Fréttablaðið - 11.09.2008, Blaðsíða 24

24 11. september 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Fáar spurningar hafa verið lagðar jafnoft fyrir mig að
undanförnu hvar sem ég kem.
Danir spyrja: hvaðan komu
peningarnir, sem gerðu Íslending-
um kleift að kaupa hvert fyrir-
tækið á fætur öðru í Danmörku? –
Magasin du Nord, Illum, Hotel
d‘Angleterre.
Finnar spyrja: hvaðan komu
peningarnir til að kaupa stóran
hlut í Finnair? Bandaríkjamenn
spyrja: hvaðan komu peningarnir
til að kaupa níu prósenta hlut í
American Airlines, stærsta
flugfélagi heims í vélum talið
(nærri þúsund vélar)? Bretar
spurðu sömu spurningar. Ritstjóri
Financial Times velti spurning-
unni fyrir sér í blaði sínu.
Erlendir seðlabankastjórar hafa
spurt mig um sama.
Út á krít
Svarið, sem ég hef getað gefið
hingað til, er þetta: Greiðslujafn-
aðarbókhald Seðlabanka Íslands
fylgir alþjóðlegum reglum og
stöðlum og virðist gefa nokkurn
veginn rétta mynd af raunveru-
leikanum. Bókhaldið sýnir, að
Íslendingar keyptu fyrirtæki
fyrir erlent lánsfé, það er út á
krít, og sumpart fyrir söluhagnað
af fyrri viðskiptum og myndar-
lega ávöxtun erlends hlutafjár.
Viðskiptabankarnir höfðu
milligöngu um vænan hluta
þessara viðskipta og uxu svo
hratt, að eignir þeirra urðu á
skömmum tíma mun meiri í
hlutfalli við landsframleiðslu hér
heima en jafnvel í Sviss, rótgró-
inni fjármálamiðstöð, þar sem
hlutfallið er næsthæst í heimi.
Það er að vísu álitamál, hvort
innlend landsframleiðsla er
eðlileg viðmiðun, þar eð bankarn-
ir sækja um helming tekna sinna
til útlanda.
Hvað um það, yfirlit Seðlabank-
ans hafa sýnt, að viðskiptahallinn
– innflutningur á vörum og
þjónustu langt umfram útflutn-
ingstekjur – hefur verið brúaður
með erlendri lántöku, einkum
með lántöku bankanna til skamms
tíma, langt umfram erlenda
eignasöfnun. Bókhaldið virtist
stemma.
Ofmetnar eignir?
Tölur Seðlabankans sýna, að
tekjur Íslendinga af ávöxtun
erlends hlutafjár tífölduðust frá
2004 til 2007. Seðlabankinn hefur
samt verið gagnrýndur fyrir að
ýkja viðskiptahallann með því að
vanmeta eignamyndun Íslendinga
í útlöndum og þá um leið tekjur af
þessum eignum.
Það er þekkt fyrirbrigði í
bankaviðskiptum, að þeir, sem
kaupa eignir erlendis, geta haft
hag af að ofmeta eignirnar til að
geta þá tekið enn meiri lán en ella
með ofmetnar eignir að veði,
einkum þegar mikið af ódýru
lánsfé er í boði. Erlendar skuldir
eru á hinn bóginn auðmetnar, því
að lánardrottnar hafa hag af að
halda útistandandi skuldum til
haga; rísi vafi, dugir að spyrja þá.
Jafnvel þótt Seðlabankinn kunni
að hafa vanmetið erlendar eignir
Íslendinga og tekjur af þeim, má
grunur um slíkt vanmat ekki
byrgja mönnum sýn á þá grafal-
varlegu stöðu, sem upp er komin í
íslenzku efnahagslífi.
