Fréttablaðið - 24.07.2008, Blaðsíða 24

24 24. júlí 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Blaðberinn
bíður þín
Þú færð Blaðberann þinn í Skaftahlíð 24
alla virka daga frá kl. 8-17.
óðar fréttir fyrir umhverfiðBlaðberinn...
U
m það bil sem veturinn gekk í garð árið 2001 komst
þáverandi forsætisráðherra svo að orði um hlutverk
Seðlabankans: „Og svo þarf hann að huga að því hvort
mjög háir vextir séu örugglega til þess fallnir að lækka
verðbólgu. Það mætti hugsa sér að mjög háir vextir
geti haft þveröfug áhrif.“
Þessar efasemdir voru settar fram þegar ný stefna í peninga-
málum hafði verið framkvæmd í nokkra mánuði. Síðan eru liðin
sjö ár. Í Markaði Fréttablaðsins í gær komast stjórnarþingmenn-
irnir Bjarni Benediktsson og Illugi Gunnarsson að þeirri niður-
stöðu að reynslan kalli á endurmat peningamálastjórnarinnar.
Þingmennirnir taka svo hraustlega til orða að hægt sé að stöðva
verðbólgu með því að drepa hagkerfið með vöxtum. Að þeirra áliti
er það hins vegar ekki ásættanleg niðurstaða. Þar af leiðir að þeir
kalla eftir að vítahringur vaxta, gengis og krónubréfa verði rofinn
og vilja að Seðlabankanum verði hjálpað til þess að búa til þær
aðstæður að lækka megi vexti.
Í raun réttri þýða þessi ummæli að ríkisstjórnin leggi Seðla-
bankanum til hagfræðileg rök til þess að víkja frá þeim reiknifor-
múlum sem gefa fyrirsjáanlega niðurstöðu um áframhald hávaxta.
Það væri í góðu samræmi við yfirlýsingu forsætisráðherra á árs-
fundi Seðlabankans í vor sem leið og rökrétt ályktun af efasemd-
um fyrrverandi forsætisráðherra þegar fyrst reyndi á gildandi lög
um sjálfstæði Seðlabankans.
Sjálfsagt eru flestir sammála því að horfið verði frá frekari til-
raunum til að halda uppi gengi krónunnar með erlendum vaxta-
munarlántökum. En böggull fylgir skammrifi eins og jafnan. Eitt-
hvað þarf að koma í staðinn sem gefur gjaldmiðlinum gildi. Þegar
þar að kemur verða skoðanir skiptar.
Aukinn hagvöxtur með sköpun nýrra verðmæta er í raun og
sannleika eina leiðin til þess að skjóta stoðum undir gjaldmiðilinn.
Þingmennirnir benda því eðlilega á að óhjákvæmilegt er að við
nýtum okkur það forskot sem við höfum fram yfir margar aðrar
þjóðir með því að beisla þá orku sem eðlilegt getur talist. Á móti
eru svo þeir sem trúa að unnt sé að verja lífskjörin án aukins hag-
vaxtar.
Við þurfum einfaldlega meira af erlendu fjárfestingarfjár-
magni en minna af erlendum lánum. Orkunýtingin er sá kostur
sem nærtækastur er í þeim tilgangi. Þessa stefnu þarf hins vegar
að framkvæma svo hiklaust og markvisst að erlendir fjárfestar og
fjármálamarkaðir hafi trú á að hlutirnir séu gerðir af því afli og
með þeim hraða sem þarf til að styrkja gjaldmiðilinn.
Á tveimur árum á að vera unnt að vinna þjóðarbúskapinn upp
úr lægðinni. Þegar þar að kemur vaknar spurningin hver framtíð-
arstefnan í peningamálum á að vera. Þá vandast málið á ný. Sumir
vilja treysta á krónuna þrátt fyrir bitra reynslu af veikleikum
hennar. Það kostar harðar ríkisfjármálaaðgerðir.
Aðrir vilja taka upp evru með inngöngu í Evrópska myntbanda-
lagið og væntanlega einnig Evrópusambandið. Það kallar á erfiðar
aðgerðir í ríkisfjármálum í samræmi við þær kröfur sem til aðild-
arþjóðanna eru gerðar þar að lútandi.
