Fréttablaðið - 13.07.2008, Blaðsíða 43

23 MENNING
ekki endastöðin. Sumir hafa beðið í
nokkra mánuði, aðrir í nokkur ár,
en sá sem lengst hefur beðið hefur
búið á gistiheimilinu Fit í yfir
fjögur ár.
HÚS VONARINNAR
Allir þeir sem búa á Fit eiga það
sameiginlegt að hafa flúið heima-
lönd sín í leit að betra lífi. Sumir
höfðu „rétta pappíra“ til að yfir-
gefa heimalönd sín, en enginn
þeirra „rétta pappíra“ til að fá inn-
göngu í annað. Pappírar þeirra eru
meira virði en líf þeirra. Sumir
keyptu sér falsaða pappíra, aðrir
áttu ekki fyrir því. Sumir áttu nóg
til að borga smyglurum eða smygl-
uðu sér sjálfir. Þó flestir þeirra
hefðu ekki hugmynd um hvar ferð
þeirra myndi enda var vonin um
betra líf það litla sem þeir áttu í
farteskinu.
En hvað skýrir það að þessir ein-
staklingar hafa ekki allir verið
sendir til baka strax, eins og Paul
Ramses? Ef hælisleitandi hefur
hvergi sótt um hæli annars staðar,
og/eða ef hælisleitandi hefur enga
pappíra, og/eða ef hælisleitandi
heldur því fram að líf hans sé í
hættu, ber íslenskum stjórnvöld-
um að kanna hans mál til hlítar
áður en hann er sendur úr landi,
eða honum veitt hæli. Þá er hælis-
leitandinn sendur á gistiheimilið
Fit meðan rannsókn á hans máli
stendur yfir, hvort hann teljist til
flóttamanns eða ekki. Það getur
tekið allt frá þremur mánuðum til
þriggja ára, jafnvel lengur. Stund-
um er auðvelt að nálgast upplýs-
ingar um ástandið í heimalandi
hælisleitenda og stöðu hans þar,
stundum ekki. Stundum er engar
upplýsingar að fá, sérstaklega í
þeim löndum þar sem stríðsástand
ríkir. Hælisleitandi þarf að segja
satt og rétt frá, annars er hann
gerður brottrækur. Og skilríkja-
lausir eiga þeir oft erfitt með að
sanna hverjir þeir eru. En eins og
hefur komið fram í máli Hauks
Guðmundssonar (forstöðumanns
Útlendingastofnunar) er ástæðan
fyrir því hversu lengi sumir hafa
dvalist á Fit einnig til komin vegna
skorts á fjárveitingu og starfsfólki.
Einungis einn starfsmaður hjá
hvorri stofnun, Útlendingastofnun
og dómsmálaráðuneyti, sinnir
málum hælisleitenda. Það sýnir
tvímælalaust sinnuleysi yfirvalda
gagnvart þessum málaflokki, sem
þau hafa nú, í kjölfar mótmæla
undanfarinna daga, ákveðið að
bæta úr.
FJÖGUR ÁR OG ENN BÍÐUR HANN
Sá sem dvalist hefur lengst á gisti-
heimilinu Fit – í fjögur ár - er frá
Norður-Afríku. Með aðstoð smygl-
ara flúði hann þrælkun og þjóð-
ernishreinsanir í heimalandi sínu.
Hann var settur á skip sem honum
var sagt að væri á leið til Bret-
lands. Nokkrum vikum seinna (í
október 2004) var hann lentur á
eyju sem hann kannaðist ekki við
– Íslandi. Og hér er hann enn, eilíf-
lega þakklátur íslensku þjóðinni
fyrir að hafa tekið við sér, bjargað
sér úr helvíti, eins og hann segir
sjálfur. En hann veit þó ekki alveg
af hverju hann er enn, nú fjórum
árum seinna, í sama litla herberg-
inu á gistiheimilinu Fit. Á meðan
hann bíður – dag hvern upp á von
og óvon – er honum ekki leyfilegt
að vinna fyrir sér. Hann fær 2200
krónur á viku til að hafa ofan í sig
og á, sem dugir þó til lítils annars
en að verða sér úti um allra helstu
nauðsynjar. Rétt eins og í stofu-
fangelsi líður hver dagur hjá án
nokkurs annars en að borða og
sofa. Þannig hafa dagarnir liðið
hjá honum í heil fjögur ár.
Hann hefur tekið á móti ófáum
hælisleitendum, orðinn hálfgerður
húsráðandi hælisins, sumum sem
hafa jafnvel dvalið í ár eða lengur
og orðið vinir hans. Þeir sofa á
daginn og vaka á nóttunni, borða
stundum saman, horfa saman á
sjónvarpið, en þó vilja ekki allir
félagsskapinn. Þeir eru frá ólíkum
heimshornum, sumir tala ekki
ensku, en margir eiga arabísku
sem sameiginlegt tungumál.