Seðlabankinn verður að geta
svarað
Undangengin ár hafa yfirlit
Seðlabankans um greiðslujöfnuð
sýnt, hvernig innstreymi erlends
lánsfjár hefur brúað bilið milli
innflutnings og útflutnings og
milli skuldasöfnunar erlendis og
eignamyndunar. Nú bregður allt í
einu svo við, að talsvert inn-
streymi lánsfjár í gegn um
viðskiptabankana á fyrsta
ársfjórðungi snýst upp í gríðar-
legt útstreymi á öðrum ársfjórð-
ungi. Með öðrum orðum: við-
skiptahallinn er enn sem fyrr
mikill að vexti, en Seðlabankinn
getur nú ekki lengur gert grein
fyrir fjármögnun hans. Ef erlent
lánsfé er hætt að brúa bilið, hvað
kom í staðinn?
Gjaldeyrisforði Seðlabankans
rýrnaði verulega á öðrum
ársfjórðungi, en rýrnun hans
fyllir þó aðeins lítinn hluta
eyðunnar. Af þessu leiðir, að
liðurinn „skekkjur og vantalið“ í
yfirliti Seðlabankans er nú
jafnmikill gervöllum innflutningi
á vörum og þjónustu þessa þrjá
mánuði apríl, maí og júní 2008.
Svo stór glufa hefur mér vitan-
lega aldrei áður myndazt í yfirliti
nokkurs seðlabanka á byggðu bóli
um stöðu þjóðarbúsins gagnvart
umheiminum. Það er makalaust
og með ólíkindum, að Seðlabank-
inn skuli láta slíkar tölur frá sér
fara, enda eru þær til þess fallnar
að grafa undan tiltrú á íslenzku
efnahagslífi við erfiðar aðstæður.
Bankanum stoðar ekki að skella
skuldinni á fyrirtæki og banka,
sem telja gjaldeyrisviðskipti sín
ekki rétt fram eða tímanlega.
Bankastjórninni er ekki heldur
sæmandi að vísa málinu til
undirmanna í bankanum.
Seðlabankinn verður að geta
svarað spurningunni: hvaðan
koma peningarnir?
Hvaðan koma peningarnir?
Í DAG | Seðlabankinn
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Drífa Snædal skrifar um nálgunar-
bann
Ef vilji er fyrir hendi hjá meirihluta Samfylkingar og Sjálfstæðisflokks
er hægt að bæta stöðu kvenna sem verða
fyrir heimilisofbeldi umtalsvert áður en
þingi lýkur á föstudag.
Fyrir fimm árum síðan lagði Kolbrún
Halldórsdóttir í fyrsta sinn fram frum-
varp um brottvísun og heimsóknarbann
að fyrirmynd austurrískra laga. Töluverðar
umræður fóru þá fram um lögin og félagasamtök
rómuðu frumvarpið sem skref í átt að auknu öryggi
kvenna á heimilum.
Með frumvarpinu var lagt til úrræði til að vernda
þá sem verða fyrir ofbeldi með því að fjarlægja
ofbeldismenn af heimilinu og banna heimsóknir á
heimilið og nánasta umhverfi þess í tíu daga til
þrjá mánuði. Lögreglan fengi vald til að koma á
þessu tímabundna nálgunarbanni.
Þrátt fyrir jákvæðar umsagnir og góðar ábend-
ingar sem tekið var tillit til við áframhaldandi
vinnslu frumvarpsins hefur það ekki enn fengist
samþykkt. Síðast var það flutt árið 2006 sem sjálf-
stætt frumvarp og í fyrra var málinu vísað
til ríkisstjórnarinnar.
Síðan hefur ekkert gerst. Frumvarpið
hefur verið í fimm ár til umfjöllunar hjá
stjórnvöldum en niðurstaðan er sú að
engra breytinga er að vænta af hálfu rík-
isstjórnarinnar. Ég er ekki viss um að þær
konur hverra öryggi er ógnað dag hvern
og fylla þröngt húsnæði Kvennaathvarfs-
ins á meðan ofbeldismennirnir geta um
frjálst höfuð strokið séu sammála þessu.
