Fréttablaðið - 29.08.2008, Blaðsíða 18

18 29. ágúst 2008 FÖSTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Verðtrygging
Deildar meiningar eru
um verðtryggingu lána,
en hækkun húsnæðislána
undanfarið hefur vakið
umræðu um hana. Neyslu-
verðsvísitala liggur til
grundvallar verðtryggingu
og því getur hækkun á ein-
um vöruflokki leitt af sér
hækkun á afborgunum og
höfuðstóli lána. Verðtrygg-
ingu var komið á árið 1979,
en fyrir þann tíma var hún
ólöglega á lánum.
Hér á landi var ólöglegt að verð-
tryggja lán til ársins 1979, þótt til
væru verðtryggð ríkisskuldabréf
fyrir þann tíma. Árið 1979 var
mikil verðbólga hér á landi, lán
brunnu upp og einnig innistæður
fólks. Alþingi setti þá lög, sem
nefnd voru Ólafslög, þar sem verð-
trygging var heimiluð. Hún varð
fljótlega mjög útbreidd, nánast
algild, ekki síst vegna hinnar miklu
verðbólgu.
Árið 1984 voru sett tímamörk
um verðtryggð lán og er verðtrygg-
ing útlána til skemmri tíma en
fimm ára óheimil og innlána til
skemmri tíma en þriggja ára. Verð-
trygging, í sinni einföldustu mynd,
felur í sér að einhver upphæð, til
að mynda á láni, helst óbreytt að
kaupmætti þrátt fyrir verðlags-
breytingar. Það á því að vera hægt
að kaupa nokkurn veginn sömu
vörur fyrir hana þrátt fyrir hækk-
anir.
Hagstofan reiknar mánaðarlega
út neysluverðsvísitölu og á henni
er verðtryggingin byggð. Meðal-
hækkun á vörum og þjónustu sem
dæmigerð íslensk fjölskylda kaup-
ir hækkar því afborganir á lánum.
Gylfi Magnússon, dósent við
Háskóla Íslands, segir verðtrygg-
ingu fátíða í löndum þar sem verð-
lag er sæmilega stöðugt. „Í stöðugu
verðlagi er verðtrygging nánast
óþekkt. Hins vegar hefur hún verið
tekin upp í löndum sem hafa átt í
vandræðum með verðbólgu og
Ísland er tvímælalaust eitt þeirra
landa.“
Verðbólga hefur ekki mælst
hærri hér á landi síðan í júlí árið
1990. Síðastliðna tólf mánuði hefur
vísitala neysluverðs hækkað um
14,5 prósent og hækkun í ágúst-
mánuði var 0,9 prósent frá því í
júlí, samkvæmt tölum frá Hag-
stofu Íslands.
Í Fréttablaðinu í gær var sagt
frá gagnrýni Alþýðusambands
Íslands á tvær opinberar stofnanir,
Íslandspóst og Ríkisútvarpið, fyrir
fimm prósenta gjaldskrárhækkun.
Sú hækkun hefur áhrif á neyslu-
verðsvísitöluna sem vegna verð-
tryggingar hefur aftur áhrif á
lánin.
Jón Magnússon, þingmaður
Frjálslynda flokksins, var fyrsti
flutningsmaður tillögu flokksins
um afnám verðtryggingar. „Verð-
tryggingin var tekin upp miðað við
óeðlilegar aðstæður í íslensku sam-
félagi. Þær hafa breyst og því eðli-
legt að leggja verðtrygginguna
niður,“ segir Jón.
Hann segir verðtrygginguna
afar slæma fyrir neytendur. „Við
höfum haldið þessum afarkostum
þannig að hver einasta verðbreyt-
ing í veröldinni er á ábyrgð neyt-
enda. Við erum með tilbúna reikn-
ingsvísitölu sem hefur bein áhrif á
kjör almennings. Einn dag í mán-
uði er verð kannað og það hefur
bein áhrif á afborganir og höfuð-
stól lána.“
Björgvin Sigurðsson viðskiptar-
ráðherra segir fráleitt að ætla sér
að leggja verðtryggingu af við
núverandi aðstæður. „Það er popúl-
ísk afstaða að vilja afnema verð-
tryggingu. Verðtryggingin sem
slík er ekki vandamálið, heldur það
ótrygga ástand
sem við búum
við. Ég tel að
hún sé dapur
fylgifiskur
krónunnar og á
meðan við
erum með
okkar sjálf-
stæða gjald-
miðil þá búum
við við verð-
tryggingu.“
Gylfi tekur undir þetta. „Verð-
tryggingin er merki þess að Íslend-
ingar hafa lítið traust á gjaldmiðli
sínum, sem hefur verið aumur alla
tíð. Menn flýja því í verðtrygging-
una, eða þá erlend lán. Krónan á
sér svo slæma sögu að menn hafa
ekki trú á henni. Óverðtryggð
dugar hún því ekki nema fyrir
skammtímaskuldbindingar,“ segir
Gylfi.
