Fréttablaðið - 23.08.2008, Blaðsíða 28

28 23. ágúst 2008 LAUGARDAGUR
Á
fimmtudaginn var
minntust Tékkar og Sló-
vakar þess með ýmsum
hætti að 40 ár eru liðin
frá því sovéski herinn
réðst inn í Tékkóslóvak-
íu til að berja niður lýðræðishreyf-
ingu, sem hafði þá getið af sér ýmsar
umbætur í stjórnsýslu og lífsháttum
landsmanna.
Á Vaclavtorginu í Prag, þar sem
átökin urðu hvað hörðust, var stillt
upp til sýnis ýmsum munum frá þess-
um tíma, svo sem sovéskum skrið-
dreka og heimatilbúnum mótmæla-
spjöldum gegn innrásinni.
Ráðamenn Tékklands og Slóvakíu
hittust í höfuðborgum beggja ríkj-
anna, lögðu blómsveiga á minnismerki
og héldu ræður um þau dapurlegu
tímamót sem urðu árið 1968 og áhrifin
sem umbæturnar þó höfðu.
Forsetarnir báðir, þeir Vaclav Klaus
frá Tékklandi og Ivan Gasprovic frá
Slóvakíu, hittust í Bratislava í Slóvak-
íu, en forsætisráðherrarnir tveir,
Robert Fico frá Slóvakíu og Mirek
Topolanek frá Tékklandi, hittust í
Prag.
Víðtækar breytingar
Breytingarnar í Tékkóslóvakíu árið
1968 í frjálsræðisátt urðu meiri og
víðtækari en Sovétmenn gátu sætt sig
við.
Ritskoðun var afnumin og pólitísk-
um föngum sleppt úr haldi. Ferða-
frelsi átti að innleiða og í efnahags-
málum átti að fara „þriðju leiðina“,
sem yrði einhvers staðar mitt á milli
hins hömlulausa frelsis kapítalismans
og hinnar miðstýrðu skipulagningar
Sovétkommúnismans. Jafnvel skipu-
lagi leyniþjónustunnar var breytt og
hlutverk hennar varð miklu mildara.
Þessar umbætur gengu, að mati
Sovétstjórnarinnar, allt of langt. For-
dæmið frá Tékkóslóvakíu gæti smitað
út frá sér til annarra Austantjalds-
ríkja, og þar með var í raun tilveru
Moskvuvaldsins ógnað. Á endanum
var herinn sendur af stað til að stöðva
umbæturnar.
Umbótamaðurinn Dubcek
Forsprakki umbótanna var Alexander
Dubcek, sem hafði lengi verið valda-
maður í tékkneska Kommúnista-
flokknum og varð leiðtogi flokksins í
janúar 1968. Hann var þá 46 ára gam-
all, og hófst strax handa við að
hrinda í framkvæmd þeim umbót-
um, sem hann taldi nauðsynlegar á
skipulagi kommúnismans.
Hann hafði þá lengi barist fyrir
því innan Kommúnistaflokksins,
ásamt hópi félaga sinna, að gefa
sósíalismanum í Tékkóslóvakíu „mann-
lega ásýnd” með auknu frelsi og veru-
lega breyttum áherslum, sem gengu
þvert gegn alræðistilburðum Moskvu-
stjórnarinnar, sem þá var undir stjórn
Leoníds Brésnév.
Sovétstjórnin reyndi fyrst í stað að
hafa hömlur á umbótunum í Tékkó-
slóvakíu með því að beita ráðamenn
ýmist þrýstingi eða fortölum.
Langar samningaviðræður voru
haldnar þar sem Dubcek stóð fast á
sínu, sagði umbæturnar nauðsynlegar
en lofaði engu að síður fullri tryggð
við Austantjaldslöndin.
Innrásin
Þessi loforð dugðu þó engan veginn
handa Sovétmönnum og aðfaranótt
þess 21. ágúst árið 1968 héldu 200 þús-
und hermenn og tvö þúsund skriðdrek-
ar frá Sovétríkjunum, Búlgaríu, Pól-
landi og Ungverjalandi inn fyrir
landamæri Tékkóslóvakíu og rakleiðis
inn í miðborg Prag.
Þá um morguninn vöknuðu íbúar
Tékkóslóvakíu upp við það að þeir
bjuggu í hernumdu landi.
