Fréttablaðið - 02.08.2008, Blaðsíða 33

LAUGARDAGUR 2. ágúst 2008 17
eru svokallaðar opinberar heim-
sóknir. Á erlendum málum eru þær
kallaðar „state visit“ og það lýsir
líklega betur en íslenska orðið um
hvað ræðir; það er að ríkin komi
saman. Um slíkar heimsóknir hef ég
alltaf haft samráð en hvort forseti
tekur þátt í þessu málþingi frekar
en öðru, hvort hann talar hér eða
þar, innanlands eða erlendis, er
algjörlega í verkahring forsetans
sjálfs að ákveða.
Erfiðara að fara ekki á
Ólympíuleikana
Þú hefur þegið boð ÍSÍ um að sækja
Ólympíuleikana í Peking. Tókstu þá
ákvörðun að viðhöfðu samráði við
ríkisstjórnina?
Nei, sú ákvörðun var tekin á vett-
vangi forsetaembættisins. Mér var
hins vegar kunnugt um að mennta-
málaráðherra myndi fara, eins og
ég tel að hafi verið hárrétt ákvörð-
un. Ég mat þetta boð í ljósi sam-
skipta minna við íþróttahreyfing-
una, með hliðsjón af því hvað aðrir
forystumenn ætluðu að gera og í
ljósi eigin reynslu af samskiptum
við Kínverja.
Í fyrsta lagi eru Ólympíuleikarn-
ir mesta íþróttahátíð þjóða heims.
Ég hef setið um árabil í stjórn Spec-
ial Olympics sem eru heimssamtök
um íþróttir fyrir þá sem eru and-
lega fatlaðir eða þroskaheftir og
þannig kynnst af eigin reynslu hvað
íþróttir geta verið öflugt hjálpar-
tæki til að styrkja friðsamlega sam-
búð þjóða og efla stöðu og réttindi
einstaklinga.
Ég sótti heimsleika Special
Olympics í Sjanghæ í fyrra. Þar
sýndu kínversk stjórnvöld andlega
fötluðu og þroskaheftu fólki ríku-
lega virðingu. Það var lærdómsríkt
að sjá hve veglega umgjörð þau
reiddu fram um íþróttahátíð fólks
sem fyrir fáeinum árum eða ára-
tugum hefði verið lokað inni á
hælum og alls ekki fengið að taka
þátt í daglegu lífi.
Í öðru lagi ákvað Íþrótta- og
ólympíusambandið í fyrsta sinn að
bjóða forseta Íslands að koma á
Ólympíuleika. Það hefur ekki verið
gert áður. Forsetinn er verndari
sambandsins og ég hef kappkostað
að eiga góða samvinnu við íþrótta-
hreyfinguna. Það eitt út af fyrir sig
að ætla að segja nei við boði Íþrótta-
og ólympíusambands Íslands hefði
verið erfið ákvörðun fyrir forseta
Íslands.
Þar að auki var mér kunnugt um
að þjóðhöfðingjar Norðurlandanna
ætluðu að sækja leikana. Það þyrfti
að mínum dómi ærnar ástæður til
þess að Íslendingar segðu að öll hin
Norðurlöndin hefðu rangt fyrir
sér.
Til viðbótar við allt þetta tel ég
mig hafa nokkra reynslu af því að
ræða við kínverska ráðamenn um
mannréttindi. Án þess að ég sé að
mikla minn hlut þá er mér til efs að
aðrir Íslendingar hafi jafn mikla
reynslu og ég af því að tala við Kín-
verja um þau mál.
Ég átti til dæmis fund með Li Peng
þegar hann kom til Íslands í boði
Alþingis. Hann var gagnrýndur
mikið fyrir þær aðgerðir sem hann
beitti gagnvart stúdentunum á
Torgi hins himneska friðar en engu
að síður bauð Alþingi Íslendinga
honum í heimsókn og hann kom
hingað til Bessastaða. Á þeim fundi
afhenti ég honum Mannréttinda-
sáttmála Sameinuðu þjóðanna
ásamt útskýringum á kínversku
sem Guðmundur Alfreðsson, dokt-
or í lögum og minn góði vinur, hafði
haft frumkvæði að. Þegar ég
afhenti honum þessa bók að gjöf á
síðari hluta hins skipulagða fundar
brá svo við að hann flutti 45 mín-
útna samfellda málsvarnarræðu
og öll dagskrá heimsóknarinnar
fór úr skorðum.
