Fréttablaðið - 16.07.2008, Blaðsíða 6

MARKAÐURINN 16. JÚLÍ 2008 MIÐVIKUDAGUR6
F R É T T A S K Ý R I N G
S
taða margra sparisjóða er slæm um
þessar mundir. Sparisjóðirnir hafa
að mestu leyti skilað hagnaði vegna
hækkana á hlutabréfum en þegar
þær hækkanir ganga til baka og
vel það harðnar á dalnum. Heimildar maður
Markaðarins segir að allir þeir sparisjóðir
sem eiga bréf í Kistu – fjárfestingarfélagi
ehf. séu í verulegum vandræðum.
Kista er næststærsti hluthafinn í Existu
með um sjö prósenta hlut. Bréf Existu hafa
fallið um rúmlega 80 prósent á innan við einu
ári. „Kista hefur notið mikils gengishagnaðar
á hlutabréfum undanfarin ár en eignin hefur
verið skuldsett og veðhlutfallið orðið ákaf-
lega lágt eftir miklar lækkanir á markaði,“
segir heimildarmaður Markaðarins.
„Þetta er erfið staða fyrir þá sparisjóði
sem eiga í Kistu í ljósi þess að undirliggjandi
rekstur sparisjóðanna er ekki sterkur og þeir
þurfa að nota fé sitt í að auka eigið fé Kistu
til að halda því á floti,“ segir heimildar maður
Markaðarins.
Eftirfarandi aðilar standa að Kistu – fjár-
festingarfélagi ehf.: Sparisjóður Reykjavíkur
og nágr. (41,56%), Sparisjóður Keflavíkur
(27,85%), Sparisjóður Mýrasýslu (11,65%),
Eyraeldi ehf., dótturfélag Sparisjóðs Vest-
firðinga (6,14%), Þrælsfell ehf., dótturfélag
Sparisjóðs Húnaþings og Stranda (4,83%) og
Sparisjóður Svarfdæla (7,97%).
MÖGULEIKAR TIL HAGRÆÐINGAR
„Það er ljóst að núverandi aðstæður er mjög
erfiðar fyrir allar fjármálastofnanir,“ segir
Ásgeir Jónsson, lektor við Háskóla Íslands og
forstöðumaður greiningar Kaupþings. Hann
bendir á að sparisjóðirnir láni mun meira til
einstaklinga en fyrirtækja sem gæti komið sér
vel. „Fjárhagsleg staða íslenskra heimila hefur
sjaldan verið sterkari enda er helftin af lánum
þeirra verðtryggð með fastri ávöxtunarkröfu.
Það hefur fram til þessa verið mikill kostur
og það sýndi sig til að mynda í niðursveifl-
unni 1989-1994 að vanskil í einstaklingslánum
voru mun minni en í fyrirtækjalánum. Sterk
staða í einstaklingsþjónustu mun því vera góð
stoð fyrir sparisjóðina en hins vegar hafa þeir
margir verið að færa út kvíarnar í fyrirtækja-
þjónustu sem gæti haft meiri áhættu í för með
sér,“ segir hann.
Ásgeir telur mikla hagræðingarmögu-
leika í íslensku fjármálakerfi eftir útrásina
undanfarin ár. „Það liggur fyrir að hægt er að
sinna sömu þjónustu með færra fólki,“ segir
Ásgeir.
Ásgeir telur rekstrarfyrirkomulag spari-
sjóðanna barn síns tíma. „Gamla sjálfseignar-
fyrirkomulag sparisjóðanna þar sem eignar-
hald leikur á tvennu gengur ekki nú til dags
þar sem það samræmist ekki nútímafjármála-
umhverfi,“ segir Ásgeir.
„Rekstur fjármálastofnana er erfiður, sér-
staklega fyrir smáar stofnanir sem starfa
mestmegnis innanlands. Innlend fjármögn-
un er bæði dýr og þröng um þessar mundir
og gerði Seðlabankinn fjármögnun enn erf-
iðari með aðgerðum sínum til að halda uppi
gengi krónunnar,“ segir Ásgeir. Hann segir
ljóst að við núverandi aðstæður þar sem stýri-
vextir eru mjög háir og ríkið er í óða önn að
gefa út bréf á þessum háu vöxtum þurrkar
það upp fjármálamarkaðinn. Hann bendir á að
aðgerðir Seðlabankans geri innlendum fjár-
málafyrirtækjum erfitt fyrir þar sem fjár-
magn leitar til Seðlabankans í stað þess að
leita til fjármálastofnana í formi innlána.