Hann segir verðtrygginguna
ekki vera vandamálið. „Hún er
nánast sjúkdómseinkenni og menn
takast ekki á við sjúkdóma með því
að banna einkennin. Það þarf að
ráðast að rótum vandans. Ef verð-
tryggingin er mönnum mikill þyrn-
ir í augum er eina leiðin að taka
upp annan gjaldmiðil.
Gallinn við verðtryggingu er að
tök Seðlabankans á stjórn hagþró-
unar eru minni en ella þegar hún er
landlæg. Það er erfiðara fyrir
bankann að hafa áhrif á vexti á
verðtryggðum lánum og það er
hluti af vanda bankans núna.“
Gylfi segir að á sínum tíma hafi
verðtryggingin verið tekin upp
vegna þess að óverðtryggða kerfið
hafi gjörsamlega hrunið. „Það var
ekkert framboð á lánsfé og enginn
vildi spara, skiljanlega. Það þurfti
að þvinga menn til þess með
skyldusparnaði.“
Gylfi og Björgvin telja báðir að
afnám verðtryggingar hefði þau
áhrif að framboð á lánsfé mundi
minnka til muna. Viðskiptaráð-
herra telur hana einnig geta komið
hinum verst settu verst. „Þá værum
við að horfa á lán með breytilegum
vöxtum og í verðbólguskoti gæti
það sett fólk á hliðina á auga-
bragði,“ segir Björgvin.
„Samsetningu neysluvísitölunn-
ar má vel skoða. Við erum til dæmis
með húsnæðisliðinn inni í vísitöl-
unni, en ekki Bretar. Það er eðlilegt
að menn velti þessu fyrir sér þegar
menn sjá höfuðstólinn hækka um
margar milljónir. Þá má ekki
gleyma hinni hliðinni sem er sú að
verið er að verðtryggja sparifé
fyrir fjölda fólks og einnig lífeyris-
sjóðina. Heil kynslóð missti allt sitt
sparifé fyrir verðtryggingu.“
Jón Magnússon segir að skyn-
samlegt væri að taka upp annan
gjaldmiðil. „Það er hins vegar ekki
forsenda þess að leggja verðtrygg-
inguna af. Það þarf að gera aðrar
ráðstafanir, taka upp reglur um
sveigjanlega vexti og víðtækari
möguleika varðandi uppgreiðslur
lána, eða hraðari afborganir. Verð-
tryggingin er ekki eina leiðin til
þess að tryggja greiðslur lána.
Það er umhugsunarvert að á
meðan krónan var í hvað mestu
hágengi þá hafði það engin áhrif á
neysluverðsvísitöluna. Hún er
sterkari en nokkur gjaldmiðill og í
staðinn fyrir að lán og afborganir
lækkuðu þá hækkuðu þau vegna
vísitölunnar,“ segir Jón.
Verðtrygging lána er
vörn gegn verðbólgu
VÍSITALA NEYSLUVERÐS
Vísitala neysluverðs samanstendur
af fjölda af undirvísitölum. Hér fara
helstu flokkarnir, en margir þeirra
skiptast í enn fleiri undirflokka.
Hækkun á hverjum þessara flokka
hefur áhrif á verðtryggð lán:
Brauð og kornvörur
Kjöt
Fiskur
Mjólk, ostar og egg
Olíur og feitmeti
Ávextir
Grænmeti, kartöflur o.fl.
Sykur, súkkulaði, sælgæti o.fl.
Aðrar matvörur
Kaffi, te og kakó
Gosdrykkir, safar og vatn
Áfengi
Tóbak
Fatnaður
Greidd húsaleiga
Reiknuð húsaleiga
Viðhald og viðgerðir á húsnæði
Annað vegna húsnæðis
Rafmagn
Hiti
Húsgögn og heimilisbúnaður
Vefnaðarvörur
Raftæki
Borðbúnaður, glös, eldhúsáhöld
Verkfæri og tæki fyrir hús og garð
Ýmsar vörur og þjónusta
Lyf og lækningavörur
Heilbrigðisþjónusta
Kaup ökutækja
Bílar
Rekstur ökutækja
Varahlutir
Bensín og olíur
Viðhald og viðgerðir
Annað vegna ökutækja
Flutningar á vegum
Flutningar í lofti
Flutningar á sjó
Póstur
Símaþjónusta
Sjónvörp, myndbönd, tölvur o.fl.
Tómstundir, stærri tæki o.fl.
Tómstundavörur, leikföng o.fl.
Íþróttir, fjölmiðlun og happdrætti
Blöð, bækur og ritföng
Pakkaferðir
Menntun
Veitingar
Gisting
Snyrting og snyrtivörur
Skartgripir úr o.fl.