Þegar Jiang Zemin kom hingað
sem forseti Kína áttum við langan
og mikinn fund hér á Bessastöðum.
Hann vitnaði til þess að hann hefði
verið á fundi með Bill Clinton og að
þá hefði fólk verið með háreysti og
hrópað að hann væri harðstjóri.
Hann hefði spurt Clinton: „Er ég
harðstjóri?“ Og Clinton, sem er nú
kurteis, hafði hlegið og sagt: „Nei,
nei þú ert ekki harðstjóri.“ Síðar á
fundinum, í aðdraganda þess að ég
tók mannréttindin ítarlega upp,
sagði ég við hann: Þú nefndir
Clinton hér áðan og sagðir mér
sögu af honum. Nú skal ég segja
þér aðra sögu af Clinton. Þegar við
vorum stúdentar í Bretlandi þá
mótmæltum við báðir Víetnam-
stríðinu fyrir utan bandaríska
sendiráðið í London. Það voru mikil
og fjölmenn mótmæli. Við skulum
því ekki gleyma því að mótmæl-
endur dagsins í dag geta orðið for-
setar framtíðarinnar. Það ber að
hafa í huga þegar stjórnvöld
umgangast ungt fólk sem krefst
réttar og nýrrar skipunar.
Á sama hátt ræddi ég ítarlega
um mannréttindi við Hu Jintao í
opinberri heimsókn til Kína. Þá
hvatti hann íslensk verkalýðsfélög
og almannasamtök til að eiga sam-
ræður við hliðstæða aðila í Kína. Í
kjölfar þeirrar heimsóknar komu
hér fulltrúar frá kínverskum
háskólum sem lýstu því ítarlega að
þeir hefðu áhuga á að þróa nám-
skeið um mannréttindi innan kín-
verskra háskóla og fá íslenska sér-
fræðinga til að kenna þar. Þetta
stafaði ekki síst af því að þeir höfðu
kynnt sér sögu okkar Íslendinga og
sögðust sjá að þegar skólinn var
hér á Bessastöðum á fyrri hluta
nítjándu aldar höfðu Íslendingar
engin mannréttindi. Það var ekki
prentfrelsi í landinu, það var ekki
athafnafrelsi, það var ekki kosn-
ingaréttur, við vorum þjóð án allra
mannréttinda. Við erum kannski
ekki vön að horfa á okkar sögu með
þessum hætti en Kínverjarnir sáu
að við urðum að berjast fyrir því
langri baráttu að ná því mannrétt-
indastigi sem við njótum í dag.
Þegar ég legg allt þetta saman þá
fannst mér það í senn vera eðlileg
og rétt ákvörðun að þiggja boð um
að sækja Ólympíuleikana.
Deili ekki lífsstíl auðmanna
Víkjum aftur að gagnrýninni. Marg-
ir hafa haft á orði að þú sért of oft í
útlöndum og að þú umgangist auð-
menn um of. Hverju svararðu slíkri
gagnrýni?
Í fyrsta lagi eru annir forsetans
hér heima æði miklar. Ég er í hjarta
mínu landsbyggðarmaður, strákur
vestan af fjörðum, þannig að taugin
til sjávarþorpanna og sveitanna
hefur alla tíð verið mjög sterk. Ég
hef lagt áherslu á að taka þátt í við-
burðum vítt og breitt um landið,
sækja heim flestar byggðir og eiga
viðræður við mikinn fjölda ein-
staklinga og fulltrúa samtaka,
koma á fundi þeirra og þing langt
umfram það sem gert hefur verið
áður.