Ásgeir telur að við slíkar aðstæður skapist
eins konar innlend gjaldeyriskrísa sem bitnar
hve harðast á smáum fjármálastofnunum líkt
og sparisjóðum.
SPARISJÓÐIRNIR VERJA SIG EKKI
Geirmundur Kristinsson, sparisjóðsstjóri
Sparisjóðs Keflavíkur, telur stöðu sparisjóð-
anna ágæta en misjafna. Hann segir að marg-
ir minni sparisjóðir fjármagni sig nær ein-
vörðungu með innlánum en aðrir leita á láns-
fjármarkað líkt og stóru bankarnir.
Spurður um hvort sparisjóðirnir notist við
einhvers konar eiginfjárvarnir til að verj-
ast falli krónunnar segir Geirmundur: „Er-
lend lán eru ákaflega lítill hluti af okkar lána-
safni og gengisfall krónunnar hefur því ekki
mikil bein áhrif á rekstur okkar.“ Hann bend-
ir á að sparisjóðirnir láni áfram til viðskipta-
vina þau erlendu lán sem sparisjóðurinn
tekur. Áhrif af gengisfalli krónunnar eru ein-
ungis óbein segir Geirmundur, gegnum verri
skuldastöðu viðskiptavina sparisjóðsins.
Í sama streng tekur Ragnar Z. Guðjónsson,
sparisjóðsstjóri Byrs. „Við höfum ekki notað
eiginfjárvarnir á sama hátt og viðskiptabank-
arnir. Við höfum tekið erlend lán sem við
höfum lánað áfram til okkar viðskiptavina
og haldið gjaldeyrisjöfnuði með þeim hætti,“
segir hann og bætir við að um fjórðungur út-
lána þeirra sé í erlendri mynt.
HAGKVÆMNI Í REKSTRI
„Breytingar á markaði krefjast stærri eininga
bæði varðandi stærðarhagkvæmni í rekstri
og ekki síður vegna stærðarhagkvæmni í lán-
töku. Auk þess er krafa um betri rekstrar-
afkomu sparisjóða,“ segir Pétur Blöndal, al-
þingismaður Sjálfstæðisflokksins.
„Samvinna á sviði lánveitinga jafnt sem lán-
töku er nauðsynleg vegna smæðar sparisjóð-
anna. Sparisjóðirnir geta ekki veitt samsvar-
andi þjónustu og stærri bankar og þurfa því
að vinna með öðrum,“ segir Pétur.
Pétur segir að þeir sem tilnefna í stjórnir
sparisjóða hafi ekki endilega hagsmuni af því
að sparisjóðir skili arði þar sem þeir fá ekkert
af því sjálfir og gætu reynt að ná sínum hags-
munum fram með öðrum hætti. Slíkt getur
kallað fram önnur sjónarmið, há stjórnarlaun,
góð lífeyrisréttindi eða að ná þessum áhrifum
fram með öðrum hætti en hækkun hlutabréfa.
Stjórnir sparisjóða noti völd sín til óbeinna
áhrifa í viðskiptalífinu með einhverju móti.
„Það er enginn sem á þetta fé, það getur
vel verið að sjálfseignarstofnanir eigi rétt á
sér í smærri stofnunum en þegar stofnanir
velta svona miklu þá er hætta á að menn mis-
noti völd og fé með einhverjum hætti,“ segir
Pétur.
Spurður um hvort sparisjóðaformið væri að
líða undir lok segir Pétur að það séu margir
sem trúa því að sparisjóðaformið sé hið eina
rétta, en þar tvinnast inn stjórnmálaskoðanir
manna, hvort menn séu hlynntir sameign eða
séreign.“ Ég hef ekki trú á því að sparisjóðs-
formið sé hið rétta,“ segir Pétur.
KAUPFÉLÖG NÚTÍMANS
„Sparisjóðirnir byrjuðu sem bankar fátæka
fólksins þar sem almúgurinn gat ekki opnað
reikning í hefðbundnum lánastofnunum.
Sparisjóðirnir eru merkilegt fyrirbrigði og
þjónuðu mikilvægu samfélagslegu hlutverki
á sínum tíma. Sá tími er liðinn,“ segir Friðrik
Már Baldursson, prófessor við Háskólann í
Reykjavík.
„Það er gjarnan ætlast til þess að sparisjóð-
ir í smærri byggðum láni til heimabyggðar.
