Fréttablaðið - 05.08.2008, Blaðsíða 16

16 5. ágúst 2008 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Ég þekki stúlku á sextánda ári sem hefur hlakkað til þess í
mörg ár að fara í fyrsta sinn á
þjóðhátíð í Eyjum. Líkast til hefði
það orðið í ár ef fjölskylda hennar
hefði ekki ákveðið að fara saman
á sólarströnd í júlílok. Fólk á
öllum aldri fær glampa í augun
þegar brekkusönginn í Herjólfs-
dal ber á góma og mun fólksfjöldi
á þessari vinsælu sumarhátíð
aldrei hafa verið meiri en um
nýliðna helgi.
Um verslunarmannahelgina
gleðjast menn saman á hátíðum
um allt land. Unga fólkið sækir í
fjörið og frelsið en fullorðið fólk
fremur í fjölskyldusamkomur.
Frídagur verslunarmanna er
fyrir löngu orðinn frídagur allra
landsmanna. Hann var fyrst
haldinn hátíðlegur fimmtudaginn
13. september árið 1894, en
skömmu áður hafði verið tilkynnt
á félagsfundi Verzlunarmannafé-
lags Reykjavíkur að allir kaup-
menn í Reykjavík og verslunar-
stjórar stærri verslana hefðu
boðist til að gefa starfsmönnum
sínum frídag til að þeir gætu
skemmt sér. Á þessum árum var
vinnudagurinn og vinnuvikan
almennt lengri en nú tíðkast og
því skynsamlegt þegar ákveðið
var að hafa þetta frí á mánudegi.
Þrjátíu og sjö árum frá fyrsta
frídegi verslunarmanna var
formlega ákveðið að halda hann
jafnan fyrsta mánudag í ágúst-
mánuði. Þessi fríhelgi lengist
síðan árið 1972 þegar 40 stunda
vinnuvika er lögfest, en það er
ekki fyrr en 1983 sem frídagur
verslunarmanna verður almennur
frídagur.
Mismunandi hughrif fylgja
lögbundnum frídögum hér á
landi. Eftirvænting og tilhlökkun
fyrir jól og áramót er annars
konar en fyrir verslunarmanna-
helgi. Sumardagurinn fyrsti, 17.
júní og 1. maí hreyfa við ólíkum
kenndum. En fyrir utan að rífa
okkur upp úr hversdagslífinu,
minna þessir dagar okkur á
vissan hátt á hver við erum og
hvers vegna.
Inda frænka
Skilningur og skoðanir koma til
manns með ýmsum hætti. Ein af
mörgum happasendingum í mínu
lífi var Inda móðursystir mín.
Glæsilegt heimili hennar var eins
og vel rekið fyrirtæki, en hlýlegt
og afar smekklegt. Á morgnana
var tekið til, þrifið og þvegið og
eldaður hádegismatur fyrir mann
og börn, réttir sem enn eru í
minnum hafðir. Eftir hádegi skipti
hún um föt og farðaði sig. Var fín,
vel tilhöfð og smekkleg. Leit
kannski í blöðin en var annars
alltaf að. Maður varð aldrei var
við að hún lægi yfir heimsmálum
eða bókmenntum, en væri slíkt til
umræðu kom hún manni á óvart
með því að vera inni í ótrúlegustu
hlutum. Hún var ekki endilega að
viðra skoðanir sínar í tíma og
ótíma en þegar það var gert voru
það engin ræðuhöld. Kannski ein
setning. Einhverju sinni þegar ég
var á gelgjuskeiðinu var ég heima
hjá henni að undirbúa mig fyrir
teiti með vinum mínum á gaml-
árskvöld. Hún stóð í eldhúsinu
sínu í hvítum slopp yfir síðdegi-
skjólnum og straujaði, en ég var
fyrir framan spegil í ganginum
við hurðina inn í eldhús. Mér
líkaði ekki það sem við blasti í
speglinum og var með einhverja
vanstillingartakta. Inda brosti
yfir þessum látum og spurði hvort
mikið lægi við. Ég stillti mér upp í
dyrunum í umvöndunarstellingum
og sagði með áherslu og yfirlæti
æskunnar: „Gamlárskvöld er nú
ekki nema einu sinni á ári, Inda!“
– „Það er enginn dagur nema
einu sinn á ári, Ninna mín,“ sagði
hún rólega, meðan hún renndi
straujárninu fumlaust yfir línið.
Dagur í senn
Það voru auðvitað engin tíðindi
fyrir mig að enginn dagur kæmi
tvisvar. Það vita allir.
En sem ég stóð þarna skildi ég
þetta allt í einu, og það getur verið
talsverður munur á því að vita og
skilja. Alls konar ráðleggingar-
bókmenntir brýna okkur til að lifa
í núinu. Góður vinur minn um
sjötugt sagði við mig fyrir
nokkrum dögum að hann hefði
verið að átta sig á því að hann
hefði aldrei verið með hugann við
það líf sem hann var að lifa þá
stundina. Alltaf við viðfangsefni
morgundagsins. Aldrei notið
augnabliksins til fulls. Þetta væri
áleitið umhugsunarefni.