Né þær konur sem hafa nægan styrk til að
sækja um nálgunarbann og fá höfnun frá
dómstólum af því það er „of íþyngjandi“ fyrir
ofbeldismennina að mega ekki halda áfram að
beita ofbeldi.
Nú liggur tæknilegt frumvarp dómsmálaráð-
herra fyrir þinginu og Kolbrún Halldórsdóttir
leggur til austurrísku leiðina í breytingatillögu
við það frumvarp. Enn og aftur fær þingið tæki-
færi til að leiða austurrísku leiðina í lög hér á
landi. Málið hefur verið til umfjöllunar í fimm ár
og tæknilegar afsakanir ekki lengur teknar til
greina.
Höfundur er framkvæmdastýra.
Fimm ára þrautaganga
DRÍFA SNÆDAL
Fjötrar Agnesar?
Það verður seint sagt um Árna John-
sen að hann sé fastur í klisjunum,
eins og aflátsbréfið sem hann sendi
Agnesi Bragadóttur blaðamanni í
fyrradag er vitni um. Þingmaðurinn
kynnti þar til sögunnar hvorki fleiri
né færri en þrjú nýyrði: linfrómur,
skíthroði og munnhálka. Sjálfsagt
vonast hann til að þessi orðsins
völundarsmíð nægi til að
beisla vélbyssukjaftinn Agn-
esi fyrir fullt og allt. Deila
þeirra skötuhjúa er farin að
draga dám af frásögn-
um úr goðafræðinni,
æsirnir þurftu jú líka
þrjá fjötra til að
binda Fenrisúlf;
Læðing, Dróma
og Gleipni. Vonandi þarf Árni þó ekki
að fórna handleggnum áður en hann
nær taumhaldi á sínum vargi.
Sjálfkjörið í Heimdalli
Talandi um goðafræðina. Aðalfundur
Heimdallar, félags ungra sjálfstæð-
ismanna í Reykjavík, verður haldinn
í kvöld, þar sem nýr formaður og
stjórn verða kjörin. Einn býður
sig fram til formanns og ellefu
til stjórnarsetu, sem þýðir að
ný stjórn verður sjálfkjörin.
Það er af sem áður var þegar
Geirs- og Davíðsarmur
ungliðahreyfingar-
innar tókust á
um Heimdall,
stundum hat-
rammlega.
BSRBVG
Sigurður Kári Kristjánsson alþing-
ismaður hefur tekið eftir merkilega
miklum samhljómi í málflutningi
Vinstri grænna og Bandalags starfs-
manna ríkis og bæja. Þingflokks-
formaður VG og formaður BSRB eru
einn og sami maðurinn, Ögmundur
Jónasson. Segir Sigurður Kári að sér
misbjóði hvernig Ögmundur hafi
markvisst beitt BSRB í þágu stjórn-
málabaráttu VG og segist ekki trúa
að félagsmenn í BSRB sem ekki
fylgja VG að málum sætti við það.
Það má vera rétt hjá Sigurði Kára,
en að hinu er að gá að frá
þeim hefur þó hvorki heyrst
hósti né stuna hingað til.
bergsteinn@frettabladid.is
í Norð-Austur kjördæmi
Framsöguerindi ytja:
Erna Bjarnadór hagfræðingur Bændasamtaka Íslands
Jón Þór Sturluson hagfræðingur og aðstoðarm. Viðskiptaráðherra
Reinhard Reynisson framkvstj. Atvinnuþróunarfélags Þingeyinga
Smári Geirsson bæjarfulltrúi í Fjarðabyggð
Ingibjörg Sólrún Gísladór utanríkisráðherra ávarpar málþingið og
Svanfríður Jónasdór bæjarstjóri í Dalvíkurbyggð stýrir umræðum.
Evrópusambandið
& landsbyggðin
Málþing um áhrif aðildar að Evrópusambandinu
á hinar dreifðu byggðir landsins fer fram á Fosshótel
Húsavík, Laugardaginn 13. september klukkan 14:00.