Á hinn bóginn er vaxandi eftir-
spurn eftir þátttöku forseta Íslands
á alþjóðlegum vettvangi. Æ fleiri
vilja kynnast reynslu Íslendinga og
læra af okkur á sviði orkunýtingar,
mannréttinda, efnahagslegrar
þróunar, landgræðslu og fjölmörg-
um öðrum sviðum þar sem við
höfum náð góðum árangri. Mér
berast ótalmörg boð um að taka
þátt í málþingum og alþjóðlegum
ráðstefnum eða koma í heimsóknir
til landa, borga eða héraða. Það er
á engan hátt unnt að verða við þeim
öllum. Ég er sannfærður um það að
það sé skárri kostur fyrir Íslend-
inga að það sé eftirspurn eftir þátt-
töku forsetans heldur en ef það
væri enginn áhugi á því að eiga við
orðastað við þjóðhöfðingja Íslands
eða samskipti við Íslendinga. Þess-
ar ferðir eru allar stífar vinnuferð-
ir þar sem verið er að frá morgni
til kvölds og reynt að ná sem mest-
um árangri. Að mínum dómi hafa
þær skilað mikilvægum ávinningi
fyrir háskóla- og fræðasamfélagið
í landinu, listir og menningu,
atvinnulíf og einstaklinga.
Við verðum að sinna þeim tæki-
færum sem bjóðast og smáar og
miðlungsstórar þjóðir þurfa að
hafa mjög fyrir því að tryggja
hagsmuni sína og koma sínum sjón-
armiðum að eða leita eftir sam-
starfi við aðra. Það gerist ekki
nema þú sért á vettvangi.
Ungmenni fái haldið rótum sínum
Varðandi samskiptin við auðmenn
sem ég heyri stundum af þá finnst
mér það nú oft vera frekar ýkjutal
en raunsönn lýsing á veruleika.
Stundum er sagt að forsetinn sé
sífellt á ferðinni í einkaþotum en
sannleikurinn er sá að þau eru telj-
andi á fingrum annarar handar
skiptin sem ég hef flogið með
einkaþotum á undanförnum árum.
Það hefur þá verið í brýnum erind-
um þar sem ekki hefur verið hægt
að leysa málin með öðrum hætti.
Um þessi samskipti er annars
það að segja að ég hef tekið þátt í
að efla og styrkja framrás íslenskra
fyrirtækja og íslensks atvinnulífs,
sama á hvaða sviði þau starfa og
óháð stærð fyrirtækjanna og
umfangi. Ég hef litið svo á að
þannig fjölgi tækifærum almenn-
ings í landinu til að bæta kjör sín
og um leið geti unga kynslóðin
haldið sínum íslensku rótum þó
hún athafni sig á heimsvísu.
Og það vill nú einfaldlega svo til
að að minnsta kosti sumir þeirra
sem stjórna þessum íslensku fyrir-
tækjum sem starfa á alþjóðavett-
vangi eru það sem kallað er auð-
menn þannig að það er erfitt að
styrkja framþróun atvinnulífsins
án þess að eiga samskipti við það
fólk.
Ef sá sem gegnir embættinu vill
taka þátt í því að treysta stoðir
íslensks atvinnulífs, efla lífskjör
almennings og skapa ungu fólki
tækifæri til að eiga kost á fjölþætt-
um störfum þá er einfaldlega óhjá-
kvæmilegt að hann eigi samstarf
við forystumenn íslensks atvinnu-
lífs, hvort sem þeir eru ríkir eða
fátækir, ungir eða eldri.
Að ég eða við hjónin séum að
deila lífsstíl sem í hugum fólks er
tengdur auðmönnum tel ég hins
vegar víðs fjarri. Satt að segja er
það nú þannig að allur þorri ársins
er bara helgaður vinnu frá morgni
til kvölds hér á Bessastöðum og
frídagar fáir.
Þú og þið hjónin vörðuð tíma með
bandarísku athafnakonunni Mörtu
Stewart á dögunum. Hún var dæmd
til fangelsisvistar í heimalandi sínu
fyrir að hindra framgang réttvís-
innar, eins og það heitir. Efasemdir
eru uppi um að rétt sé að forsetinn
hitti fólk sem hlotið hefur refsi-
dóma en telur þú það sjálfsagt?
Ég hef ávallt verið þeirrar skoð-
unar að íslenskt og vestrænt rétt-
arfar byggist á þeirri grundvallar-
reglu að þegar fólk hefur tekið út
sína refsingu þá sé það aftur komið
á upphafsreit og eigi að njóta allra
almennra réttinda. Því hef ég fylgt
í samskiptum mínum við innlenda
og erlenda einstaklinga og tel að
það væri mjög hæpið ef forsetinn
færi að neita því að eiga samskipti
við fólk vegna þess að það hefði
einhvern tíma tekið út refsidóm.
