Fréttablaðið - 27.08.2008, Side 4

MARKAÐURINN 27. ÁGÚST 2008 MIÐVIKUDAGUR
F R É T T A S K Ý R I N G
E
fnahagsvandræði þau
sem hófust með und-
irmálslánakreppunni
í Bandaríkjunum fyrir
tæpu ári hafa nú breiðst
út um nær allan heim. Sam-
kvæmt nýrri skýrslu Goldman
Sachs sem birt var á fimmtu-
dag í síðustu viku er helmingur
heimshagkerfisins í kreppu eða á
barmi hennar. Hagfræðingar hjá
UBS spá því nú að vöxtur heims-
hagkerfisins verði 2,9 prósent í
ár og meta líkur á heimskreppu
(sem í þessu tilfelli er skilgreind
sem hagvöxtur innan við 2,5 pró-
sent) rétt um tuttugu prósent. Sú
spá byggist þó á því að hagvöxt-
ur í Kína verði yfir tíu prósent-
um í ár og því næsta. Það hefur
því vakið áhyggjur að kínversk
stjórnvöld skuli hafa endurskoð-
að hagvaxtarspár sínar fyrir árið
í ár og geri nú ráð fyrir um 9,5
prósenta vexti.
ENGIN KREPPA VESTANHAFS?
Í ljósi þess að lánsfjárkreppan
hófst vestanhafs hefur vakið at-
hygli að hagkerfi Bandaríkjanna
virðist hafa staðist samdráttinn
einna best. Þó að smávægilegur
samdráttur hafi orðið á síðasta
ársfjórðungi 2007 var hagvöxtur
á öðrum ársfjórðungi í ár 1,9 pró-
sent. Þrátt fyrir að atvinnuleysi
hafi aukist að undanförnu er það
ekki nema 5,7 prósent, 0,1 pró-
senti undir meðaltalinu frá 1960
til 2000. Robert Samuelson hélt
því reyndar fram í nýlegri grein
í The Washington Post að það
eftirtektarverðasta við efnahags-
ástandið í Bandaríkjunum væru
hversu öflugt það væri. Ef litið
væri til hefðbundinna mæliein-
inga væri engin kreppa í Banda-
ríkjunum.
Í fjölmiðlum er því oft fleygt
að ekki sé hægt að tala um
kreppu nema hagvöxtur sé nei-
kvæður tvo ársfjórðunga í röð.
Í Bandaríkjunum eru kreppur
þó skilgreindar með mun form-
legri hætti. Um það sér sjálf-
stæð rannsóknarstofnun, Nation-
al Bureau of Economic Resarch,
NBER, sem skilgreinir kreppu
sem „umtalsverðan samdrátt
í efnahagsstarfsemi“ og tekur
ekki aðeins tillit til lengdar sam-
dráttar, heldur annarra þátta, svo
sem atvinnuleysis, smásölu og
ráðstöfunartekna.
Undanfarið hafa spunnist mikl-
ar umræður um hver dómur
NBER verði, en bent hefur verið
á að allar kreppur eftirstríðs-
áranna eigi það sameiginlegt
að að meðaltali sex mánuðum
eftir að kreppa hefst hafi störf-
um í einkageira fækkað miðað
við sama tíma árið áður. Þessu
marki var náð í maí, sem bendir,
líkt og opinberar hagvaxtartölur,
til þess að kreppan hafi byrjað á
þriðja ársfjórðungi 2007.
HAGVAXTARTÖLUR BLEKKJANDI
Þá hafa margir bent á að hag-
vaxtarkippur síðustu þriggja
mánaða skrifist að mestu á sér-
tækar aðgerðir ríkisstjórnarinn-
ar. Í apríl og maí sendi ríkis-
sjóður út ávísanir til skattgreið-
enda, allt að 150.000 krónur fyrir
fjögurra manna fjölskyldu. Þar
sem áhrif þessarar innspýting-
ar hafa nú horfið er búist við að
einkaneysla muni aftur dragast
saman á næstu mánuðum. Þeir
sem ráða í atvinnulífinu virðast
sömu skoðunar, því þrátt fyrir
kipp í einkaneyslu réðu verslan-
ir ekki nýja starfsmenn, heldur
drógu úr fjárfestingum og nýjum
pöntunum.
Þá hefur verið bent á að opin-
berar tölur ofmeti hagvöxt, því
notast hafi verið við of lágt verð-
bólguviðmið, 2,5 prósent, meðan
verðbólga var nærri fjórum pró-
sentum. Ef viðmiðið er of lágt of-
metur það hagvöxt.
SVARTSÝNI NEYTENDA
Deilan um hvort kreppa sé í raun
og veru hafin í Bandaríkjunum
varð að bitbeini stjórnmálanna
fyrr í sumar þegar dr. Phil
Gramm, helsti efnahagsmálaráð-
gjafi John McCain, staðhæfði að
krepputal og barlómur neytenda
væri til marks um að Bandaríkja-
menn skildu ekki hversu gott
þeir hefðu það: „Við Bandaríkja-
menn erum orðnir hálfgerð vælu-
kjóaþjóð“ og „kreppan er í raun
andlegt fyrirbæri“.