Fyrstu vísbendingar um hvert stefnir má sjá í fjárlagafrum-
varpinu í haust. Verði fjárlög næstu ára í jafnvægi má túlka það
sem tilraun til að viðhalda krónunni til lengri tíma. Fari hallinn
ekki yfir þrjá af hundraði landsframleiðslu er möguleikanum á
evru haldið opnum. Náist hvorugt markmiðið gætu frómar óskir
um varanlegan stöðugleika í peningamálum orðið óvissu undir-
orpnar enn um sinn.
Gamlar og nýjar efasemdir um hávaxtastefnuna:
Hollráð
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Lýðræði snýst ekki bara um kosningar og kjörseðla. Það sást
í Bandaríkjunum fyrir átta árum,
þegar hæstiréttur landsins dæmdi
George W. Bush forsetaembættið
með fimm atkvæðum gegn fjórum
að loknum löngum skrípaleik í
Flórída. Og það sást aftur í
Simbabve um daginn, þegar útsend-
urum Róberts Múgabe forseta tókst
með ofbeldi að hræða sigurvegar-
ann í fyrri umferð forsetakosning-
anna, Morgan Tsvangíræ, frá
þátttöku í síðari umferð, svo að
Múgabe situr enn í embætti,
umboðslaus. Hann hefur setið þar
samfellt frá 1980, þegar landið
hlaut sjálfstæði.
Lýðræði er flókið gangverk. Það
útheimtir bæði frjálsar kosningar
og styrkar stofnanir til að veita
kjörnum stjórnvöldum aðhald, svo
að þau virði valdmörk sín; til þess
þurfa þau mótvægi. Þær stofnanir,
sem mestu skipta í þessu viðfangi,
eru stjórnarandstaðan, stjórnar-
skráin, óháðir dómstólar og frjálsir
fjölmiðlar. Í hvaða hlutföllum? Ef
land losnar undan einræði og þarf
að byggja lýðræði frá grunni,
hvaða stofnanir samfélagsins er þá
vert að leggja mesta rækt við til að
treysta valdmörkin og mótvægið og
þá um leið lýðræðið í sessi? Þessari
spurningu virtist lengi ógerningur
að svara, þangað til svarið barst –
frá Suður-Ameríku. Hér er sagan af
því.
Mikilvægasta mótvægið?
Alberto Fujimori var landbúnaðar-
háskólarektor í Perú, bauð sig
fram til forseta 1990 gegn Mario
Vargas Llosa, heimsþekktum
rithöfundi, og hafði sigur. Fujimori
forseti þótti fara vel af stað, en
1992 lýsti hann yfir neyðarástandi
með fulltingi hersins, rak þingið
heim, hóf ritskoðun, rifti stjórnar-
skránni og lét handtaka nokkra
andstæðinga sína. Hann náði
einnig í krafti nýrra laga að góma
Abimael Guzmán, leiðtoga
maóíska hryðjuverkahópsins
Sendero Luminoso (Skínandi
stígur), sem hafði framið mörg
voðaverk með miklu mannfalli.
Fujimori hafði tekið við vondu búi.
Verðbólgan var 7.500 prósent 1990.
Hann brást við með því að ýta
undir markaðsbúskap, einkavæða
ríkisfyrirtæki og laða erlenda
fjárfestingu að landinu. Umbæt-
urnar báru árangur: verðbólgan
hjaðnaði, efnahagurinn batnaði, og
Fujimori náði endurkjöri 1995.
Síðara kjörtímabil hans 1995-2000
leið líkt og hið fyrra. Forsetinn var
vel þokkaður, einkum til sveita,
meðal annars af því að honum
hafði tekizt að brjóta hryðjuverka-
hópana á bak aftur og hemja
verðbólguna.
Hægri hönd forsetans var
Vladimiro Montesinos leynilög-
reglustjóri. Hann nýtti sér lögin,
sem sett voru til að hafa hendur í
hári hryðjuverkamanna, til að
klekkja á öðrum stjórnarandstæð-
ingum og grafa undan lýðræðinu.