Málþingið er öllum opið og aðgangur er ókeypis.
Þ
að er út af fyrir sig gleðiefni að nú glittir í að reglur um
skráningu eigna þingmanna líti dagsins ljós. Svo virðist
þó sem reglur þessar verði í nokkru skötulíki þegar upp
verður staðið.
Í reglunum er gert ráð fyrir að þingmenn gefi upp
eignir sínar. Sömuleiðis er gert ráð fyrir að eignir maka verði
gefnar upp, telji hjón fram saman til skatts. Hins vegar virðast
reglurnar ekki taka til skulda þingmanna, né heldur er gert ráð
fyrir að þeir greini frá hagsmunatengslum, svo sem stjórnarsetu
í fyrirtækjum. Þetta eru of miklir gallar til að við verði unað.
Það sem einnig stingur í augun er að svo virðist sem gert sé
ráð fyrir að reglurnar verði valkvæðar, þ.e. að hverjum og einum
þingmanni verði í raun í sjálfsvald sett hvort hann gefi yfir höfuð
upp eignir sínar eða ekki. Ef þetta er raunin er ekki annað hægt en
að spyrja hinnar augljósu spurningar: Við hvað eru menn hrædd-
ir? Og til hvers að setja reglur um hluti sem hver og einn sóma-
kær þingmaður ætti að geta gert kjósendum sínum grein fyrir
með glöðu geði, ef þær skylda ekki þingmennina til þess arna?
Vitanlega má gera ráð fyrir að reglurnar skapi ákveðinn þrýst-
ing þannig að ef þingmenn skorist undan að gefa upp um eigna-
tengsl sín þá sé líklegt að þeir hafi eitthvað að fela. Það breyt-
ir því ekki að langeðlilegast væri að þeim sem kjörnir eru til að
gegna trúnaðarstörfum sé skylt að gefa upp um eignatengsl sín,
hagsmunatengsl, skuldir og skuldunauta.
Þingmenn Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs og Fram-
sóknarflokks hafa þegar riðið á vaðið og birt upplýsingar um
eignir sínar og tengsl. Þetta er til eftirbreytni og í raun ættu aðrir
þingmenn að taka framsóknarmenn og Vinstri græna sér til fyrir-
myndar strax og bíða ekki eftir að reglurnar verði settar.
Það ætti að vera sjálfsagður réttur kjósenda að vita um hags-
munatengsl þess fólks sem það kýs til setu á Alþingi. Í raun ættu
sambærilegar reglur að ná til allra kjörinna fulltrúa, sveitar-
stjórnarmanna og forseta Íslands.
Það verður þó að segjast að það er galli við reglurnar að skuldir
þingmannanna skuli ekki eiga að vera uppi á borðinu, eins og eign-
ir. Baldur Þórhallsson, prófessor í stjórnmálafræði, hefur bent á
að prófkjörsbarátta verðandi þingmanna verði stöðugt dýrari og
nemi jafnvel nokkrum milljónum. Því sé nauðsynlegt að kjósend-
ur viti hverjir bakhjarlar þingmannanna séu.
Hagsmunatengsl svo sem stjórnarseta í fyrirtækjum hlýtur
einnig að þurfa að vera uppi á borðinu. Ljóst er að slík tengsl hafa
í sumum tilvikum ekki minna að segja en bein eignatengsl.
Rök sem snúa að því að um einkamál þingmannanna sé að ræða
halda ekki. Kjörnir fulltrúar verða að standa skil á þessum hlut-
um gagnvart kjósendum sínum.
Þegar upp er staðið hlýtur krafan að vera að settar verði bind-
andi reglur um að eignir, skuldir og hagsmunatengsl kjörinna
fulltrúa verði settar. Hér verður allt að vera uppi á borðinu. Erfitt
er að koma auga á rök gegn því, nema að menn hafi raunverulega
eitthvað að fela.
Reglur um skráningu eigna þingmanna í sjónmáli.
Við hvað eru
menn hræddir?
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR