Fréttablaðið - 18.07.2008, Blaðsíða 16

16 18. júlí 2008 FÖSTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Sjávarútvegur og byggðamál
krónum lagið
Frá
Fyll'ann takk!
Á Tónlist.is getur þú nálgast yfir 50.000 lög og fyllt
spilarann þinn af topptónlist. Allt efni á Tónlist.is er
ólæst (DRM laust) og kostar frá 79 krónum lagið.
Þannig getur þú fært tónlistina hindrunarlaust á milli
tölvunnar, spilarans og farsímans.
Vertu tilbúinn í sumarfríið!
Evran er sameiginlegur gjaldmiðill 15 af 27 ríkjum Evrópusambandsins. Hún
var fyrst tekin í notkun í bankaviðskiptum árið 1999 en seðlar og myntir
komu í umferð í ársbyrjun 2002. Er hún af mörgum talin einn af stóru
sigrum Evrópusinna og er talið að um 320 milljónir íbúa Evrópusambands-
landanna noti evrur daglega í viðskiptum sínum.
Hvaða ríki nota evrur sem sinn gjaldmiðil?
Árið 1999 tóku ellefu ríki upp evru sem sameiginlegan gjaldmiðil í banka-
viðskiptum. Það voru Belgía, Þýskaland, Írland, Spánn, Frakkland, Ítalía,
Lúxemborg, Holland, Austurríki, Portúgal og Finnland. Grikkland bættist í
hópinn árið 2001 og 1. janúar 2002 voru evruseðlar og myntir voru teknar í
notkun í aðildarlöndunum. Árið 2007 bættist Slóvenía í hóp evrulandanna
og fyrr á þessu ári bættust Kýpur og Malta í hópinn. Þá vinna níu aðildar-
lönd Evrópusambandsins að upptöku evrunnar. Þau eru Búlgaría, Eistland,
Lettland, Litháen, Pólland, Rúmenía, Slóvakía, Tékkland og Ungverjaland.
Þau eru meðal nýrri aðildarlanda sambandsins og uppfylla enn sem komið
er ekki skilyrði fyrir upptöku.
Sérstök undanþága var veitt Bretlandi og Danmörku sem eru hluti af
Evrópusambandinu og innri markaði þess en notast ekki við evrur. Þá var
upptöku evru hafnað í þjóðaratkvæðagreiðslu í Svíþjóð árið 2003 og var
landinu veitt undanþága til þátttöku í myntbandalaginu án upptöku evru.
Smáríkin San Marínó, Mónakó og Vatikanið hafa tekið upp evru á grundvelli
myntbandalaga við Evrópusambandslöndin. Evran er einnig mikið notuð af
öðrum ríkjum eins og nágrannaríkjum evrulandanna og fyrrum nýlendum
þeirra.
Hvað er Efnahags- og myntbandalag Evrópu?
Öll ríki Evrópusambandsins eru þátttakendur í Efnhags- og myntbandalagi
Evrópu (European Monetary Union, EMU). Því mætti lýsa sem dýpri efna-
hagslegum samruna ríkjanna en innri markaðnum sem myntbandalagið
er þó byggt á. Þess má geta að Ísland er hluti af
innri markaðnum með aðild sinni að EES en
ekki hluti af EMU. Upphaf EMU má rekja
til fundar leiðtogaráðs Evrópusambands-
ins í Madríd í júní 1989 þar sem þeir
komu sér saman um þriggja skrefa
áætlun um samræmingu á efnahags-
og peningamálastefnu aðildarríkj-
anna. Lokaskref áætlunarinnar var
upptaka evrunnar en samkomulagið
varð síðar hluti af Maastricht-sáttmála
ESB sem tók gildi árið 1993.
Efnahags- og myntbandalag Evrópu
er næststærsta gjaldmiðilssvæði í heimi á
eftir Bandaríkjadal.
Hvað gerir Seðlabanki Evrópu
Seðlabanki Evrópu hefur aðsetur í Frankfurt í Þýskalandi en bankinn
fer með yfirstjórn peningamála á evrusvæðinu og ákveður vaxtastig evrunn-
ar. Helsta verkefni bankans er að halda verðbólgu í skefjum en frá upphafi
evrunnar hafa helstu markmið um stöðugleika, lága vexti og hóflega verð-
bólgu að mestu staðist.
Af hverju evra?
Þrýstingur á aukinn pólitískan- og efnahagslegan samruna Evrópusambands-
landanna knúði á um upptöku evrunnar. Þá vonuðust ríkin til að efla
hagvöxt sinn með auknum fjárfestingum milli landanna með sameigin-
legum gjaldmiðli. Evran var því talin efnahagslega og pólitískt skynsamleg
aðgerð. Aukinn verðstöðugleiki, gegnsæi í verðlagi, aukin samkeppni, minni
gengissveiflur og minni viðskiptakostnaður var meðal þess sem horft var til
þegar vegnir voru kostir sameiginlegrar myntar. Að auki veitir sameiginlegur
gjaldmiðill Evrópusambandinu meiri vikt í alþjóðamálum.
