Fréttablaðið - 26.06.2008, Blaðsíða 16

16 26. júní 2008 FIMMTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Þróun kaupmáttar
Rússar kæra fleiri mál til Mann-
réttindadómstóls Evrópu í Strass-
borg en nokkur önnur þjóð. Segja
lögspekingar það lýsandi fyrir
vanda mál rússneska réttarkerfis-
ins.
Frá því Rússland fullgilti Mann-
réttindasáttmála Evrópu árið 1998
hafa dómstólnum borist um 46 þús-
und kærur þaðan. Gagnrýnendur
segja það vera vegna spillingar og
ósjálfstæðis dómara frá stjórn-
völdum.
Nýr forseti Rússlands, Dmítrí
Medvedev, hefur heitið því að berj-
ast gegn spillingu og efla réttar-
kerfið og vernd mannréttinda. - gh
Kaupmáttur hefur dregist
saman að undanförnu en
líklegt má telja að kaup-
máttarskerðingin sé meiri
en vísitala Hagstofunnar
um kaupmátt gefur til
kynna.
„Ég áætla að kaupmáttur ráðstöf-
unartekna sé að dragast hratt
saman um þessar mundir,“ segir
Ingunn Þorsteinsdóttir, hagfræð-
ingur hjá ASÍ. Hún bætir við að
hugsanlegt sé að launþegar verði
að taka á sig áframhaldandi kaup-
máttarrýrnun á komandi mánuð-
um.
Kaupmáttur launa hefur dreg-
ist saman í sjö af síðustu níu mán-
uðum og um 4,2 prósent frá ára-
mótum. Ef horft er til síðustu
þriggja mánaða og sú breyting
færð yfir á tólf mánaða tímabil er
kaupmáttarskerðingin um 13,5 pró-
sent. Af því má sjá að hraði kaup-
máttarskerðingarinnar hefur verið
mikill undanfarna mánuði. Kaup-
máttur hefur þó aukist um 17,1 pró-
sent frá upphafi árs 2000 en hefur
hins vegar staðið í stað frá árinu
2006.
Spurð um áhrif þess að kaup-
máttur launa hefur minnkað í sjö af
síðustu níu mánuðum segir Ingunn
það alvarlegt mál. „Það er áhyggju-
efni fyrir almenning og launafólk
hve há verðbólgan er, það er hún
sem veldur því að kaupmáttur er að
rýrna. Það er forgangsatriði að ná
niður verðbólgu og verðbólguvænt-
ingum til að draga úr þessari kaup-
máttarrýrnun,“ segir Ingunn.
Hún segir að útlitið sé ekki bjart
þegar greiðslubyrði vex á sama
tíma og kaupmáttur minnkar og
bendir einnig á að það séu erfiðir
tímar framundan í vetur vegna
endurnýjar samninga. Erfitt er að
segja til um hvernig staða mála
verður þegar menn setjast við
samningaborðið.
Hagfræðingar segja gjarnan að
aukning kaupmáttar verði að hald-
ast í hendur við aukna framleiðni
vinnuafls, þ.e. afköst vinnuaflsins
verði að aukast svo kaupmáttur
launþega vaxi. Erfitt er að sjá það
fyrir sér að framleiðni vinnuafls
aukist nú um stundir þegar flest
fyrirtæki halda að sér höndum og
verkefnastaða þeirra er slæm.
Íslenski vinnumarkaðurinn er
sveigjanlegur sem endurspeglast
meðal annars í því hve auðvelt er
að reka og ráða fólk til starfa. Upp-
sagnir eru nauðsynlegar hjá mörg-
um fyrirtækjum til að forðast gjald-
þrot þar sem framleiðni vinnuaflsins
er lág. Sveigjanleiki íslenska vinnu-
markaðarins mun vinna gegn kaup-
máttarskerðingunni en það er ein-
ungis spurning hve mikið hann ver
kaupmáttinn.
Annað merki um sveigjanleika
vinnumarkaðarins er aukin ásókn í
skóla á krepputímum. Um 95 pró-
sent útskriftarnema úr 10. bekk
sóttu um inngöngu í framhaldskóla
fyrir haustið og aldrei hafa jafn-
margir sótt um í Háskóla Íslands.