Hinir lögskipuðu tilhlökkunar-
dagar ársins krydda tilveruna.
Fólk er yfirleitt fyrirfram ákveðið
í að það verði gaman um verslun-
armannahelgi og á gamlárskvöld.
Ef okkur tækist að kveikja á
eftirvæntingu fyrir deginum fram
undan árið um kring væri miklu
oftar gaman. Það er nefnilega
misskilningur að hversdagslífið sé
hversdagslegt. Þar er uppspretta
gleðinnar.
S
kelfilegasti fylgifiskur hverrar verslunarmannahelgar
eru tilkynningar til lögreglu og Stígamóta um nauðgan-
ir. Eftir þessa helgi hafa þegar borist fregnir af konum
sem leitað hafa til bráðamóttöku vegna nauðgana. Það er
miður að ekki skuli vera hægt að halda annars skemmti-
legar samkomur án þess að ofbeldi komi þar við sögu.
Það var vel tímasett áminning að nú um verslunarmannahelg-
ina bárust fregnir af því að íslenskum stjórnvöldum hafi verið
birt tilmæli nefndar Sameinuðu þjóðanna um að vinna betur gegn
kynjamisrétti á Íslandi. Þessi nefnd hefur það að starfa að fylgjast
með að alþjóðasamningi um afnám mismununar gagnvart konum
sé framfylgt. Helstu tilmæli nefndarinnar að þessu sinni snúa að
ofbeldi gagnvart konum og hvernig betur sé hægt að verja konur
gegn heimilis- og kynferðisofbeldi.
Meðal þess sem nefnt er sem áhyggjuefni er ósamræmi á milli
fjölda rannsakaðra mála í kynferðisbrotamálum og þess fjölda mála
sem leiða til ákæru og dóms. Ef miðað er við ársskýrslu Stígamóta
frá því í fyrra er þó einungis lítið brot af kynferðisbrotamálum
sem eru kærð. Á síðasta ári voru það tæplega þrettán af hverjum
hundrað málum sem voru kærð til lögreglu. Þá má gera ráð fyrir
að ekkert sé vitað um enn fleiri kynferðisbrotamál, þar sem hvorki
sé leitað til lögreglu né samtaka eins og Stígamóta.
Ekki er langt síðan hæstaréttardómari hélt því fram að svo virt-
ist sem dómarar hefðu snúið við sönnunarfærslu í nauðgunarmál-
um; að sakaðir menn þyrftu að sanna sakleysi sitt, en fengju ekki
að búa við það eins og aðrir að vera saklausir þar til sekt sannað-
ist. Meðal þess sem hæstaréttardómarinn gagnrýndi var að kölluð
væru til vitni sem fórnarlambið treysti og höfðu ekki annað fram
að færa en lýsingu fórnarlambsins á ofbeldisverkinu. Meðal þeirra
sem ekki væri því hægt að kalla til vitnis væru sérfræðingar eins
og áfallasérfræðingar og sálfræðingar sem aldrei gætu sagt til með
vissu hvort áfallið tengdist þeim sem sakaður væri um ofbeldið.
Þetta álit hæstaréttardómarans er í samræmi við umdeilt sér álit
hans í einum dómi Hæstaréttar í nauðgunarmáli. Álit hæstaréttar-
dómarans gengur í raun þvert gegn tilmælum nefndar Samein-
uðu þjóðanna, því ef því væri fylgt að fella niður sjálfstætt gildi
sérfræðinga væri enn ólíklegra en nú er að dómar myndu falla í
nauðgunarmálum. Ef sönnunarbyrðin væri aukin; með áherslu á
vitni og áverkavottorð, er líkegt að annars vegar myndi mun minni
hluti mála sem rannsakaður væri leiða til ákæru og dóms. Hins
vegar yrði það ólíklegra að nauðgunarmál yrðu kærð þar sem
kærur myndu ekki leiða til neins.
Taka þarf tillit til eðlis nauðgunarmála, þar sem enginn er til
vitnis. Miðað við þann fjölda mála sem rannsökuð eru og ekki leiða
til ákæru, auk þeirra mála sem leiða til sýknu, má gera ráð fyrir að
réttarkerfið hafi ekki snúið sönnunarbyrðinni við í kynferðisbrota-
málum. Frekar virðist það vera sem svo að fullerfitt sé að koma
kynferðisbrotamálum fyrir dómara.
Nauðganir um verslunarmannahelgi:
Draumurinn
rættist ekki
þetta árið
SVANBORG SIGMARSDÓTTIR SKRIFAR
Einu sinni á ári
JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR
Í DAG |
Fólk á öllum aldri fær glampa
í augun þegar brekkusönginn í
Herjólfsdal ber á góma og mun
fólksfjöldi á þessari vinsælu
sumarhátíð aldrei hafa verið
meiri en um nýliðna helgi.
UMRÆÐAN
Ögmundur Jónasson skrifar um álver
á Bakka
Þórunn Sveinbjarnardóttir umhverfis-ráðherra hefur fengið lof fyrir þá
ákvörðun sína að fram skuli fara heildstætt
umhverfismat fyrir alla þætti sem snúa að
því að reisa álver á Bakka við Húsavík.