Margir þóttust vita þetta, en
staðfestingin fékkst ekki fyrr en
undir lok síðara kjörtímabils
Fujimoris. Þá birti lítil kapalsjón-
varpsstöð kvikmynd af Montesinosi
að greiða stjórnarandstöðuþing-
manni mútur. Bókhaldari (og
ástkona) leynilögreglustjórans
hafði lekið myndbandinu. Hann
flúði til Panama. Sönnunargögnin
gegn honum hlóðust upp, því að
hann hélt bókhald yfir allar
mútugreiðslur auk myndbanda í
þúsundatali. Bókhaldið sýnir, að
hann mútaði þingmönnum,
dómurum, ritstjórum og eigendum
og starfsmönnum útvarps- og
sjónvarpsstöðva. Fjárhæðirnar
afhjúpa, hvaða stofnanir Montesin-
osi þótti brýnast að kaupa til fylgis
við forsetann. Stjórnarandstöðu-
þingmenn, blaðamenn, útvarps-
menn og dómarar voru tiltölulega
ódýrir í rekstri: 5-20 þúsund
dollarar á mánuði dugðu handa
hverjum þeirra. Sjónvarpsstöðv-
arnar fengu meira. Þær voru tíu, og
Montesinos greiddi níu þeirra
næstum milljón dollara hverri á
mánuði fyrir að fá að stýra
fréttaútsendingum. Hann taldi ekki
vert að múta minnstu stöðinni. Hún
birti myndbandið, sem svipti
hulunni af spillingarvefnum.
Stíflan brast. Fujimori flúði land og
sagði af sér embætti með faxi frá
Japan og var síðan ákærður fyrir
spillingu, eiturlyfjasmygl, morð og
mannrán.
Boðskapur sögunnar
Vladimiro Montesinos vissi, hvað
hann var að gera, þegar hann lagði
undir sig sjónvarpsstöðvarnar níu.
Tíunda stöðin varð honum og
Fujimori forseta að falli. Í þessu
ljósi verða upptök Baugsmálsins
kannski skiljanleg. Málið hlýtur að
snúast öðrum þræði um yfirráðin
yfir Stöð 2 (og Fréttablaðinu, svo
lengi sem það er borið út í hvert
hús). Sjálfstæðisflokkurinn reyndi
að loka báðum þessum miðlum með
lögum 2004. Því áhlaupi var
hrundið. Það er því ekki alveg
óvænt að heyra suma sjálfstæðis-
menn halda því fram nú, að
Baugsmálið sé ekki búið, þótt
dómur Hæstaréttar sé fallinn. Einn
þeirra, hátt settur embættismaður,
segist vita, að ný ákæra sé í aðsigi.
Hvernig veit hann það?
Valdmörk og mótvægi
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
Saga frá Suður-
Ameríku
UMRÆÐAN
Guðni Ágústsson svarar Einari K.
Guðfinnssyni
Einar K. Guðfinnsson, ráðherra skrifar hér í Fréttablaðið í gær eina af þessum
skondnu greinum sem einkennir málflutn-
ing sjálfstæðismanna um þessar mundir.
Grein sem á að breiða yfir vandræðagang-
inn sem fylgir ríkisstjórninni en hún hefur
engin tök á efnahagsstjórninni. Á sama
tíma koma ábyrgu tvíburarnir í Sjálfstæðis-
flokknum enn og aftur fram í opnuviðtali í Markaðn-
um, þeir Illugi Gunnarsson og Bjarni Benediktsson.
Þessir ungu þingmenn rassskella Sjálfstæðisflokkinn
fram og til baka fyrir dáðleysi í hagstjórninni. Þetta
gerðu þeir í Morgunblaðinu upp úr áramótum þegar
þeir reyndu að vekja ríkisstjórnina. Þeir benda á
margt ágætt, tala í lausnum og á svipuðum nótum og
við framsóknarmenn höfum gert í heilt ár.
Hér er óðaverðbólga á ný, gengi krónunnar er
fallið um 40% frá áramótum. Skuldir íslenskra
heimila hafa vaxið um eitt hundrað milljarða frá
áramótum. Hér stýrir Seðlabanki í nafni ríkisstjórn-
arinnar hæstu stýrivöxtum í heimi til að halda í
jöklabréfatröllin sem eru erlendir og víðfrægir
braskarar sem heimta vexti og engar refjar á
peninga sína. Stýrivextirnir áttu að auki að halda
verðbólgunni niðri sem mælist nú í 30% í
júlí og 15% á árinu, stýrivextirnir áttu að
halda genginu uppi, það er kolfallið.