Verstu dagarnir hans eru þegar
lögreglan kemur til að ná í ein-
hvern þeirra til að senda burt úr
landi: Hver verður það í þetta sinn-
ið? Þeir fá klukkutíma til að pakka
niður, ekki nægan tíma til að
kveðja vini sína. Hann veit ekki
hvert þeir hafa verið sendir eða
hvað um þá hefur orðið. Einn hafði
komið sem laumufarþegi á togara,
án allra skilríkja. Annar hafði fals-
að skilríkin, þriðji hafði tapað skil-
ríkjunum sem voru tekin af honum
við lendingu einhvers staðar í Evr-
ópu o.s.frv. Fleiri en einn hafði
borgað smyglurum háar fúlgur
fyrir að koma þeim úr landi, án
þess að vita hver væri endastöðin.
Hver og einn á sér litríka, hug-
rakka, ævintýralega, hörmulega,
sorglega sögu að segja. Flestir
eiga þeir það sameiginlegt að hafa
upplifað ofsóknir, stríð, hungur,
jafnvel dauða.
En hann kvartar ekki. Þvert á
móti, þá er hann sífellt brosandi,
enda góður múslimi. Hann tekst á
við hversdagsleg vandamál með
brosi og segir: „Guð veit betur. Ef
hann vildi að ég tækist á við þetta
vandamál þá hlýt ég að gera það
með glöðu geði.“
Árið 2006 synjaði Útlendinga-
stofnun umsókn hans um hæli,
sem dómsmálaráðuneytið stað-
festi. Útlendingastofnun hafði
sent fyrirspurn um ástand mála í
heimalandi hans til Sameinuðu
þjóðanna þegar verið var að meta
umsókn hans en tók ákvörðun um
að synja honum um hæli áður en
svarið barst. Hann krafðist þess
að héraðsdómur ógilti þessa
ákvörðun – og þann 16. apríl síð-
astliðinn fékk hann góðar fréttir.
Héraðsdómur felldi ákvörðun
Útlendingastofnunar og íslenska
ríkisins úr gildi; hún hafði ekki
verið byggð á fullnægjandi upp-
lýsingum um aðstæður hans.
Málið er komið aftur á byrjunar-
reit. Mun það taka enn önnur fjög-
ur ár fyrir íslensk yfirvöld að
ráða örlögum þessa manns? Er
hægt að senda mann sem dvalist
hefur hér í fjögur ár nú þegar
burt úr landi? Er tími til ákvörð-
unartöku um líf þessa einstakl-
ings ekki löngu útrunninn? Hver
er framtíð þessa manns og félaga
hans sem bíða og bíða upp á von
og óvon? Spurningum sem þess-
um verður svarað í heimildar-
mynd minni. Í ljósi atburða síð-
ustu daga læðist líka að manni
önnur spurning: Hafði þetta dóms-
mál einhver áhrif á meðhöndlun
íslenskra yfirvalda á hælisleit-
andanum Paul Ramses?
LANDAMÆRALAUS HEIMUR
Frá upphafi mannkyns hefur mað-
urinn verið á faraldsfæti. Straum-
urinn hefur legið frá austri til vest-
urs, suðri til norðurs. Aldagamalli
nýlendusöga stórveldanna er lokið
og nú þurfa þau að taka afleiðing-
um gjörða sinna. Íslendingar fengu
á sínum tíma inni hjá Kanadamönn-
um. Þeir fóru ekki ótilneyddir, ekki
frekar en þeir sem í dag flýja stríð,
hungur, náttúruhamfarir, og ekki
síst hörmungar af mannavöldum.
Straumur fólks sem flýr sviðna
jörð fer sívaxandi, ekki minnkandi.
Nú er röðin komin að okkur að tak-
ast á við þá ábyrgð sem því fylgir
að vera aðili að samfélagi þjóðanna.
Hin pólitíska uppfinning landa-
mæri má ekki boða dauðadóm yfir
þeim sem innan þeirra eru inn-
lyksa. Það stríðir gegn lýðræðis- og
mannréttindahugsjónum okkar
daga að neyða fólk til að sitja
aðgerðarlaust undir þeim hörm-
ungum sem á þeim dynja. Það stríð-
ir gegn þeim mannlega kærleik
sem við þykjumst bera í brjósti að
loka dyrunum á fólk sem neyðist til
að flýja heimahaga sína vegna
óbærilegs ástands.
Það var stór stund í sögu fyrrum
stríðandi Evrópu þegar Evrópu-
sambandið felldi niður þau landa-
mæri sem hindruðu flæði fólks
innan Evrópu. Með inngöngu 12
nýrra ríkja Austur-Evrópu í ESB
losnuðu milljónir manna undan
vistarböndum sem þeim hafði verið
sett. Þeim var loks frjálst að fara
og finna sér mannsæmandi lífsaf-
komu, í stað þess að laumast rétt-
indalausir og forsmáðir í þeim
löndum þar sem vinnu var að fá.