Félagsleg þjónusta
Tryggingar
Fjármálaþjónusta (ótalin annars st.)
Önnur þjónusta (ótalin annars st.)
HÚSNÆÐI Vegna verðtryggingar hækka húsnæðislán í takti við hækkun á vísitölu
neysluverðs. Almennar verðlagshækkanir geta því valdið hækkun á höfuðstól sem
og afborgunum. FRÉTTABLAÐIÐ/E.ÓL.
BJÖRGVIN G.
SIGURÐSSON
GYLFI
MAGNÚSSON
JÓN
MAGNÚSSON
FRÉTTASKÝRING
KOLBEINN
ÓTTARSSON PROPPÉ
kolbeinn@frettabladid.is
Skógarhlíð 18 • sími 595 1000
Akureyri • sími 461 1099 • www.heimsferdir.is
Tíbetar eru ekki eina minnihlutaþjóðin innan landamæra Kína sem telur á
sér brotið og unir því illa að lúta stjórnvöldum í Peking. Úígúrar sem búa í
Xinjiang-héraði vestast í Kína eru önnur slík þjóð. Meðan á Ólympíuleikunum
í Peking stóð voru tvö sprengjutilræði framin af herskáum aðskilnaðarsinnum
úr þeirra röðum til að vekja athygli á baráttu þeirra. Og í gær fréttist af átök-
um lögreglu og uppreisnar-úígúra í Xinjiang.
Hverjir eru úígúrar?
Úígúrar eru múslimaþjóð náskyld
öðrum Mið-Asíuþjóðum á borð
við úsbeka, túrkmena og kasaka.
Þær tala allar mál skyld tyrk-
nesku. Snemma á 20. öld lýstu
úígúrar yfir sjálfstæði, en komm-
únistastjórnin í Kína náði fullum
yfirráðum yfir búsvæði þeirra árið
1949. Opinberlega er Xinjiang lýst
af yfirvöldum í Peking sem sjálf-
stjórnarhéraði, líkt og Tíbet sem er
suður af Xinjiang.
Hvað veldur áhyggjum Kínverja af úígúrum?
Kínversk yfirvöld segja herskáa úígúra hafa háð ofbeldisfulla baráttu fyrir
sjálfstæðu ríki. Þeir hafi í þeirri baráttu ekki skirrst við að beita hryðjuverkum,
sprengjutilræðum, skemmdarverkum og æsa til uppþota. Síðan flugránsárás-
irnar voru gerðar í Bandaríkjunum 11. september 2001 hafa stjórnvöld í Pek-
ing leitast við að lýsa aðskilnaðarsinnum úígúra sem íslömskum öfgamönn-
um og samherjum al-Kaída-hryðjuverkanetsins. Þau hafa sakað þá um að
sækja andlega innrætingu og skæruliðaþjálfun hjá íslömskum öfgamönnum
í grannlandinu Afganistan. Fáar haldbærar sannanir fyrir þessum fullyrðing-
um hafa þó komið fram. Meðal fanganna sem Bandaríkjamenn hafa haldið
föngnum í Guantanamo-herbúðunum á Kúbu eru 20 úígúrar, sem teknir voru
höndum í Afganistan.
Hvað saka úígúarar Kínverja um?
Formælendur úígúra saka kínversk stjórnvöld um að vinna markvisst að
því að bæla niður trúarbrögð og menningar- og atvinnulegar hefðir úíg-
úra. Á undanliðnum áratug hafa margir framámenn úr röðum úígúra verið
fangelsaðir eða leitað hælis erlendis eftir að hafa verið sakaðir um aðild að
hryðjuverkum.
FBL-GREINING: ÚÍGÚRAR Í XINJIANG-HÉRAÐI Í KÍNA
Múslimaþjóð í Kína
Barnaspítali Hringsins hefur
fengið 2,5 milljóna styrk frá
Thorvaldsensfélaginu. Þetta
kemur fram á vef Landspítala
Háskólasjúkrahúss.
Styrkurinn er til gerðar
meðferðarefnis fyrir of feit börn
og fjölskyldur þeirra. Offita
barna hefur aukist á undanförn-
um árum en meðferðarúrræði
hafa verið af skornum skammti.
Á undanförnum árum hefur
Barnaspítalinn þróað meðferð
vegna offitu barna. Yfir 100
fjölskyldur hafa farið í gegnum
námskeiðið „Heilsuskólinn.“
Meðferðarefnið þar er að
bandarískri fyrirmynd en nú
verður það lagað að íslenskum,
aðstæðum. - hþj
Barnaspítali Hringsins styrktur:
Meðferð vegna offitu barna efld
OFFITA BARNA HEFUR AUKIST Yfir
hundrað fjölskyldur hafa farið í gegnum
námskeiðið „Heilsuskólinn“ með góðum
árangri. NORDICPHOTOS/GETTY