Heimild: Vefir Framkvæmdastjórnar Evrópusambandins og Fastanefndar
framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins fyrir Ísland og Noreg.
FBL-GREINING: EVRAN, SAMEIGINLEG MYNT EVRÓPURÍKJA
Lokaskref í löngu ferli
Framsal veiðiheimilda
hefur haft víðtæk áhrif
á byggðaþróun í landinu,
að mati Haraldar Líndals
Haraldssonar, hagfræð-
ings hjá Nýsi. Hann vann
skýrslu um tengsl stjórnar
fiskveiða og byggðaþróun-
ar á landinu fyrir Byggða-
stofnun árið 2001, líkt og
greint var frá í Fréttablað-
inu í gær. Skiptar skoðanir
eru á meðal hagfræðinga
og benda sumir á að um-
fang landvinnslu sé aðal-
skýringin.
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokks og Samfylk-
ingar er kveðið á um samskon-
ar úttekt og Haraldur vann.
Einar K. Guðfinnsson, sjávarút-
vegs- og landbúnaðarráðherra,
segir að á næstu vikum verði
skipuð nefnd til að vinna úttekt-
ina. Í úttekt Haralds er ótvírætt
kveðið upp úr með að stjórn-
kerfi fiskveiða hafi haft áhrif á
byggðaþróun.
Í skýrslu Haralds kemur
fram að á árunum 1982 til 1993
fjölgaði fólki á landsbyggðinni
um 387. Frá árinu 1994 til 1999
hafi því hins vegar fækkað um
3.990. Þetta rekur Haraldur til
frjáls framsals veiðiheimilda.
Hann tekur dæmi af tveimur
byggðalögum, Ísafirði og Hnífs-
dal annars vegar, sem nú eru
sameinuð, og Hrísey hins
vegar.
Á Ísafirði og í Hnífsdal fjölg-
aði íbúum um 177 frá 1980 til
1989 og frá árunum 1990 til
1994 fjölgaði þeim um 40. Á
árunum 1995 til 2000 fækkaði
íbúum hins vegar öll árin og
nam samtals fækkun 433 íbúum.
Samkvæmt upplýsingar Hag-
stofunnar hefur íbúum Ísafjarð-
ar fækkað um 285 síðan árið
2000.
Veiðiheimildir í sveitarfélag-
inu minnkuðu úr 18.394 þorskí-
gildistonnum árið 1992 í 13.267
árið 2000. Árið 1996 voru starf-
andi sjö fiskvinnsluhús á Ísa-
firði og í Hnífsdal með 35 manns
eða fleiri í vinnu við fiskverk-
un; samtals 620 manns. Árið
2000 var aðeins eitt þeirra starf-
andi og tvö ný í sama stærðar-
flokki orðin til. Hjá þeim unnu
190 manns. Fækkun starfa í
fiskvinnslu nemur því 430 störf-
um.
Haraldur tekur fram að vissu-
lega hafi aðrir þættir haft áhrif
á byggðaþróun og nefnir þar
sérstaklega snjóflóðin árin 1994
og 1995.
Hvað Hrísey varðar fækkaði
íbúum þar úr 277 í árslok 1994 í
188 í árslok 2000. Veiðiheimild-
ir minnkuðu úr 4.038, fiskveiði-
árið 1992/1993, í 579 fiskveiði-
árið 2000/2001. Stærsti
atvinnurekandi eyjarinnar,
Snæfell, hætti öllum rekstri í
Hrísey 1. febrúar 2000. Sam-
kvæmt heimildum frá Akureyr-
arbæ, en Hrísey er nú hluti
hans, hefur íbúum eyjarinnar
fækkað um 22 síðan árið 2000.
Í skýrslunni frá 2001 segir að
frjálst framsal hafi leitt til
„verulegrar skuldaaukningar í
sjávarútvegi, lækkunar launa í
fiskvinnslu í samanburði við
aðrar atvinnugreinar og fólks-
flótta af landsbyggðinni [...]“
eins og segir orðrétt í skýrsl-
unni.
Þar kemur fram að árið 1995
voru skuldirnar 108 milljarðar
króna. Árið 2000 voru þær orðn-
ar 173 milljarðar. Báðar tölurn-
ar eru á verðlagi ársins 2000.
Skuldaaukningin nemur 60,4
prósentum. Þá höfðu skuldir
aukist frá 1985 til 1995 um tíu
prósent á föstu verðlagi. Sam-
kvæmt tölum frá Hagstofunni
voru skuldir sjávarútvegsins
209 milljarðar árið 2004.
Haraldur sagðist í Fréttablað-
inu í gær ekki vera í neinum
vafa um afleiðingar kvótakerf-
isins. „Ég átta mig ekki á hvern-
ig hægt er að hafa aðra skoðun
en þá sem kemur þar fram [í
skýrslunni]. Þar sem er kvóti
og þar sem er fiskur til að vinna,
þar er fólk. Takir þú kvótann í
burtu hverfa störfin og þar með
fólkið.“
Haraldur segir skýrsluna í
sjálfu sér ekki hafa verið gagn-
rýni á kvótakerfið. Alvarlegt sé
þó ef menn loki augunum fyrir
augljósum afleiðingum kerfis-
ins. „Menn hafa neitað þessum
afleiðingum kvótakerfisins og
þar af leiðandi hefur ekki verið
gripið til neinna aðgerða.“
Ekki eru allir hagfræðingar á
eitt sáttir með þetta skýra
orsakasamhengi á milli kvóta-
kerfisins og byggðaþróunar.