Lífskjör almennings eru að rýrna undir
handarjaðri þessarar ríkisstjórnar.
Sjálfstæðisflokkurinn situr með hendur í
skauti og aðhefst ekkert. Samfylkingin
stingur hausnum í sandinn og vonar að
enginn sjái sig eða muni eftir sér þegar
efnahagsvandræðin eru á dagskrá.
Steingrímur Hermannsson er hjarta
okkar framsóknarmanna nærri og gott að
Einar nefnir nafn hans. Hann þyrfti ekki
einn hagfræðing í viðbót við þessar aðstæður, gamli
„big red“ hefði brett upp ermarnar og tekist á við
vandann og skapað þjóðarsátt um varnaraðgerðir.
Það sem ég sagði á Bylgjunni í fyrradag um Tryggva
Þór Herbertsson, nýjan ráðgjafa ríkisstjórnarinnar,
var þetta: Það þarf ekki einn svona mann í viðbót,
það eru 40 hagfræðingar í Seðlabankanum sem heyra
undir forsætisráðherra og að auki eru í forsætis-,
fjármála-, og viðskiptaráðuneytum mikið af sérfræð-
ingum. Nú þarf alþýðumanninn eða barnið til að
segja keisaranum eða forsætisráðherranum að hann
sé nakinn og ráðalaus, hann eigi fyrst og fremst að
höggva á hnútinn, málin eru oft einfaldari en
sérfræðingar vilja vera láta.
Höfundur er formaður Framsóknarflokksins.
Vandræði í boði ríkisstjórnarinnar
GUÐNI ÁGÚSTSSON
Lokuð sund
Eigandi Hótels Adam við Skólavörðu-
stíg er reiður borgaryfirvöldum fyrir
að skrúfa fyrir vatnið hjá honum
í fyrradag vegna framkvæmda í
götunni. Í samtali við Vísi segist hann
hafa hringt í Jakob Frímann Magn-
ússon, framkvæmdastjóra miðborg-
arinnar, sem hafi stungið upp á að
sturtulausir hótelgestirnir fengju
frítt í Sundhöllina í sárabætur.
Þetta var fallega boðið hjá Jakobi
en hefði líklega bætt gráu ofan
á svart, því eins og lesa má
á heimasíðu Íþrótta- og
tómstundasviðs Reykjavík-
ur er Sundhöllin lokuð frá
21. til 25. júlí. En hvernig
hefði framkvæmdastjóri
miðborgarinnar svo sem
átt að vita það?
Sigríður og Sigríður
Tilkynnt var í gær að Sigríður Ind-
riðadóttir hefði verið ráðin í nýtt
starf mannauðsstjóra Mosfellsbæjar.
Sigríður er fædd árið 1972 og er
þriggja barna móðir. Í síðustu viku
var Sigríður Dögg Auðunsdóttir ráðin
upplýsingafulltrúi Mosfellsbæjar. Hún
er líka fædd 1972 og er þriggja barna
móðir. Það skyldi þó ekki vera
ný stefna hjá Mosfellsbæ að
ráða aðeins
til starfa 36
ára, þriggja
barna
mæður að
nafni Sig-
ríður?
Hlustar Geir í þetta sinn?
Vefþjóðviljinn rifjar upp að Tryggvi
Þór Herbertsson, nýráðinn efnahags-
ráðgjafi ríkisstjórnarinnar, hafi áður
reynt að ráða stjórnvöldum heilt en
með litlum árangri. Í Fréttablaðinu
árið 2003 hafi hann til dæmis mælt
með niðurskurði á ríkisútgjöldum,
frestun framkvæmda og sparnað í
rekstri hins opinbera, sem og upp-
stokkun í landbúnaðar- og heilbrigð-
iskerfinu. „Ef allir leggjast á eitt mun
góðærið skila sér til almennings en
ef menn fara út af sporinu verða
timburmennirnir miklir. Verðbólga,
samdráttur og sársauki. Þá fyrst
brotlendum við,“ sagði Tryggvi þá
og vonar Vefþjóðviljinn að Geir H.
Haarde taki meira mark á honum nú
en vorið 2003.
bergsteinn@frettabladid.is