Ef sparisjóður í litlu plássi hverfur þá verð-
ur aðgangur að lánsfé slakari. Það er augljóst
að hér á höfuðborgarsvæðinu hafa sparisjóð-
irnir ekki sama samfélagslega hlutverk og
áður fyrr. Sparisjóðirnir eru að þróast í átt að
venjulegum bönkum.
„Mikill hluti af eiginfé sparisjóðanna er til
komið vegna gengishagnaðar af hlutabréf-
um í Kaupþingi og öðrum félögum,“ segir
Friðrik. Hann bendir á að frumskilyrði fyrir
því að sparisjóðir geti sameinast öðrum fjár-
málastofnunum er hlutafélagavæðing. Spari-
sjóðir geta þó sameinast innbyrðis án þess að
hlutafélagavæðast.
Friðrik segir að líkja megi sparisjóðunum
við kaupfélögin. „Kaupfélögin náðu ekki að
laga sig að breyttum tíma og voru rekin með
verðbólguhagnaði,“ segir Friðrik. Sparisjóð-
irnir hafa þróast frá því að vera bankar al-
þýðunnar með samfélagslegt hlutverk en ná
vegna smæðar sinnar ekki að standast kröfur
tímans um hagkvæmni í rekstri.
Sparisjóðirnir eru kaupfélög nútímans
Rekstarfyrirkomulag sparisjóðanna er barn síns tíma. Markaðsaðstæður knýja á um hagræðingu hjá fjármálastofnunum.
Sparisjóðirnir hafa ekki varið eigið fé sitt með sama hætti og viðskiptabankarnir. Hagræðingarmöguleikar til staðar segir próf-
essor við HÍ. Björn Þór Arnarson skoðaði stöðu sparisjóðanna og ræddi við sérfræðinga.
Eiginfjárvarnir virka með þeim
hætti að bankar taka fé til hliðar
í eiginfjárgrunni í þeim gjald-
miðli sem er lánað. Basel II
reglur kveða á um að stofnanir
leggi til hliðar ákveðið hlutfall
innlána í eiginfjárgrunn.
Munurinn á gjaldeyris vörn-
um og venjulegum innlánum er
að fé er sett í eiginfjárgrunninn
í samræmi við þann gjaldmiðil
sem lánað er í.
DÆMI:
Ef banki lánar 100 evrur þá
skal banki leggja inn jafnvirði
átta evra í eiginfjárgrunn. Ef
banki ver sig þá leggur við-
komandi banki átta evrur í
eiginfjárgrunn, svokallaða
eiginfjárkvöð.
Ef banki notast ekki við gjald-
eyrisvarnir þá leggur bankinn
inn jafnvirði átta evra í eigin-
fjárgrunn en munurinn er sá að
upphæðin er lögð inn í íslensk-
um krónum. Ef gengið veikist
þá þarf bankinn að leggja meira
til í eiginfjárgrunninn því þá
þarf fleiri krónur til að uppfylla
eiginfjárkvöðina. Ef lagðar eru
til hliðar átta evrur í eiginfjár-
grunninn þarf bankinn ekki að
breyta stöðu sinni í eiginfjár-
grunninum ef gengið breytist.
„Ef sú leið er farin að nota
eiginfjárvarnir aukast kvaðir á
bankana í uppsveiflu en dreg-
ur úr þeim í kreppu. Eiginfjár-
varnir eru því að draga þá úr
sveiflum.“
Heimild: Gengisvarnir á
eiginfé banka og fjármálalegur
stöðugleiki. Jón Daníelsson og
Ásgeir Jónsson. Birtist í Fjár-
málatíðindum, fyrra hefti, árið
2006.
Eiginfjár-
varnir
SPARISJÓÐUR KÓPAVOGS Sparisjóður
Kópavogs rann inn í Byr. Hröð þróun
hefur átt sér stað undanfarin ár og líklegt
má telja að fleiri sameiningar séu vænt-
an legar á næstunni. MARKAÐURINNN/GVA
PÉTUR
BLÖNDAL
Alþingis-
maður.
MARKAÐURINN/
STEFÁN
FRIÐRIK MÁR
BALDURSSON
Prófessor við
Háskólann í
Reykjavík.
ÁSGEIR
JÓNSSON
Lektor við
Háskóla Íslands
og forstöðu-
maður greining-
ar Kaupþings.
MARKAÐURINN/E.ÓL.