Þó að McCain hafi svarið af
sér Gramm í kjölfar ummæl-
anna voru þau innlegg í umræðu
sem enn hefur ekki fengist botn
í: Hvað skýrir að væntingavísi-
tölur skuli mælast í lágmarki á
sama tíma og atvinnuleysi er til-
tölulega lítið? Hagfræðingar hafa
lagt fram ólíkar skýringar fyrir
þessu misræmi, allt frá því að
fréttir af vandræðum fjármála-
stofnana hafi grafið undan tiltrú
almennings á fjármálastjórninni
og undirstöðustofnunum mark-
aðshagkerfisins, til þess að hátt
bensínverð hafi óeðlilega mikil
áhrif á sálarlíf þjóðarinnar, enda
séu bílar mikilvægir fyrir banda-
ríska menningu.
Líklegasta skýringin er þó án
efa 20,3 prósenta verðfall íbúð-
arhúsnæðis síðan 2006, því verð-
hrun á íbúðarhúsnæði hefur víð-
tækari áhrif á neytendur en til
dæmis kauphallarhrun. Þegar
„internetblaðran“ sprakk 2001
átti ekki nema 21 prósent Banda-
ríkjamanna hlutabréf, meðan 68
prósent teljast fasteignaeigend-
ur.
Verðfall fasteigna hefur
haft þeim mun alvarlegri áhrif
vegna þess að á síðustu árum
hafa Bandaríkjamenn í stórum
stíl tekið út verðhækkanirnar í
formi endurfjármögnunar á eldri
lánum. Þessi skuldsetning hefur
knúið einkaneyslu og verið á bak
við 1 til 3 prósent hagvaxtar á
ári síðan 2001. Eiginfjárhlutfall í
íbúðarhúsnæði í Bandaríkjunum
er nú komið niður í 45 prósent
og hefur aldrei verið lægra. Á
sama tíma hefur einkasparnaður
þornað upp. Á eftirstríðsárunum
var hann á bilinu 8 til 11 prósent
en var orðinn neikvæður um 0,6
prósent 2006. Neytendur eru því
mjög skuldsettir, og eignir þeirra
að mestu bundnar í fasteignum
sem halda áfram að falla í verði.
Það er því minna borð fyrir báru
hjá flestum neytendum í þessari
kreppu en öðrum kreppum eftir
seinna stríð.
Þetta ástand getur ekki varað
til lengdar, en meðan heimilin
eru að vinda ofan af skuldum
sínum mun það koma niður á
einkaneyslu. David Rosenberg,
hagfræðingur hjá Merrill Lynch,
benti nýverið á að vaxta- og af-
borganabyrði bandarískra heim-
ila væri 14,1 prósent af tekjum,
en þyrfti að falla niður í um 10,5
prósent. Þess má geta að vaxta-
byrði heimilanna á Íslandi er nú
um 10 prósent.
Rosenberg bendir á að til þess
að þetta markmið náist þurfi
skuldir heimilanna að lækka
um tvö þúsund milljarða doll-
ara, sem muni aðeins takast með
auknum sparnaði og stórfelldum
samdrætti í einkaneyslu. Aðrir
hafa talið að þessu marki verði
helst náð með stórfelldum nið-
urfellingum á lánum. Nouriel
Roubini, hagfræðingur við New
York-háskóla, hefur þannig spáð
því að bankar í Bandaríkjunum
muni þurfa að afskrifa minnst
1,5 billjónir dollara í viðbót við
þá 500 milljarða sem þegar hafa
verið afskrifaðir. Slíkar afskrift-
ir munu leiða til fjöldagjaldþrota
í bankaheiminum.
Hvort svörtustu spár ræt-
ast mun að mestu ráðast af því
hvernig þróun verður á banda-
rískum fasteignamörkuðum: Því
fyrr sem fasteignaverð hættir að
lækka, því líklegri eru neytend-
ur til að vinda ofan af skuldum
sínum með sparnaði, frekar en
því að velta þeim aftur á skuldu-
nauta sína.
Hálfur heimurinn er
í eða á barmi kreppu
Þó að önnur þróuð hagkerfi séu á barmi kreppu er umtalsverður hagvöxt-
ur í Bandaríkjunum. Væntingar bandarískra neytenda hafa engu síður sjald-
an verið minni. Hvað veldur? Magnús Sveinn Helgason leitar svara.
SAMDRÁTTUR Í VERSLUN OG SVARTSÝNIR NEYTENDUR Þó að kippur hafi komið í
einkaneyslu á öðrum ársfjórðungi búast verslunarmenn við miklum samdrætti í eftirspurn
á þriðja og fjórða ársfjórðungi. Fjölmargar vel þekktar verslana- og veitingahúsakeðjur á
borð við Linens & Things, Gap, Starbucks og Ann Taylor hafa þegar lagt upp laupana eða
stefna á samdrátt. NORDICPHOTOS/GETTY IMAGES