Þvert á móti er kjarninn í okkar
réttlætishugsjón að með því að
taka út sína refsingu hafi menn
unnið sér á ný inn eðlilegan sess í
samfélaginu. Það á jafnt við um
Mörthu Stewart sem þekkta Íslend-
inga. Ég ætla ekki að nefna nein
nöfn en það er öllum ljóst að ef það
ætti að fara að draga einhverja
slíka markalínu þá yrði það sér-
kennilegt í framkvæmd.
Martha Stewart öflugur liðsmaður
við að kynna land og þjóð
Varðandi Mörthu Stewart þá er
það einfaldlega þannig að hún er
með áhrifaríkustu fjölmiðlamann-
eskjum, ekki bara í Bandaríkjun-
um heldur veröldinni, og hún og
Dorrit hafa í nær aldarfjórðung
verið nánar vinkonur. Sjónvarps-
þættir hennar, heimasíða, tímarit
og bækur njóta meiri útbreiðslu en
flest annað af sama tagi. Það að
hún hafði tækifæri til að kynnast
íslenskum mat, hönnun, vatni,
orkunýtingu og hestum, sem og
samfélaginu öllu getur orðið öfl-
ugri og jákvæðari landkynning
heldur en margt annað. Þess vegna
tel ég að það hafi verið í senn eðli-
legt og rétt að stuðla að því að
íslenskur efniviður gæti ratað með
árangursríkum hætti í hennar
sjónvarpsþætti og aðra miðla á
komandi árum.
Að lokum Ólafur Ragnar, verður
nýhafið kjörtímabil þitt síðasta í
embætti?
Ég tók þá ákvörðun við upphaf
fyrsta kjörtímabilsins að það væri
hvorki rétt að ég svaraði slíkum
spurningum né væri ég sjálfur að
leiða mikið hugann að því. Reynsl-
an kenndi mér að enginn veit sín
örlög fyrr en æfin er öll. Hvenær
sem er geta borist fréttir sem
breyta öllum ákvörðunum. Þess
vegna tel ég hvorki eðlilegt né rétt
að gefa út yfirlýsingu nú um það
hvað ég ætla að gera eftir fjögur
ár.
Það má ekki misskilja þessi orð
mín. Í þeim er ekki fólgin nein
ákvörðun um hvort ég ætla að
gefa kost á mér áfram eða ekki.
Þetta er bara afstaða sem ég hef
talið skynsamlegast að hafa óháð
því númer hvað kjörtímabilið er.
Svo er það nú einfaldlega þannig
að enginn einstaklingur ræður því
sjálfur hvort hann er forseti
Íslands eða hve lengi. Það er þjóð-
in sem ákveður það á einn eða
annan hátt. Það getur enginn setið
í þessu embætti til langframa án
þess að hafa góðan stuðning frá
þjóðinni. ■
jóðarinnar
1996
Ólafur Ragnar Grímsson fyrst kos-
inn forseti. 165.233 gild atkvæði.
FRAMBJÓÐANDI HLUTFALL ATKVÆÐA
Ólafur Ragnar Grímsson 41,4%
Pétur Kr. Hafstein 29,5%
Guðrún Agnarsdóttir 26,4%
Ástþór Magnússon Wium 2,7%
2000
Ólafur Ragnar Grímsson verður
forseti án mótframbjóðenda.
2004
Ólafur Ragnar Grímsson kjörinn
forseti. 105.913 gild atkvæði
FRAMBJÓÐANDI HLUTFALL ATKVÆÐA
Ólafur Ragnar Grímsson 85,6%
Baldur Ágústsson 12,5%
Ástþór Magnússon Wium 1,9%
2008
Ólafur Ragnar Grímsson verður
forseti án mótframbjóðenda.
Hér er stjórnskipun þar sem forsetinn ákveður sjálfur
hvað hann segir og gerir. Hann hefur sjálfstæðan mál-
flutningsrétt og það er ekki í verkahring hans að túlka
afstöðu ríkisstjórnarinnar. Það er verkefni ráðherranna.
FJÖGUR KJÖRTÍMABIL ÓLAFS RAGNARS