Aukin ásókn í skóla gefur til kynna
tilfærslu af vinnumarkaði í skóla-
kerfið sem er merki um sveigjan-
leika íslenska vinnumarkaðarins,
en það er einungis spurning um hve
langt sveigjanleikinn fleytir okkur
í vörn gegn kaupmáttarskerðingu.
Kaupmáttur ráðstöfunartekna segir
til um hve mikið fé stendur eftir
af heildarlaunum eftir skatta og
kostnað vegna lána að viðbættum
fjármagnstekjum og tilfærslum frá
ríkinu, til dæmis barnabætur.
Kaupmáttur launa tekur hins
vegar einungis mið af verðbólgu
og launavísitölu Hagstofunnar.
Vísitalan tekur einungis tillit til
grunnlauna en ekki bónusa eða
annarra óreglulegra greiðslna.
Margar atvinnustéttir hafa notið
ýmissa aukagreiðslna í góðæri und-
anfarinna ára og því er líklegt að
kaupmáttarskerðingin sé vanmetin
í vísitölu hagstofunnar fyrir marga
þjóðfélagshópa.
Kaupmáttur ráðstöfunartekna gefur
betri mynd af raunverulegri stöðu fólks
og er betri mælikvarði á kaupmátt.
Líklegt má telja að kaupmáttur ráðstöf-
unartekna sé að dragast hratt saman
þar sem dregið hefur úr aukagreiðslum
á sama tíma og skuldabyrði lána er að
aukast, á sama tíma og kaupmáttur
launa er að dragast saman.
Skellurinn er því í raun tvöfaldur,
þar sem kaupmáttur ráðstöfunar-
tekna er að dragast hraðar saman en
kaupmáttur launa samkvæmt vísitölu
Hagstofunnar.
KAUPMÁTTUR RÁÐSTÖFUNARTEKNA OG LAUNA
Hvað er klukkan á Íslandi?
Samræmdur tími á Íslandi var tekinn upp með lögum árið 1907 og skyldu
allar klukkur á Íslandi miðast við meðalsóltíma í Reykjavík og vera einni
klukkustund og 28 mínútum á eftir miðtíma eða Greenwich-tíma. Höfðu
klukkur fram að því verið stilltar eftir meðalsóltíma á hverjum stað þannig
að klukkur á Akureyri voru til dæmis 15 mínútum á undan klukkum í
Reykjavík og klukkur í Neskaupstað 33 mínútum á undan klukkum í Reykja-
vík. Var þessi staðaltími nefndur íslenskur meðaltími eða miðtími og var
hann tekinn upp í almanakinu 1908.
Hvenær var sumartími tekinn upp á Íslandi?
Tíu árum eftir að samræmdur tími var tekinn upp á Íslandi, eða árið 1917
voru sett lög sem heimiluðu Ráðuneyti Íslands að klukkunni væri flýtt um
allt að eina og hálfa klukkustund frá íslenskum meðaltíma. Var þessari
heimild beitt á árunum 1917 til 1921 þegar klukku var flýtt um eina klukku-
stund á sumrin.
Frá árinu 1922 til ársins 1938 var klukkunni hins vegar ekki breytt á sumr-
in og gilti þá sami tími á Íslandi á sumrin og veturna.
Árið 1939 var aftur farið að flýta klukkunni um
eina klukkustund yfir sumarmánuði á Íslandi og
stóð það fyrirkomulag allt til ársins 1968. Það ár
tóku gildi lög sem kváðu á um að sumartíminn,
Greenwich-tími skyldi vera staðaltími á Íslandi
og gilda bæði að sumri og vetri. Síðan þá hefur
sami tími gilt hér á landi.
En hvað með önnur lönd?
Ísland er ekki eina landið sem fylgir sama tíma
allt árið. Í mörgum fjölmennustu löndum heims
er klukkunni ekki breytt tvisvar á ári. Má þar nefna
Kína, Indland, Indónesíu, Pakistan, Bangladess, Nígeríu
og Japan. Í mörgum þeirra hefur þó einhvern tíma verið
skipt á milli sumar- og vetrartíma en það er ekki lengur gert.