Innrásin kostaði hátt í hundrað
manns lífið og nokkur hundruð særð-
ust. Þrjú hundruð þúsund íbúar Tékkó-
slóvakíu flúðu land.
Dubcek var rekinn úr Kommúnista-
flokknum og fékk vinnu við skógrækt.
Við völdum tók Gustav Husak, dyggur
fylgisveinn Moskvuvaldsins, sem nam
úr gildi allar umbætur Dubceks og rak
alla andstæðinga sína úr embætti.
Afturhvarf
Opinberlega fékk enginn að segja
skoðanir sínar lengur, nema þær þókn-
uðust flokksvaldinu. Margir voru afar
ósáttir, en fengu ekkert að gert.
Í janúar árið eftir kveikti ungur
námsmaður, Jan Palach, í sjálfum sér
á Vaclavtorginu í Prag. Þegar þetta
fréttist fylltist torgið smám saman af
blómum, sem landsmenn komu með til
að votta hinum unga píslarvotti virð-
ingu sína. Þúsundir manna fylgdu
honum til grafar þann 25. janúar.
Bæði Dubcek og Husak lifðu það að
sjá Sovétríkin liðast í sundur og lýð-
ræði ná aftur fótfestu í Tékkóslóvakíu.
Þeir misstu þó báðir naumlega af því
að upplifa frið-
samlega
skiptingu landsins í tvö ríki: Tékkland
og Slóvakíu, sem varð í ársbyrjun
1993. Husak lést 1991 en Dubcek í
nóvember 1992.
Hliðstæðan við Georgíu
Einmitt þessa dagana, þegar fjörutíu
ár eru frá innrásinni í Prag, eru Rúss-
ar nýbúnir að senda fjölmennt herlið
inn í Georgíu. Þótt tímasetningin sé
hrein tilviljun hefur hliðstæðan við
atburði síðustu vikna í Georgíu hefur
ekki farið framhjá fólki. Í Prag mátti
sjá mótmælaspjöld þar sem jafnaðar-
merki var sett á milli atburðanna í
Prag 1968 og innrásarinnar í Georgíu
2008.
Þótt margt sé reyndar ólíkt með
þessum tveimur
atburðum eru það þó
Rússar sem nú, rétt
eins og þá, eru að
senda vígvélar sínar
og hersveitir á vett-
vang til að verja það
sem þeir líta á sem
áhrifasvæði sitt. Árið
1968 náði áhrifasvæð-
ið inn í miðja Evrópu,
en hefur að vísu
skroppið töluvert
saman nú.
Fjörutíu ár frá innrásinni í Prag
ÁTÖK Í PRAG Íbúar höfuðborgarinnar tóku innrásarliði Varsjárbandalagsins engan veginn fagnandi, en urðu þó fljótlega
að láta undan ofureflinu. NORDICPHOTOS/AFP
MEÐAN ALLT LÉK Í LYNDI Umbótamaðurinn Alexander Dubcek sést þarna, sá þriðji frá hægri á
myndinni, í fararbroddi göngufólks í Prag á degi verkalýðsins, 1. maí, tæpum þremur mánuð-
um áður en Sovétmenn gerðu innrásina. NORDICPHOTOS/AFP
FJÖRUTÍU ÁRUM SÍÐAR Heinz Fischer, forseti Austurríkis, skrapp
til Bratislava þar sem hann lagði ásamt Ivan Gasparovic, forseta
Slóvakíu, blómsveig á leiði Alexanders Dubcek, leiðtoga umbótanna
skammlífu árið 1968. NORDICPHOTOS/AFP
HLIÐSTÆÐAN VIÐ GEORGÍU Fyrir utan
sendiráð Rússlands í Prag mátti í gær sjá
þennan mann halda uppi mótmælaspjaldi
þar sem jafnaðarmerki var sett á milli
innrásar Sovétríkjanna í Prag árið 1968 og
hernaðar Rússa í Georgíu síðustu vikur.
Aðfaranótt 21. ágúst árið 1968 réðst sovéski herinn inn
í Tékkóslóvakíu. Umbótastefna Alexanders Dubcek
og ríkisstjórnar hans, sem veitti íbúum landsins sífellt
meira frelsi, hafði að mati Sovétvaldsins gengið of langt.
Berja þurfti niður Vorið í Prag.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/A
P