Með aukinni samvinnu hefur Evr-
ópusambandið einsett sér að vinna
saman til að finna lausn á málum
170.000 hælisleitenda í Evrópu
(sem ekki má rugla saman við
almenna innflytjendur). Og með
því að stuðla að bættum lífskjörum
fólks í fátækustu héruðum heims
mun fólk loks fá tækifæri til að
fara hvergi. Þá fyrst mun flótta-
mannastraumurinn fara minnk-
andi. Þótt Ísland þykist ekki vera í
Evrópusambandinu höfum við í
gegnum aðild okkar að innri mark-
aði Evrópusambandsins, og Scheng-
en, skyldur til að bera á við önnur
Evrópusambandslönd. Líka við
þurfum að hjálpast að við að finna
þessum hælisleitendum heimili.
Sem ein ríkasta þjóð í heimi sem
býr við betri lífskjör en flestar
aðrar þjóðir höfum við nóg að bjóða.
Sendum þau skilaboð út í heim.
TÖLURNAR TALA
Af 42 ákvörðunum eða úrskurðum í hælismálum á árinu 2007
voru 24 einstaklingar sendir til baka á grundvelli Dyflinnarreglu-
gerðarinnar. Þremur var veitt dvalarleyfi af mannúðarástæðum
og þrettán umsóknum
var hafnað og/eða
neikvæð ákvörðun
Útlendingastofnunar
staðfest af dómsmála-
ráðuneytinu. Þá drógu
sjö einstaklingar hælis-
umsókn sína til baka
eða hurfu af landi
brott áður en ákvörð-
un var tekin í máli
þeirra. Í lok árs 2007
voru alls til meðferðar
hjá stjórnvöldum mál
31 hælisleitanda sem
sótt höfðu um hæli á
árunum 2005-2007 en
málsmeðferð hælis-
umsókna getur tekið
langan tíma, allt að nokkrum árum í sumum tilvikum.
Þýskir flóttamenn í Evrópu miðri 1945.
Nýir söngleikir eru þrátt fyrir vel-
gengni gamalla á sviðum stórborg-
anna stöðugt að koma fram: for-
sýningar standa nú yfir í London á
söngleiknum Zorro sem Gypsy
Kings hafa sett tónlist við. Er þess
skemmst að minnast að tveir söng-
leikir voru frumsýndir þar í borg í
byrjun maí, Marguerite, sem er
saga Dumasar yngri af Kamelíu-
frúnni og gerist nú í París stríðsár-
anna. Tónlistin er eftir hinn aldr-
aða franska meistara Michel
Legrand en ljóð og bók er eftir þá
Boubil og félaga sem sömdu hand-
ritið að Vesalingunum fyrir margt
löngu og settu seinna saman Miss
Saigon sem var raunar sótt í
Madame Butterfly eftir Puccini.
Þá var bandarískur söngleikur
eftir hinni frægu sögulegu skáld-
sögu Margaret Mitchell, Gone with
the Wind, frumsýndur rétt undir
miðjan maí og fékk afleitar
umsagnir gagnrýnenda. Mun þetta
vera í annað sinn sem reynt er að
semja söngleik upp úr því þræla-
stríðsdrama.
Vestanhafs eru Tony-verðlaunin
ný afstaðin og þar eru fyrirferðar-
miklar nýjar sviðsetningar á South
Pacific, Grease og Gypsy sem eru
allt þrautreynd verk með mikla
hylli. Þar var einnig ofarlega á
blaði nýr söngleikur samin eftir
gömlu myndinni Xanadu sem Jeff
Lynne og Elo lögðu músík í og
skartaði Oliviu Newton John og
Gene Kelly.
Gamlar uppsuður eru líka vinsæl-
ar í London: þar reyndist árið í
fyrra vera fengsælasta ár leikhús-
anna frá upphafi: þrettán milljón
gestir sóttu leikhúsin í London það
ár. Margar vinsælar söngleikja-
sýningar sem draga að mestan
fjöldann voru gömul verk.
Í desember verður frumsýning
á Oliver! eftir Lionel Bart með
Rowan Atkinson í hlutverki Fagins
og státar sviðsetningin af hundrað
manna kasti og hljómsveit. Það er
Cameron Macintosh sem framleið-
ir en sýningar verða í stóra leik-
húsinu í Drury Lane í Covent Gard-
en. Aðlögun fyrir svið hefur Sam
Mendes unnið sem þekktur er
fyrir kvikmyndir sínar en á að
baki glæstan feril í leikhúsi. Farið
var að bóka miða á þá sviðsetningu
snemma árs.
Nýir söngleikir sem komu til
álita á afhendingu Tony-verðlauna
voru meðal annarra In the Heights
sem vann, Adding Machine og
Passing Strange.
Andrew Lloyd Webber hefur
ráðið Ben Elton til að skrifa sögu
fyrir framhald af Óperudraugnum
en Webber stóð fyrir velheppnaðri
herferð til að leita að Maríu í Sound
of Music fyrir tveimur árum í
sjónvarpi og er þegar farið að
ræða um að hann noti sama trixið
aftur sem forkynningu á fram-
haldi draugsins. Félagi hans, Tim
Rice, tilkynnti nýlega að hann ynni
að söngleik um Machiavelli.
Nýir söngleikir
og gamlir
Ástin er diskó, lífið er pönk er sá síðasti í röð innlendra söngleikja sem hér hafa verið
á fjölunum.