Þá er einnig nokkuð um að svæði innan landa breyti sinni klukku ekki þó
löndin fylgi sumar- og vetrartíma. Má þar sem dæmi nefna fylkið Saskat-
chewan í Kanada þar sem sumartími gildir allt árið um kring þó að stærsti
hluti Kanada skipti milli sumar- og vetrartíma. Í stærstum hluta Arizonafylkis
gildir sumartími allt árið um kring þó að í öðrum ríkjum Bandaríkjanna sé
klukkunni breytt tvisvar á ári.
HEIMILDIR: VÍSINDAVEFURINN OG ÞORSTEINN SÆMUNDSSON, UM TÍMAREIKNING Á ÍSLANDI, ALMANAK HÍ..
FBL-GREINING: SUMAR- OG VETRARTÍMI
Tvisvar reynt á Íslandi
Hrun kaupmáttarins
6%
4%
2%
0%
-2%
-4%
janúar maí
2000 2008
ÞRÓUN KAUPMÁTTAR LAUNA
MINNA FYRIR PENINGANA Kaupmáttur launa hefur dregist saman í sjö af síðustu
níu mánuðum. Hagfræðingur ASÍ segir hugsanlegt að launþegar verði að taka á sig
áframhaldandi kaupmáttarrýrnun á komandi mánuðum. FRÉTTABLAÐIÐ/E.ÓL.
VÍSTALA KAUPMÁTTAR Kaupmáttur launa hefur staðið í stað frá upphafi árs 2006.
Vísitala kaupmáttar sýnir breytingu á kaupmætti launa milli tímabila. Vísitalan vex
yfir lengri tímabil ef kaupmáttur launa eykst.
MINNA FYRIR PENINGANA Kaupmáttur launa hefur dregist saman í sjö af síðustu níu mánuðum. Hagfræðingur ASÍ segir
hugsanlegt að launþegar verði að taka á sig áframhaldandi kaupmáttarrýrnun á komandi mánuðum. FRÉTTABLAÐIÐ/E.ÓL.
„Á meðan verðbólga er svona mikil
þá er afar ósennilegt að kauphækk-
anir haldi í við verðbólgu og hún
þarf að lækka mikið til að von sé
til þess að kaupmáttur vaxi á ný,“
segir Sveinn Agnarsson, fræði-
maður á Hagfræðistofnun Háskóla
Íslands.
Spurður um áhrif þess að
einungis er tekið tillit til grunn-
launa í launavísitölunni en ekki
aukagreiðslna og bónusa segir
Sveinn að líklega sé að kaupmáttar-
skerðingin vanmetin meðal hópa
sem notið hafa mikilla greiðslna
utan grunnlauna. Fyrirtæki reyna
að halda launakostnaði í lágmarki
um þessar mundir og takmarka
yfirvinnu og aukagreiðslur. Hann
bendir á að kaupmáttarskerðing
þessara hópa sé því líklega töluvert
meiri en launavísitalan gefur til
kynna.
KAUPMÁTTARSKERÐINGIN VANMETIN
VERÐBÓLGA ER VANDINN Sveinn
Agnarsson, fræðimaður á Hagfræði-
stofnun, segir að verðbólga þurfi að
lækka mikið til að kaupmáttur vaxi á
ný. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
janúar
2006
janúar
2007
janúar
2008
júlí
2006
júlí
2007
maí
2008
95
105
115
125
VÍSITALA KAUPMÁTTAR
FRÉTTASKÝRING
BJÖRN ÞÓR ARNARSON
bjornthor@frettabladid.is
RV
U
n
iq
u
e
0
60
80
2
Rekstrarvörur
- vinna með þér
Réttarhálsi 2 • 110 Reykjavík
Sími: 520 6666 • Fax: 520 6665
sala@rv.is • www.rv.is
Hentugt við grillið
- einnota borðbúnaður á tilboðsverði
Á tilboði í júní 2008Einnota diskar, glös, bollar og hnífapör20% afsláttur
TUGÞÚSUNDIR KÆRA Mannréttinda-
dómstóll Evrópu í Strassborg annar ekki
að afgreiða þau mál sem hrannast upp.
Mannréttindadómstóll Evrópu í Strassborg:
46 þúsund kærur
borist frá Rússlandi