Áður hafði ráðherrann fengið gagnrýni
fyrir að láta ekki slíkt mat fara fram á sam-
svarandi framkvæmd í Helguvík á Reykjanesi.
Hvort tveggja, lofið og gagnrýnina, tek ég undir.
Að sjálfsögðu er annað fráleitt en að fram fari mat
á því samtímis hverjar afleiðingar það hefði fyrir
umhverfið að reisa verksmiðju, virkja orkuna til
að knýja hana og flytja rafmagnið frá virkjun til
verksmiðju. Enda þótt almennt sé viðurkennt að
þetta séu eðlileg vinnubrögð, þá hefur það ekki
farið framhjá neinum að hörðustu virkjunarsinn-
um þyki slæmt að slík heildstæð skoðun fari fram
– tala um ónauðsynlegar tafir.
Samráðherrar Þórunnar, bæði úr Sjálfstæðis-
flokki og Samfylkingu, lýsa því yfir að álver verði
byggt á Bakka hvað sem tautar og raular. Bera í
besta lagi í bætifláka fyrir umhverfisráðherra með
því að segja að Þórunn sé að sinna nauð-
synlegum formsatriðum. Gagnrýnin á
umhverfisráðherra þykir mér ekki byggja
á haldbærum rökum.
En hvers vegna efasemdarfyrirvarinn
sem ýjað er að í fyrirsögn þessa greinar-
korns?
Á umhverfisráðherranum sjálfum er
nefnilega svo að skilja að heildstætt
umhverfismat muni ekki breyta neinu, að í
huga hennar sjálfrar sé fyrst og fremst um
formasatriði að ræða, sbr. eftirfarandi
ummæli í Sjónvarpsfréttum 1. ágúst um þessa
ákvörðun: „Það þýðir auðvitað að það bætast við
einhverjar vikur, mánuðir í ferlinu en fyrir svo
stórt verkefni sem í raun á að líta dagsins ljós árið
2012 líklega, þá skipta nokkrar vikur eða mánuðir
á þessari stundu ekki öllu máli.“
Þarna tel ég hins vegar að stóriðjusinnar hafi
nokkuð til síns máls þegar þeir segja að heildstætt
mat valdi töfum og auki á óvissu; óvissu um að
álver verði reist á Bakka. En það er jákvætt í
augum okkar sem teljum frekara umhverfisrask í
þágu fjölþjóðlegra álrisa hið mesta glapræði.
Einnig í efnahagslegu tilliti.
Höfundur er alþingismaður.
Gott hjá Þórunni, en …
Verslunarmannahelgin
ÖGMUNDUR
JÓNSSON
Djúpstæður ágreiningur
Ákvörðun Þórunnar Sveinbjarnar-
dóttur umhverfisráðherra um að
senda álversframkvæmdir á Bakka
í heildstætt umhverfismat hefur
varpað ljósi á djúpstæðan ágreining
milli stjórnarflokkanna og innan
Samfylkingarinnar sjálfrar. Ljóst er að
þingmenn Samfylkingar í Norðaustur-
kjördæmi, Einar Már Sigurðsson og
Kristján Möller, styðja byggingu álvers
í kjördæminu. Það gerir einnig
Össur Skarphéðinsson iðnaðar-
ráðherra. Formaður flokksins,
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir,
styður ákvörðun Þórunnar, þó
að skoðanir hennar á sjálfri
framkvæmdinni séu enn á
huldu. Umhverfisráðherra
hefur lýst sig andsnúna
álveri á Bakka og álveri í Helguvík.
Bygging þeirra beggja væri brot á
skuldbindingum Íslendinga í Kyoto-
bókuninni. Á sama tíma er þorri sjálf-
stæðismanna fylgjandi álverunum.
Næst einhvern tímann sátt um málið
milli þessara flokka og innan þeirra?
Íslenska ákvæðið
Enn er því ósvarað hvernig ríkisstjórn-
in leyfir Þórunni að beita sér í kom-
andi viðræðum um nýja alþjóðlega
loftslagssamninga. Ráðherra hefur
lýst sig andvíga sérstöku „íslensku
ákvæði“ um rýmri heimildir til
losunar gróðurhúsalofttegunda.
Geir Haarde forsætisráðherra
sagði hins vegar á Alþingi að
hann vildi knýja fram frekari
undanþágur fyrir losun. Af
því tilefni sagði Þórunn að
ríkisstjórnarflokkarnir ættu eftir að ná
sátt um málið. Er það ekki borin von
eins og staðan er?
Ómari um að kenna
Össur varð í júní með undirritun
viljayfirlýsingar um byggingu álvers
á Bakka eitt helsta andlit stóriðju-
stefnunnar. Annað hljóð var í honum
tveimur dögum eftir kosningar 2007,
þegar hann harmaði framboð Íslands-
hreyfingar og úrslit kosninganna á
bloggsíðu sinni. Þar sagðist
hann „slá því föstu að
Ómar Ragnarsson [væri]
maðurinn sem [hefði]
tryggt áframhald stór-
iðjustefnunnar“.
steindor@frettabladid.is