Sveinn Agnarsson, hagfræðing-
ur hjá Hagfræðistofnun
Háskóla Íslands, sagði á mál-
þingi um sjávarútvegsmál og
byggðaþróun, sem Rannsóknar-
miðstöð um samfélags- og efna-
hagsmál stóð fyrir síðastliðið
haust, að ekki væri tölfræðilegt
samhengi á milli sölu aflaheim-
ilda úr byggðarlögum og fólks-
fækkunar.
Sveinn sagði hins vegar að
samdráttur í landvinnslu á sjáv-
ar fangi skilaði sér í fólksfækk-
un. Það skipti með öðrum orðum
mun meira máli hvar fiskurinn
væri unninn, en hvar eignar-
hald veiðiheimildanna væri
þegar kemur að byggðaþróun.
Sveinn lýsti yfir sérstökum
áhyggjum af Ísafirði, en hann
bar saman árin 1998 og 2006.
Með öllum fyrirvörum um að
byggja eingöngu á samanburði
tveggja ára, sagði Sveinn fyllstu
ástæðu til að óttast framtíð Ísa-
fjarðar. „Ég hef töluverðar
áhyggjur af því að á Ísafirði
geti hnignað töluvert[,]“ sagði
hann í samtali við Fréttablaðið
þá.
Ásgeir Jónsson, forstöðumað-
ur greiningardeildar Kaup-
þings, sagði á sama málþingi að
sjávarútvegur gæti ekki og ætti
ekki að viðhalda núverandi
byggðamunstri. Það miðaðist
enda við allt aðrar aðstæður en
nú eru uppi, þegar strandsigl-
ingar voru mikilvægari en
vegakerfið.
Ásgeir sagði í samtali við
Fréttablaðið eftir málþingið að
allar tilraunir til að þröngva
sjávarútvegi í þann farveg að
viðhalda núverandi byggða-
mynstri myndi hola atvinnu-
greinina að innan. „Af hverju er
það slæmt að fimm stór fyrir-
tæki eigi 80% af aflaheimildun-
um? Ef þau geta borgað sæmi-
leg laun, borgað sína skatta,
geta skilað sínu og búið til verð-
mæti er ekkert að því,“ sagði
Ásgeir þá.
Þá sagði hann enga skynsam-
lega ástæðu fyrir banni við fjár-
festingum erlendra aðila í sjáv-
arútvegi. Óþarfi væri að óttast
að sjávarútvegsfyrirtæki yrðu
stór, kraftmikil og alþjóðleg.
Athugun sú sem kveðið er á
um í stjórnarsáttmálanum, á
reynslu kvótakerfisins við
stjórn fiskveiða og áhrifum þess
á þróun byggða, hefst á næstu
vikum. Einar K. Guðfinnsson
hefur líst því yfir að hann vilji
að henni veði lokið á þessu kjör-
tímabili. Hann ætli sér, sem
sjávarútvegsráðherra, að hafa
áhrif á það hvernig sjávar-
útvegurinn muni þróast í fram-
tíðinni.
Karl V. Matthíasson, þingmað-
ur Samfylkingarinnar og vara-
formaður sjávarútvegsnefndar,
hefur kallað eftir því að sú vinna
hefjist sem fyrst. Málið sé það
mikilvægt að í raun hefði vinna
við það átt að vera hafin.
Í svari sjávarútvegsráðherra
til mannréttindanefndar Sam-
einuðu þjóðanna, vegna athuga-
semda hennar við kvótakerfið,
vísaði ráðherra í þessa vinnu.
Að öllu óbreyttu ætti því sú
vinna sem marka mun umhverfi
sjávarútvegsins inn í framtíð-
ina að hefjast á næstu dögum.
Kvótaframsal talið stuðla
víða að fólksfækkun
ÍSAFJÖRÐUR Hagfræðingar eru sammála um að sjávarútvegi á Ísafirði hafi hnignað
og rétt sé að hafa áhyggjur af stöðunni. Menn eru þó ekki sammála um hvort
kvótasframsali eða hnignun landvinnslu sé fyrst og fremst um að kenna.
MYND/VILMUNDUR HANSEN
HARALDUR L. HARALDSSON Segir
skýrslu sína um að frjálst framsal kvóta
hafi haft áhrif á byggðaþróun, sem
unnin var 2001, standa.
FRÉTTABLAÐIÐ/AUÐUNN
SVEINN
AGNARSSON
ÁSGEIR
JÓNSSON
FRÉTTASKÝRING
KOLBEINN
ÓTTARSSON PROPPÉ
kolbeinn@frettabladid.is