð.
Þorsteinn Gylfason orðaði þetta
snilldarlega:
[Guðfræði] mótmælenda-
kirkjunnar á 19du og 20stu öld
er ekki kristin trú og á meira að
segja afskaplega lítið skylt við
kristna trú. Og að því marki
sem hún þykist vera kristin trú
er hún óheilindin uppmáluð:
trúleysi í nafni trúar. Að réttu
lagi er kristin kirkja ekki kjör-
búð þar sem við kaupum rófur
og baunir en ekki saltkjöt því
okkur finnst það vont og höld-
um að það sé eitrað. Kristinn
maður verður að trúa á allan
kristindóm: á upprisu holdsins
og erfðasyndina, á himininn og
helvíti og djöfulinn sjálfan og
almáttugan Guð og hans einka-
son. Það er allt eða ekkert, fyrr
og síðar.
Mér þykir alltaf sérkennilegt
þegar ég sé presta sníða kristna
trú að tíðarandanum. Kristni er
ekki þannig. Ef guð er óskeikull
og alvitur þá skiptir hann ekki
um skoðun á samkynhneigðum
eftir því hvernig vindarnir
blása. Guð hinna kristnu fer
ekki í launkofa með t.d. álit sitt
á samkynhneigð þrátt fyrir að
frjálslyndar kirkjur haldi öðru
fram. Staðreyndin er að guðinn
í biblíunni er ekkert sérstak-
lega geðfelldur. Hann er ekki
„kærleikur“ eða „hið góða“ eins
og gjarnan er haldið fram af
frjálslyndum prestum.
Ef Biblían hefur eitthvert
kennivald þá hlýtur þetta kenni-
vald að ná til allrar biblíunnar,
ekki bara hluta hennar. Sá sem
tekur sér það bessaleyfi að
túlka bara „það sem honum
finnst“, er í rauninni að setja
sjálfan sig ofar en guðinn sem
hann dýrkar. Það hangir nefni-
lega svo mikið á spýtunni eins
og sagt er. Guð, skapari himins
og jarðar, alvitur og alltumlykj-
andi skrifaði þessa bók! Ætlar
einhver pokaprestur að segja
mér hvaða kafla á að lesa og
hverju á að sleppa? Ef hins
vegar frjálslyndi póllinn er tek-
inn í biblíuskýringum og óþægi-
legu kaflarnir skýrðir í menn-
ingarlegu ljósi tíðarandans á
ritunartíma Biblíunnar, þá má
alveg eins skoða alla kafla
Biblíunnar á sama hátt. Þá er
Biblían ekki með kennivald því
það er búi að útskýra það burt.
Hugmyndakerfi kristindóms-
ins er eins og spilaborg. Það
hrynur ef eitt spilið er tekið í
TRÚLAUSI GUÐFRÆÐINGURINN
PISTILL TEITUR ATLASON SKRIFAR
Eins og ég segi í niðurlagi þessa bloggs þá varð ég að
gera upp tímann í guðfræðideildinni. Mér fannst ég
knúinn til þess. Ég byrjaði að blogga að gamni mínu fyrir
u.þ.b. 2 mánuðum síðan og hef verið meðal vinsælustu
bloggara landsins undanfarnar vikur. Við þessi uppörvandi
tíðindi sá ég að bloggið gæti verið hinn fullkomni vett-
vangur fyrir þetta uppgjör. Viðbrögðin við færslunni hafa
verið á einn veg, allir hrósa mér fyrir framtakið. Sérstak-
lega hefur verið gaman að fá póst frá fólki í háskólasamfé-
laginu og stuðning þaðan frá. Augljóst er að hugleiðingar
mínar um trúleysi í háskólasamfélaginu hafa hitt í mark.
Þegar Fréttablaðið falaðist eftir þvi að birta þessa færslu
þurfti ég að stytta hana töluvert. Færsluna má sjá í fullri
lengd á blogginu mínu. http://teitur-teitur.blogspot.com/
Þjóðmenningarhúsið – The Culture House
National Centre for Cultural Heritage
Hverfisgötu 15 · 101 Reykjavík
Sími 545 1400, www.thjodmenning.is
Sýningar - leiðsögn - verslun
Á sýningunni eru tækifærismyndir úr fórum
Halldórs Laxness. Þær bera vitni um víxlverkan
fjölskyldulífs, stjórnmálalífs og skáldaframa á
ævi hans.
SÍÐBÚIN SÝN – ljósmyndir Halldórs Laxness Sýningin verður opnuð þann 17. júní
A
uð
ur
, G
ljú
fr
as
te
in
n.
L
jó
sm
yn
d
: H
al
ld
ór
L
ax
ne
ss
, 1
9
55
©
F
jö
ls
ky
ld
a
H
al
ld
ór
s
La
xn
es
s
H
va
lfj
ör
ðu
r.
Lj
ós
m
yn
d
: H
al
ld
ór
L
ax
ne
ss
, 1
9
57
©
F
jö
ls
ky
ld
a
H
al
ld
ór
s
La
xn
es
s
Opið daglega kl. 11.00 – 17.00
Leiðsögn á ensku um handritasýninguna kl. 15.30 alla
virka daga nema miðvikudaga.
Veitingar á virkum dögum.
Myndlistarsýning Ástu Ólafsdóttur í verslun.
SÝNINGAR Á
ÖLLUM HÆÐUM
Teitur Atlason
talar um trúleysi.